آتش سر قلیان گل انداخته و بوی تند تنباکوی میوهای فضا را پر کرده است. خیلی وقت است که در کنار بساط معمول پذیرایی جمعهای دوستانه، قلیان هم بساطش را پهن کرده و حالا که به خاطر اپیدمی کرونا قلیانسراها و سفرهخانههای سنتی تعطیل شده است، همچنان قلیانهای خانگی و حتی قلیانهای بیرونبر یا «فست دود» که با یک شماره تلفن ساعتی بعد قلیان آماده را با آتش گلانداخته در خانه تحویل میدهند، برقرار است. این جمع دوستانه پدر و دختر، زن و شوهر، مادر و فرزند همه در کنار هم نشستهاند و با پک زدن به قلیان حلقههای دودی که سلامت و زندگی آیندهشان را در ابهام فرو میبرد، از گوشه دهانشان بیرون میدهند. اضافه شدن زنان و دختران جوان به جمع قلیانکشها و تبعات اجتماعی و سلامتی آن نگرانکنندهتر از قبل شده است. به خصوص اینکه مواد شیمیایی سمی موجود در قلیان و دود آن روی سلامت و باروری آنان هم اثر گذاشته و در شرایط بحران جمعیت در جامعه امروز ما، موجب میشود تا زنان و دختران سیگاری و قلیانی شانس کمتری برای مادر شدن داشته باشند و اگر هم مادر شوند، سلامت نوزادشان در هالهای از ابهام فرو رود. درست شبیه حلقههای دودی که از گوشه دهانشان بیرون میدهند. ماجرا وقتی بحرانیتر میشود که بدانیم طبق برخی آمارها چیزی نزدیک به یک سوم از زنان ایرانی به صورت تفننی یا حتی دائمی قلیان میکشند!
اگر در گذشته زنان در گوشهای از حیاط خانههای خشت و گلی ذغال را در آتش گردان میچرخاندند تا گل بیندازد و قلیان پدر یا پدربزرگ خانواده را چاق کنند، این روزها زنان و حتی دختران جوان خودشان به پای ثابت بساطهای قلیان و قلیانکشی تبدیل شدهاند و در جمعهای خانوادگی کنار همسر، برادر و حتی پدر و پدرشوهر مینشینند و همه با هم قلیان میکشند!
طبق آمارها حدود ۱ /۱۰ درصد گروه سنی ۱۸ سال به بالا، به صورت روزانه سیگار مصرف میکنند که ۲۰ درصد را مردان و یک درصد زنان را شامل میشوند و کاهش سن گرایش به استعمال سیگار، قلیان در بین قشر زنان عوارض جسمی و روانی بسیاری را به وجود میآورد.
بر اساس گزارش جمعیت مبارزه با دخانیات کشور حدود ۲۰ درصد مردان و دو تا سه درصد زنان مصرف روزانه سیگار دارند که در مجموع حدود ۱۲ درصد افراد بالای ۱۵ سال جامعه را تشکیل میدهند. آمار مصرف قلیان در کشور به خصوص در بین زنان بسیار قابل تأمل است. طبق همین گزارش حدود ۳۰ درصد زنان و ۳۵ درصد مردان قلیان میکشند. یعنی چیزی حدود یک سوم جامعه زنان و بیش از یک سوم از مردان اهل دل سپردن به دود و قلقل قلیان هستند.
