پدیده کودکان خیابانی یک مسئله اجتماعی است که با شرایط و تحولات ساختاری جامعه ایرانی مرتبط است که در دهه‌های اخیر به علل گوناگون افزایش یافته است. به تغییرات جمعیتی و دگرگونی‌های اقتصادی و اجتماعی و همچنین به ساخت و کارکرد خانواده مثل آموزش، بهداشت، تغذیه مناسب و... و در زمینه‌های رشد (جسمی، ذهنی، روانی و اجتماعی) برمی‌گردد. الگوی کار و فعالیت‌های کودکان در خیابان تابعی از زمینه خانوادگی، اجتماعی– اقتصادی و فرهنگی است که کودکان را به خیابان می‌کشاند و هم زمان به رفتار‌های آن‌ها در خیابان شکل می‌دهد. زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی و علل ورود کودکان به خیابان بر ویژگی‌های کار کودکان در خیابان تأثیر می‌گذارد. یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در امنیت اجتماعی در جوامع شهری کودکان خیابانی هستند که از آن به عنوان «تراژدی شهری» یاد می‌شود و از جمله معضلات و آسیب‌های اجتماعی است که کلانشهر‌ها با آن دست به گریبان هستند. زمینه‌ها و عوامل گسترش این پدیده و راه‌های مقابله با آن در جوامع مختلف با توجه به بستر‌های فرهنگی گوناگون، متفاوت است.
در صورت چشم‌پوشی از این پدیده به زودی شاهد سر باز کردن جرائمی نظیر آموزش این قبیل از کودکان برای به‌کارگیری آنان جهت حمل و توزیع مواد مخدر و سایر مواد غیر قانونی، آموزش و به‌کارگیری برای تکدی، آموزش و به‌کارگیری برای انواع سرقت، جیب‌بری، کف‌زنی، کیف قاپی، خفت‌گیری، کودک ربایی و بهره‌کشی و سوء‌استفاده جنسی، به‌کارگیری در مشاغل دست فروشی و معرکه‌گیری توسط افراد فرصت طلب و سود جو در سطح شهر تهران که بالقوه و به دلایل استراتژیک مستعد بروز آسیب‌ها و جرائم مذکور است، خواهیم بود. توجه به این درجه از اهمیت مسئله، سختی‌های پیش رو را از نظر دور می‌دارد و عزم راسخی در رویارویی با آن پدید می‌آورد. رقم سیاه جرائم ارتکابی علیه کودکان کار و خیابان، کوتاهی مسئولان و نهاد‌ها در این زمینه و عدم پیش‌بینی یک قانون خاص به منظور پیشگیری از جرم و مجازات مجرمان، معضلی است که هم اکنون کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند، نیروی انتظامی به عنوان عنصر اصلی تأمین و برقرای امنیت جامعه مسئولیت دارد که با اتخاذ و اعمال سیاست‌های پیشگیرانه از رشد و گسترش این آسیب و ناهنجاری جلوگیری کند.
عواملی، چون نارسایی نهاد‌های اجتماعی مثل خانواده و مدرسه، فقر اقتصادی خانواده‌های کودکان خیابانی و ناتوانی آن‌ها در انطباق با شیوه‌های زندگی شهر‌های بزرگ، آلودگی و آسیب زا بودن محلات حاشیه شهری فقدان نظارت کافی از سوی سازمان‌های مسئول، الگو‌های نادرست کنش متقابل بین شهروندان و کودکان خیابانی همه دست به دست هم داده‌اند تا پدیده کودکان کار و خیابانی کماکان به عنوان مشکلی صعب العبور در شهر تهران خودنمایی کند.
*رئیس اداره برآورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت اجتماعی فاتب
