سرویس بین الملل جوان آنلاین: روابط روسیه با غرب از سال ۲۰۱۴ به دنبال بروز بحران اوکراین وارد مرحله جدیدی از تنشها شده است. پس از الحاق کریمه به روسیه و وقوع درگیریها در شرق اوکراین که منجر به جنگ گستردهای بین جداییطلبان مورد حمایت مسکو و ارتش اوکراین شد، اتحادیه اروپا و امریکا تحریمهای گستردهای علیه روسیه اجرا کردهاند. بدین ترتیب روابط مسکو و بروکسل در چند سال اخیر همواره ترکیبی از اختلافات سیاسی، امنیتی و همکاری به ویژه در عرصه انرژی بوده است.
تحولات چند ماه اخیر، تقابل روسیه و اروپا را وارد مرحله جدیدی کرده است، به ویژه اینکه با روی کار آمدن جو بایدن و رویکرد وی در زمینه احیای همگرایی فراآتلانتیکی، روند واگرایی بین اروپا و امریکا را معکوس کرده و اکنون اروپا در قبال روسیه در جبهه واحدی با امریکا عمل میکند. طی ماههای اخیر با تغییرات سیاسی در امریکا و نزدیکی بیشتر اتحادیه اروپابه امریکا، تنش در روابط میان روسیه و اتحادیه اروپا به سطح بیسابقهای رسیده است. «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است: «روابط ما با روسیه به پایینترین سطح رسیده و به هر اقدامی از طرف آنکه ما را تهدید کند، پاسخ خواهیم داد.»
تنشهای کمسابقه
غربیها از جمله اتحادیه اروپا، روسیه را متهم به افزایش حمایت از جداییطلبان شرق اوکراین و نیز استقرار دهها هزار نیرو به همراه تجهیزات نظامی در مرزهای روسیه و اوکراین از جمله در شبهجزیره کریمه میکنند. اوکراین از متحدان غربی خواسته به مسکو هشدار بدهند که چنین اقدامات خصمانهای با پیامدهای سختی همراه خواهد شد. امریکا و متحدانش اقداماتی تحریکآمیز را به بهانه «حمایت از اوکراین» در دستور کار قرار داده و ضمن ارسال انواع کمکهای نظامی از آمادگی برای اعزام نظامیان غربی به اوکراین سخن میگویند. برخی اعضای ناتو از جمله بریتانیا نیز ناوهای خود به دریای بالتیک را به منظور حمایت از اوکراین اعزام کردهاند.
در زمینه سیاسی و دیپلماتیک نیز غرب به طور محسوسی فشارها علیه روسیه را افزایش داده است. امریکا اخیراً به بهانه دخالت روسیه در انتخاباتش و حمله سایبری، تحریمهای جدیدی علیه ۳۲ فرد و نهاد روسی اعمال و ۱۰ دیپلمات روس را به جاسوسی متهم کرده است و از آنها خواسته است که امریکا را ترک کنند. برخی از کشورهای اروپای شرقی مانند جمهوری چک، جمهوریهای بالتیک، اسلواکی و رومانی هم در اقدامی هماهنگ با امریکا دیپلماتهای روسیه را اخراج کردهاند که البته با پاسخ متقابل مسکو مواجه شده است.
در عین حال مسئله دخالت غربیها در امور داخلی روسیه به بهانه وخامت حال الکسی ناوالنی سرکرده مخالفان دولت روسیه و درخواست برای آزادی وی تبدیل به یک رویه عادی و مستمر شده و حتی واشنگتن و متحدان اروپایی آن مسکو را در این زمینه تهدید کردهاند، ضمن اینکه پوتین غربیها را با توجه به فاش شدن طرحی برای ترور «الکساندر لوکاشنکو» رئیسجمهور بلاروس و انجام کودتا در این کشور که از متحدان اصلی مسکو به شمار میآید، به عبور از خطر قرمز روسیه متهم کرده است. مجموعه این مسائل موجب شده تا در چند هفته اخیر روند تنشها بین روسیه و غرب به مرزهای خطرناک و بیسابقهای برسد.