ممنوعیت عرضه قلیان در سفره خانهها مصرف قلیان را کم نکرد
چند سالی میشود رشد چشمگیر مصرف دخانیات و به ویژه قلیان در میان زنان و دختران تأملبرانگیز شده است. حالا هم پاندمی کرونا و خطرات مصرف قلیان بر افزایش شیوع این بیماری و ممنوعیت عرضه این ماده دخانی در قلیانسراها و سفرهخانههای سنتی انگار مصرف قلیان و سایر دخانیات را کاهش نداده است و طبق آخرین آمارهای رسمی اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، آمارهای قلیانکشی و مصرف دخانیات در کشورمان همچنان افزایشی است. صرفنظر از خطرات مصرف قلیان برای عموم افراد جامعه فارغ از جنسیت و زن و مرد بودن، افزایش رواج این ماده دخانی در میان زنان و دختران جوان چالشبرانگیزتر است. این رفتار جدای از شکستن تابوهای اجتماعی و رفتاری که با عرف جامعه همخوانی ندارد و شأن زنانه آنان را کاهش میدهد، سلامت باروری زنان و مادر شدن آنان را هم تحت تأثیر قرار میدهد و میتواند مانع باروری سالم و به دنیا آوردن فرزندی سالم در میان زنان و دختران کشورمان شود. همچنان که مصرف سیگار و قلیان تأثیراتی سوء روی جنین و مادران باردار دارد. این مسئله جدا از آسیبهای فردی و خانوادگی که دارد و ممکن است حتی به از هم پاشیدن زندگی زناشویی آنان منجر شود، در شرایط کنونی جامعه و در حالی که جمعیت ابرچالش قرن جاری در کشورمان محسوب میشود، تبعات اجتماعی و جمعیتی داشته و میتواند چالش کاهش جمعیت و پیری جامعه را نیز تشدید کند.
ترفندهای شرکتهای دخانی برای فریب زنان و دختران به مصرف سیگار و قلیان
سیگارهای لایت، قلیان، قلیان در محل و قلیانهای تفننی برای جمعهای دوستانه خانمها، مصرف سیگار و قلیان برای لاغری و... از جمله ترفندهایی است که هر از چند گاه برای کشاندن زنان و دختران به وادی مصرف دخانیات از سوی کمپانیهای دخانی و شبکههای تبلیغاتیشان اتفاق میافتد و انگار کارشان را خیلی خوب بلدند و این ترفندها مؤثر واقع شده است. همچنان که برخی زنان و دختران جوان با تصور لاغری و باربی شدن از مسیر میانبر و بدون ورزش یا رژیم غذایی در دام اعتیاد به مواد مخدری همچون شیشه میافتند و به مسیری کشیده میشوند که به این سادگیها نمیتوانند از آن بازگردند.
افزایش نگرانکننده گرایش به مصرف قلیان در بین زنان
مشاهدات میدانی ما حکایت از آن دارد که گرایش به مصرف قلیان به شکل خانوادگی درآمده و در این بین آمار زنان و دخترانی که پای قلقل قلیان مینشینند و دل به دود دوسیب و نعنا میدهند، نسبت به آمار گرایش مردان رشد بیشتری داشته است. این امری است که حتی هر کدام از ما در بین دوستان و آشنایان خودمان هم شاهد آن هستیم و برخی خانوادهها در جمعهای خانوادگیشان در کنار غذا، میوه، چای و قهوه، قلیان سرو میکنند و همه اعم از زن و مرد، پیر و جوان و دختر و پسر در کنار هم قلیان میکشند. همین رفتارها و گرایش خانوادگی به قلیان هم موجب شده تا آمار قلیانکشها و دوستداران مصرف دخانیات در جامعه افزایش یابد.
علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت هم در آخرین آمار خود از وضعیت گرایش به قلیان و دخانیات با اشاره به افزایش مصرف قلیان در کشور میگوید: «در هشت سال گذشته شاهد افزایش ۴۰درصدی مصرف قلیان در کشور هستیم.»
آقای معاون هم مانند بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت و دخانیات از روند رو به افزایش مصرف قلیان در بین خانمها نگران است و افزایش مصرف قلیان در بین خانمها را زنگ خطر میداند.
رئیسی با عنوان این مطلب که سالانه ۵۵ میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف میشود، از صنعت دخانیات کشور برای تلاش در فروش سیگار در بستهبندیهای خوشگل و فریبدهنده انتقاد میکند و میگوید: «قرار بود طبق مصوبات قانون جامع کنترل دخانیات، سیگارها در بستهبندیهای یکدست و ساده تولید شوند.»
