محمدصادق عابديني
اسامي 26 انيميشن بلند براي حضور در فهرست اوليه اسكار 2018 اعلام شد و در اين بين هيچ نامي از انيميشن‌هاي ايراني وجود ندارد. چرا هيچ‌گاه انيميشن‌هاي ايراني نتوانسته‌است در رقابت اسكار موفق باشد؟ در سال‌هاي اخير تنها يكبار نام انيميشني ايراني به عنوان نماينده كشورمان در فهرست اسكار ديده شده و آن مربوط به انيميشن «استريپي» به كارگرداني بابك و بهنود نكويي دو برادر انيماتور ايراني است. بابك نكويي در گفت‌و‌گو با «جوان» درباره ساز و كار حضور انيميشن در اسكار و همچنين دلايل موفق نبودن ايران براي حضور در اين رخداد سينمايي مي‌گويد.
براي شروع، از تفاوت ميان مراحل انتخاب فيلم رئال و انيميشن براي حضور در اسكار بگوييد؟
انيميشن كوتاه در اسكار به دو روش پذيرفته مي‌شود. تفاوتش با بخش فيلم‌هاي غير‌انگليسي‌زبان اسكار اين است كه آن بخش مختص فيلم‌هاي خارجي است كه در كشورهاي مختلف توليد شده‌اند و قرار نيست با فيلم‌هاي توليد شده در امريكا رقابت داشته باشند، براي همين هر كشوري نماينده خودش را براي حضور در اسكار معرفي مي‌كند، اما در بخش انيميشن همه توليدات با هم رقابت مي‌كنند. رقابت بين‌المللي است و هر‌كس از هر گوشه دنيا مي‌تواند در آن شركت كند. محدوديتي نيز در پذيرش آثار وجود ندارد، اما روش‌هاي پذيرش ابتدا اينكه آن انيميشن در يكي از جشنواره‌هاي مورد تأييد و معرفي‌شده از سوي اسكار جايزه اصلي را برنده شده باشد و روش دوم نيز به روش تكنيكال معروف است و بيشتر از سوي كمپاني‌هاي ديزني و پيكسار استفاده مي‌شود. آثار درست مانند سينماي رئال بايد داراي اكران تجاري باشند؛ يعني براي اكران در سينماهاي ايالات‌متحده برايشان بليت‌فروشي شده‌باشد.
به عنوان نمونه استريپي بعد از شركت در جشنواره انسي به برنامه The Animation show of shows يا نمايش نمايش‌ها راه پيدا كرد و به همراه 10 انيميشن ديگر در سينماهاي مختلف امريكا از جمله ارلاندو و تورنتو، مديا آرت و پلازاي نيويورك، پورتلند ميامي و آرك‌لايت هاليوود اكران شد و به اين ترتيب توانست به ليست بلند اسكار راه پيدا كند. متأسفانه آثار ايراني بسيار كم امكان اكران در خارج از كشور و سينماهاي امريكا را پيدا مي‌كنند.
چرا انيميشن ايراني جز در موارد معدود در بيرون از مرزها ديده نشده؟
انيميشن‌هاي ايراني در جشنواره‌هاي مختلف جهان شركت كرده و موفق به دريافت جايزه شده‌اند. حتي انيماتور‌هاي ايراني نيز به صورت انفرادي موفقيت‌هايي در سطح بين‌المللي داشته‌اند، مثلاً در دور قبل جشنواره انسي، خانم كشكولي‌نيا ،انيميشن‌ساز ايراني، آثار را داوري كردند. در مجموع انيميشن مستقل ايران شرايط بدي ندارد، اما انيميشن ايران هنوز هم مانند سينما به يك صنعت مستقل تبديل نشده و به لحاظ جريان‌سازي عقب‌تر از سينماي كشورمان است. بنابراين جوايز و دستاوردهاي انيميشن ايران متكي به تلاش افراد و پراكنده است. در واقع انيميشن ايران هرگز موفق به جريان‌سازي در جهان‌نشده و طبيعي است كه جشنواره‌هاي جهاني درباره انيميشن ايران شناختي نداشته باشند.
دليل جريان‌ساز نبودن به پايين‌بودن حجم توليدات باز‌مي‌گردد يا جشنواره‌ها نسبت به آثار ايراني سخت‌پسند هستند؟
مسئله اينجاست كه انيميشن ايران صنعتي نشده است و انيميشن صنعتي به معناي توليد انبوه نيست. اين صنعت زماني شكل مي‌گيرد كه يك اثر انيميشني، چه فيلم، چه سريال يا حتي اثر كوتاه به بازارهاي جهاني راه‌پيدا كند، به عنوان محصول فرهنگي به فروش برسد، سودآوري داشته باشد و تبديل به منبع درآمد كساني شود كه در اين چرخه اقتصادي- فرهنگي- صنعتي مشغول كار هستند. توليدات ايراني حتي اين فرصت را ندارند كه در ايران به درستي اكران شوند.