تحولات جدید
تنشهای سیاسی در روابط روسیه و اتحادیه اروپا به طور وسیعی گسترش یافته و تحریم مقامات سیاسی متقابل به عنوان یکی از حربههای اصلی مورد توجه قرار گرفته است. پس از تحریمهای اتحادیه اروپا علیه مقامات روس، وزارت خارجه روسیه نیز متقابلاً، «دیوید ساسولی» رئیس پارلمان اروپا و هفت فرد دیگر از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و نمایندگان ساختارهای رسمی این اتحادیه را در فهرست سیاه قرار داد. در پی این اقدام روسیه، رؤسای شورا، پارلمان و کمیسیون اروپا در بیانیهای این اقدام مسکو را بیاساس و فاقد هرگونه توجیهی دانستهاند، زیرا مستقیماً اتحادیه اروپا را هدف قرار داده است. تنشهای دوجانبه اکنون ابعاد اقتصادی نیز به خود گرفته است. پارلمان اروپا قطعنامهای تصویب کرد که خواستار اعمال تحریمهای جدید علیه روسیه و اخراج آن از شبکه مالی «سوئیفت» (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی) است. این موضوع ممکن است در ادامه پروژه خط لوله گازی «نورد استریم ۲» را مختل کند؛ پروژهای که با اجرای آن نیازهای اقتصاد اروپا به گاز ارزانتر برآورده میشود. رویایی روسیه و کشورهای اروپایی در حالی اوج گرفته که اختلافات سیاسی میان روسیه و امریکا نیز همچنان ادامه دارد و امریکا نیز اعمال تحریمهای گستردهای علیه مسکو را مد نظر دارد. «آلکسی پوشکوف» عضو ارشد کمیته سیاست اطلاعاتی شورای فدراسیون (سنای) روسیه معتقد است که هدف جو بایدن رئیسجمهور امریکا به زانو درآوردن روسیه است، اما نمیتواند به آن برسد.
مخالفت آلمان
هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان پنجم اردیبهشت ۱۴۰۰ ضمن مخالفت با افزایش تحریمهای بیشتر علیه مسکو در رابطه با پرونده الکسی ناوالنی سرکرده مخالفان روسیه، آن را مخرب دانست. وی با تأکید بر اینکه اعمال تحریمهای جدید و بیشتر علیه مسکو شرایط ناوالنی را بهبود نخواهد بخشید، گفت: «به نظر من با تداوم این موضوعات عکس این اتفاق رخ خواهد داد.» تأکید این مقام ارشد آلمانی برخورداری از اعمال تحریمهای جدید علیه روسیه به بهانه وضعیت الکسی ناوالنی، نشاندهنده مغایرت دیدگاه برلین با واشنگتن در زمینه لزوم تشدید مداوم تحریمها علیه مسکو است. با توجه به همگرایی دوباره دو سوی اقیانوس اطلس در دوره زمامداری جو بایدن، اتحادیه اروپا نیز ظاهراً قصد همراهی با واشنگتن را دارد و با اعمال تحریمهایی علیه برخی افراد که در صدور حکم زندان علیه ناوالنی دخیل بودند، مسکو را تهدید به تحریمهای بیشتر کرده است. ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه اخیراً ضمن هشدار به روسیه، اعلام کرد که در صورت فوت ناوالنی در زندان، اتحادیه اروپا ولادیمیر پوتین رئیسجمهوری روسیه و دیگر مقامات این کشور را مسئول آن میداند. بهرغم این موضع اتحادیه اروپا، آلمان به عنوان مهمترین کشور این اتحادیه و بزرگترین اقتصاد اروپا خواهان تداوم روابط اقتصادی با روسیه به ویژه در حوزه انرژی و مصون ماندن آن از شمول تحریمهای ضدروسی است.
