سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: وقتی شایعات به حریم خصوصی انسان‌ها مربوط باشد اهمیت و ریسک بالایی می‌یابد و به نوعی نیز برای اکثریت مردم جالب و جذاب خواهد بود. فضای مجازی به دلیل وجود گروه‌ها و کانال‌های متفاوت و متنوع و همچنین فراگیری آن در میان مردم به گونه‌ای که بسیاری از اخبار، ارتباطات خانوادگی و اجتماعی و حتی خرید‌ها از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد جزئی تفکیک‌ناپذیر از زندگی افراد شده است. متأسفانه در کشور ما به دلیل عدم آموزش صحیح و آگاهی بخشی به خانواده‌ها به راحتی اطلاعات رد و بدل می‌شود بدون اینکه درستی یا نادرستی اخبار و اطلاعات ارسالی مدنظر قرار گیرد. عده‌ای نیز با هدف جمع‌آوری دنبال‌کنندگان در صفحات مجازی خودشان و جلب توجه مخاطبان اقدام به نشر اخبار و آمار‌های نادرست می‌نمایند. به همین منظور باید در میان مردم فرهنگ‌سازی صورت گیرد و آموزش‌های لازم به آن‌ها داده شود تا اسیر اخبار دروغین و شایعات فضای مجازی نشوند. تبعات انتشار اخبار دروغین و شایعات گاهی جبران‌ناپذیر بوده و زیان‌هایی را در بر دارد و موجب ترویج فضای ناامنی و بی‌اعتمادی در جامعه می‌شود. یکی از موارد در این زمینه شیوع بیماری مسری و ویروس کروناست که اخبار ضد و نقیض فراوانی را در شبکه‌های مجازی و به نقل از افراد مختلف درباره این نوع ویروس شاهد هستیم.
فرهنگ‌سازی خانواده‌ها در راستای عدم باور و قبول هر نوشته، تصویر، فیلم و... در فضای مجازی بدون دلیل موجه و منطقی، سبب نجات مردم جامعه از افتادن به دامِ دروغ‌ها و اطلاعات و اخبار بی‌پایه و اساس می‌شود. شایعه به طور معمول در واقعیت و در زندگی افراد وجود دارد و از طریق ارتباطات مختلف، افراد در جامعه اقدام به انتشار شایعات می‌کنند، اما فضای مجازی ویژگی‌ها و خصوصیاتی را داراست که اگر ما خبری را به دروغ منتشر کنیم، امکان پخش و گسترش آن توسط افراد دیگر هم وجود دارد و این کار زنجیره‌وار ادامه پیدا می‌کند و در نهایت انتها هم نخواهد داشت.
در فضای مجازی هویت و شخصیت افراد در اکثر موارد غیر واقعی است به همین خاطر افراد با نام ساختگی و جعلی یک صفحه ایجاد و به راحتی اقدام به انتشار اخبار دروغ می‌کنند. به این صورت افراد با توجه به هویت جعلی که وجود خارجی هم ندارد به راحتی هر مطلب، تصویر و فیلم دروغین را پخش و نشر می‌کنند و مسئولیت و تعهدی هم در خصوص نشر این اخبار و اطلاعات ندارند.
با توجه به اینکه شایعات ذهن افراد را به خود درگیر می‌کند می‌توان گفت بهترین راه برای امنیت کاربران در برابر آمار، اطلاعات و اخبار دروغ، افزایش سواد رسانه‌ای آنهاست. سواد رسانه‌ای قادر است کاربران را در مواجهه با هر مطلبی که در شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود آگاهی بخشد تا واکنشی نسبت به آن‌ها نشان نداده و سریعاً و بدون دلیل نسبت به انتشار آن‌ها اقدامی نکنند.
معمولاً هر چقدر موضوع مورد نظر اهمیت داشته باشد میزان انتشار شایعات و اخبار کذب نیز در مورد آن بیشتر خواهد بود. کرونا بیماری همه‌گیری که اخیراً گریبانگیر جوامع مختلف و کشور‌های جهان شده، سوژه مناسبی است برای شایعه‌پراکنان و به قولی افرادی که از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند، بعضی از افراد سوءاستفاده‌گر نیز با استفاده از عواطف و احساسات مردم، از آن‌ها مطالبه کمک می‌نمایند و به کاربران فضای مجازی شماره حساب می‌دهند تا برایشان پول و کمک‌های مالی واریز کنند.