انيميشن ايران همواره بر اساس سفارش توليد شده است و انيميشن‌سازان معمولاً به سفارش كانون پرورش فكري كودكان، تلويزيون و نهادهاي اينچنين آثاري را توليد مي‌كنند و اين آثار بعد از يك يا چند‌بار نمايش براي هميشه به بايگاني سپرده مي‌شوند. بنابراين سينماي انيميشن ايران هرگز فرصت بالندگي و جريان‌سازي پيدا نكرده است، اما حتماً افراد توانمند زيادي در كشور داريم كه مي‌توانند آثار با كيفيت بسازند.
بخش خصوصي مي‌تواند نقشي در تغيير وضعيت انيميشن داشته باشد؟
بله. حتماً مي‌تواند، ولي به شرط آنكه سرمايه‌گذاران به ويژگي‌هاي توليد انيميشن و فرايند ساخت آن آگاه باشند و توقعات واقعي و منطقي از توليدكنندگان انيميشن داشته باشند. به هر حال توليد انيميشن پرهزينه و زمان‌بر است، اما مي‌تواند بسيار سودآور باشد. اين نكته بايد از سوي بخش خصوصي درك و فهميده شود.
حضور در اسکار مي‌تواند به بالابردن كيفيت توليدات ايراني كمك كند؟
به نظرم بيشترين تأثيرش در بالابردن نام كشور ايران به عنوان كشوري صاحب انيميشن مي‌تواند مؤثر باشد تا اينكه بتواند در كوتاه مدت تغييري در كيفيت آثار ايراني داشته باشد.
بعد از اينكه استريپي در اسكار پذيرفته شد، واكنش‌هاي جهاني به آن چه بود؟
استريپي بعد از اسكار به جشنواره‌ها و رويدادهاي انيميشني دعوت شد، اما قبل از اسكار هم در جشنواره‌هاي متعددي شركت كرده بود. در مجموع در بيش از 50 جشنواره حضور داشت و به عنوان منتخب CITIA در جشنواره انسي و برگزيده جشنواره North West معرفي شد. مجلات و منتقدان بين‌المللي هم درباره‌اش نوشتند. برايشان جالب بود كه يك انيميشن ايراني در اسكار پذيرفته شده و از كار تعريف مي‌كردند.
انيميشن‌هاي ايراني چه زماني مي‌توانند ادعاي رقابت با توليدات بين‌المللي داشته باشند؟
در بخش انيميشن كوتاه، ما همين الان هم آثار توليدي‌مان كاملاً قابل رقابت با نمونه‌هاي خارجي هستند. افتخارات زيادي در بخش انيميشن كوتاه كسب كرده و جوايز خيلي خوبي را به دست آورده‌ايم. البته اميدوارم بر كيفيت جوايزمان افزوده شود.
فكر مي‌كنم در آينده نزديك نيز بار ديگر شاهد حضور انيميشني كوتاه از ايران در اسكار باشيم، اما در بخش انيميشن بلند قضيه كمي فرق مي‌كند و پيچيده مي‌شود. از نظر تكنيكي آثار توليد‌شده در ايران اختلاف فاحشي با آثار خارجي دارند. ما بايد تلاش كنيم تا اين اختلاف سطح تكنيكي را كم كنيم.
از امروز بايد چه كاري انجام دهيم كه حداقل براي سال آينده يا حتي دو سال آينده از ايران نماينده‌اي در بخش انيميشن اسكار حضور داشته باشد؟
كم‌كردن اختلاف ميان توليدات بلند انيميشن در ايران و آثار جهاني بايد در بازه زماني رخ دهد و اگر مي‌خواستيم در دو سال آينده به كيفيت جهاني دست پيدا كنيم، حداقل بايد از چهار سال پيش استارت كار را مي‌زديم. انيميشن به اين‌گونه نيست كه يك ساله تغييرات ايجاد شود. مسئله ديگر نيز بحث پخش‌كننده خوب است. ما بايد با بازارهاي جهاني ارتباط برقرار كنيم و اين مستلزم اين است كه پخش آثار ايراني برعهده شركت‌هاي بين‌المللي قرار گيرد تا بتواند به حل معضل آثار ايراني كمك كند.