پروژه گازی نورد استریم ۲
نماد این امر، همکاری روسیه و آلمان در زمینه احداث خط لوله گازی «نورد استریم ۲» است که قرار است با عملیاتی شدن آن سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز از روسیه به آلمان و از آنجا به سایر نقاط اروپای غربی منتقل شود. امریکا از دوره ریاست جمهوری باراک اوباما با اجرایی شدن این خط لوله گازی مخالفت و در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ تحریمهایی برای جلوگیری از تداوم ساخت این خط لوله علیه شرکتهای اروپایی دخیل در این پروژه اعمال کرد. دولت جو بایدن نیز مخالف اتمام و عملیاتی شدن نورد استریم ۲ به بهانه تسلط هر چه بیشتر روسیه بر بازار گازی اروپا و مغایرت آن با منافع کشورهای اروپایی مانند اوکراین و لهستان است. امریکا بر این باور است که قدرت نفوذ روسیه در اروپا با راهاندازی خط لوله نورد استریم ۲ چندین برابر میشود و وابستگی شدید کشورهای اروپایی به گاز ارزان روسیه را در پی خواهد داشت. اکنون دولت بایدن مترصد اعمال تحریمهای جدید علیه روسیه به بهانه وخامت وضعیت ناوالنی است که مشخصاً بر تداوم عملیات ساخت این خط لوله نیز تأثیر خواهد گذاشت. با این حال دولت آلمان بارها مخالفت خود با این رویکرد زورمدارانه امریکا را اعلام کرده است. پیتر آلتمایر، وزیر اقتصاد آلمان خواستار سیاسی نکردن پروژه خط لوله گازی «نورد استریم ۲» و ارتباط ندادن این پرونده با مسائل دیگر مانند وضعیت «الکسی ناوالنی» شده است. آلتمایر گفت: «عملیات احداث خط لوله مذکور و موفقیت آن و اتخاذ تصمیم در این زمینه باید صرف نظر از موارد فردی بررسی و ارزیابی شود. طی ۵۰ سال گذشته هرگز از موضوع واردات و تأمین گاز به عنوان سلاح سیاسی در روابط شرق و غرب استفاده نشده است.» اشاره این مقام ارشد آلمانی به رویکرد فرصتطلبانه امریکاست که اکنون قصد استفاده ابزاری از مسئله ناوالنی و ربط دادن آن به تحریم بیشتر پروژه نورد استریم ۲ دارد. در واقع امریکا با استفاده از سلاح تحریمها درصدد رسیدن به اهداف خود در عرصه اقتصادی و انرژی اروپاست. هدف اصلی واشنگتن از تشدید فشارها علیه نورداستریم ۲، بیرون راندن روسیه از بازار گازی اروپا و صادرات هر چه بیشتر گاز مایع امریکا به جای آن است.
جمعبندی
به نظر میرسد نزدیکی امریکا و اروپا به ویژه طی چند ماه اخیر سبب شده اکنون اروپا به عنوان یکی از بازیگران اصلی علیه روسیه نقشآفرینی کند، در صورتی که با ادامه بحران کنونی بین مسکو و بروکسل، اروپا به شدت متضرر خواهد شد، زیرا واشنگتن صرفاً در راستای منافع خود عمل میکند. از سوی دیگر اروپا و روسیه مرزهای مشترکی داشته و وقوع درگیری هرچند ناخواسته در دریای سیاه یا دریای بالتیک بین روسیه و ناتو، آتش جنگ در اروپا را شعلهور خواهد کرد. در عین حال مسکو معتقد است که تحریمهای ضد روسی اروپا با تشویق امریکا که علاقه خود را برای تبدیل دوباره اروپا به صحنه رویارویی پنهان نمیکند، اعمال میشود و هدف تحریمها، جلوگیری از پیشرفت روسیه به هر قیمتی است. افزایش دامنه تنشهای کنونی میتواند زنگ خطر جدی در روابط روسیه و اروپا و همچنین صلح و امنیت در مرزهای این دو باشد؛ موضوعی که تنها امریکا از آن بهرهبرداری خواهد کرد و اروپا در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی از آن زیان خواهد دید؛ نکتهای که از دید برخی مقامات اروپایی به ویژه مقامات آلمانی نیز پنهان نمانده است و نسبت به آن هشدار دادهاند.