وقتی زور سلامت به صنعت نمیرسد
با تمام این گلایهها، اما انگار زور وزارت بهداشت به کمپانیهای دخانی و وزارت صنعت نمیرسد و درآمدهای کلانی که در این صنعت جابهجا میشود مانع از آن میشود تا قانون جامع مبارزه با دخانیات در کشور اجرایی شود و به جای روند کاهشی مصرف سیگار و قلیان به دلیل آگاهیبخشی و اطلاعرسانی درباره عوارض و خطرات آن برای سلامتی، با تبلیغات اغواکننده و تابوشکنیها شاهد افزایش مصرف این ترکیبات ضد سلامتی باشیم. از همه مهمتر، اما افزایش گرایش زنان و دختران به دخانیات، سیگار و قلیان است که با توجه به نقش محوری زن در خانواده و ویژگی زنان در باروری و به دنیا آوردن فرزند، این مسئله میتواند سلامت نسل آینده را هم تحت تأثیر قرار دهد. به خصوص اینکه طبق تحقیقات علمی صورت گرفته، مصرف قلیان و سیگار و دود و مواد شیمیایی موجود در این محصولات دخانی، موجب بروز ناباروری شده و در شرایط کنونی جامعه و در حالی که ما با رشد جمعیت ۶/۰ درصدی و کاهش چشمگیر نرخ باروری و پیری جمعیت مواجهیم باید تلاش کنیم تا به سمت سلامت زنان و مادران جامعه پیش برویم نه اینکه با افزایش شیوع مصرف این مواد سلامت جامعه و رشد جمعیت کشور بیش از پیش در خطر قرار گیرد.
افزایش 35 برابری تجربه مصرف قلیان
در میان دختران دانشآموز و دانشجو
تجربه مصرف قلیان در میان دختران دانشآموز و دانشجو تا ۳۵ برابر افزایش یافته و زنگ هشداری برای خانوادههاست. آنها همسران و مادران آینده هستند و میتوانند سلامت خود و اطرافیان را به خطر بیندازند.
مصرف دخانیات ۵۰ نوع بیماری و ۲۴ نوع سرطان به وجود میآورد. از بهمن ۹۸ تا کنون کرونا باعث مرگ و میر ۴ میلیون نفر در دنیا شده است اما افرادی که بر اثر دخانیات جان خود را از دست دادهاند، ۱۰ میلیون نفر است و به نظر میرسد در کشور ما نیز در مدت شیوع کرونا بیش از ۸۰ هزار نفر بر اثر عوارض دخانیات فوت شدهاند.
دود ناشی از قلیان از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن میشود و آثار سوء خود را میگذارد. فویل آلومینیومی که در قلیان استفاده میشود با زغال در حال سوختن واکنش میدهد و مواد سرطانزا تولید میکند که موجب سرطان میشود.
در قلیان بیش از ۷ هزار ماده زیانبخش وجود دارد، این در حالی است که در سیگار ۴ هزار ماده مضر شناسایی شده است و باید توجه داشت که ضرر قلیان بسیار بیشتر از مصرف سیگار است. به خانوادهها توصیه میشود به صورت تفریحی و جمعی کنار فرزندان خود این ماده دخانی را مصرف نکنند تا دختران و پسران نوجوان نیز از آنها تقلید نکنند.
هر وعده مصرف قلیان معادل کشیدن سه پاکت سیگار است و بطری قلیان حدود ۸۵ درصد موارد حاوی باکتریهای متعددی است و موجب بروز بیماریهای مختلف میشود.
۸۵ درصد اعتیاد به مواد مخدر از مصرف سیگار و قلیان در کشور آغاز میشود و باید دولت جدید فکری اساسی برای موضوع مبارزه با دخانیات انجام دهد؛ مالیات سیگار افزایش یابد و تولید توتون و تنباکو به حداقل برسد.
دکتر محمدرضا مسجدی
دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات ایران
کاهش باروری و خطر سرطان سینه و رحم در کمین زنان مصرفکننده قلیان
قلیان روی سیستم باروری و تخمكگذاری خانمها و به خصوص روی نسج سینه، غدد و مجاری شیری سینه چندین برابر بیشتر از اثرات سیگار آثار مخرب دارد.