امام علی (ع) در نهج‌البلاغه نامه ۶۹ می‌فرمایند: «هرچه را شنیدی برای مردم بازگو مکن که همین برای دروغگویی تو کافی است.»
انتشار اخبار غیررسمی در باره این بیماری در فضای مجازی جو روانی و نگران‌کننده‌ای را برای مردم پدید آورده است. گسترش شایعات به قدری دلهره به جان افراد انداخته است که بعضی‌ها حاضرند بدترین بیماری‌ها را بگیرند، اما به ویروس کرونا مبتلا نشوند و متأسفانه این برداشت نیز محصولِ عدم آگاهی و سواد رسانه‌ای در افراد است که هر شنیده و دیده‌ای را مبنای واقعیت قرار می‌دهند و خود را درگیر ترس و وحشت می‌کنند.
در شرایط به وجود آمده کنونی و شیوع این بیماری بیشتر از همیشه نیاز است تا فضای مجازی محیطی امن و سالم را برای مخاطبان به وجود بیاورد تا آرامش روانی در جامعه حکمفرما شود.
برای شناسایی اخبار جعلی و شایعات بی‌پایه و اساس باید به موارد زیر توجه کنیم:
۱- به سرخط اخبار شک کنیم: سرخط خبر‌های جعلی اکثراً جالب و تعجب‌برانگیز هستند، اگر سرخط خبر باور‌ناپذیر بود احتمال دهید که خبر جعلی است.
۲- منبع خبر: اگر خبر از جایی به دست شما رسیده که برایتان نامشخص و ناآشناست درباره آن اطلاعات بیشتری کسب کنید.
۳- سایت‌های وابسته به گروه‌های معاند و بیگانه: رسانه‌های زنجیره‌ای، بی‌بی‌سی، من و تو و... اخبار جعلی را به طور هماهنگ تولید و پخش می‌کنند.
۴- فرمت‌های ناشناخته: اخبار ساختگی در خود خطا‌های املایی و گرامری دارند و فرمت ظاهریشان هم غیرعادی و غیرمعمولی است.
۵- پیوست و مستندات اخبار: اخبار و گزارش‌های جعلی معمولاً با اسناد و مدارک صوتی و تصویری دستکاری شده همراه هستند. می‌توانید عکس یا فیلم را در اینترنت جست‌وجو کنید تا صحت و درستی آن را بیابید.
۶- تاریخ‌های درج شده در اخبار: در مطالب جعلی ممکن است زمان رخداد‌ها را دستکاری و تغییر داده باشند.
۷- نام نویسنده مطلب: مطالبی که در آن‌ها هیچ منبعی درج نشده یا بدون نام نویسنده است می‌تواند نشانه ساختگی بودن آن باشد.
شایعات هرگز مواردی را ثابت نمی‌کنند، اما می‌توانند با ایجاد بی‌اعتمادی در بین مردم حوادث را در ابهام قرار دهند تا حقیقت وقایع، به راحتی و برای هر شخصی میسر نباشد.
باید توجه داشت شایعات رایج در فضای مجازی فقط مختص مکان یا کشور خاصی نیستند و می‌توان گفت در هر نقطه‌ای از جهان که مردم، به وسایل ارتباطات جمعی و شبکه‌های اجتماعی دسترسی داشته باشند به سادگی در هر لحظه و زمانی می‌توانند اخبار نادرست و جعلی را آپلود کنند و جنگ روانی و اجتماعی را در میان کاربران به راه بیندازند و با ایجاد فضایی موهوم و ناامن تنش و نگرانی را به وجود آورند.
فضای مجازی هم خوب است و هم بد، اما با استفاده درست می‌تواند فرصتی برای شکوفایی و رشد فکری افراد و منبعی برای اطلاع‌رسانی‌های صحیح باشد. بی‌شک با آموزش به افراد و بالا بردن سواد و آگاهی آن‌ها در استفاده از فضای مجازی می‌توان به این مهم دست یافت.
در پایان باید گفت درباره هر خبری که می‌شنویم کمی بدبین باشیم، شک کنیم و از خود بپرسیم: آیا واقعا این اتفاق افتاده است؟
*پژوهشگر سواد رسانه‌ای