در مطالعات متعدد در داخل كشور و خارج از كشور مشاهده شده كه سیگار به تنهایی میتواند عامل ایجاد سرطان گردنه رحم در زنان باشد و حتی در خانمهایی كه ازدواج نكردند و در معرض ویروس سرطانزای گردنه رحم نیستند، استعمال قلیان و سیگار موجب ایجاد سرطان گردنه رحم در آنها خواهد شد.
مصرف مداوم قلیان برای مدت زمان طولانی (حدود10 یا 15سال) در یك دختر بدون اینكه در معرض ویروس سرطانزای گردنه رحم باشد، موجب ایجاد این سرطان در وی خواهد شد. قلیان و سیگار معمولاً باعث میشود كه عملكرد تخمكگذاری تا حدی مختل شود.
بیشترین اثر مخرب سیگار و قلیان روی آقایان و تأثیر آن روی كشته شدن اسپرم و كاهش حركت نطفه است. مطالعات زیادی در خصوص خانمها در زمینه تأثیر قلیان بر میزان عملكرد تخمدان انجام نشده ولی به طور قطع مشخص است كه اگر فرد چاقی قلیان یا سیگار بكشد و وزنش هم همینطور بالا بماند، اثرات كاهنده عملكرد تخمدان در او از جمله از بین رفتن زودتر عملكرد تخمدان و بالطبع یائسگی زودرس قبل از سن 40 سال بیشتر خواهد بود.
دکتر مژگان كریمی
جراح، متخصص زنان و فوقتخصص سرطانهای زنان
قلیان کشیدن زنان روی سلامت نسلهای آینده آثار منفی دارد
زن محور جامعه است و بنیانگذار اجتماعی به شمار میآید. به باور این استاد دانشگاه خانمها به دلیل نقش محوری مادری فضای خانواده را در اختیار دارند و از سوی دیگر نیز زایمان و تولید نسل بر عهده آنان است، بنابراین آثار و مضرات قلیان و سیگار و سایر مواد دخانی و مخدر عوارض مستمری دارد.
متأسفانه قلیان قبح استعمال مواد دخانی را ندارد و در مواردی میبینیم پدر و دختر در كنار هم مینشینند و قلیان میكشند. بنابراین شاهد اشتیاق بالای خانمها برای استعمال این ماده دخانی هستیم. این در حالی است كه خانمها درباره سیگار كشیدن به دلیل قبح اجتماعی آن محتاطانهتر عمل میكنند.
در گذشته كمتر از سه درصد خانمها سیگاری بودند اما با متداول شدن قلیان در كشور هم اكنون بالای هفت درصد زنان ما قلیانی هستند. از آنجا كه زنان بنیان جامعه ما هستند، قلیانی شدن آنان خطری به مراتب بیشتر دارد. هر اتفاقی كه در بدن یك انسان میافتد یك واكنش ژنتیكی است و یك ژن تغییر ماهیت میدهد. وقتی مادری قلیان میكشد، ژن وی تغییر ماهیت میدهد. بر این اساس فرض كنید خودش هیچ مشكلی پیدا نمیكند اما این ژن تغییر ماهیت داده را به فرزندش منتقل میكند.
بر این اساس آن فرزند با یك قلیان كوچكتر یا یك سیگار كوچكتر ژنش متحول میشود و به این ترتیب همین قلیان یا سیگار كشیدن در دو یا سه نسل به یك بیماری لاعلاج تبدیل میشود. این ژنهای معیوب را خانمها خیلی سریعتر از آقایان منتقل میكنند.
سیگار یا قلیان كشیدن امروز ما حتماً روی سلامت نسلهای آینده تأثیر میگذارد و این همان هدفی است كه كشورهای تجاری و در واقع دنیای استكبار دنبال میكند زیرا با تولید و صادرات سیگار و تنباكو هم ثروت به دست میآورند و هم نسل را دچار فساد و تخریب میكنند.
دكتر محمداسماعیل اكبری
رئیس مركز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی