نويسنده: سيمين جم
«كلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ» (بخوريد و بياشاميد ولي اسراف نكنيد). صريحترين و روشنترين و كاملترين عبارتي كه بدون حاشيه به موضوع مصرف و تعادل در آن اشاره دارد اين آيه شريفه از قرآن است. در واقع اين آيه نه تنها شاهكليد رفتار مصرفي ماست بلكه عمل به آن ما را از هر گونه بيماري جسماني و حتي رواني محافظت ميكند، چراكه بخش عمدهاي از دردهاي جسمي و روحي ما به افراط در مصرف هر چيزي برميگردد. نگاهي به آيات و روايات نشان ميدهد اسلام براي همه زواياي زندگي بشر برنامه دارد و تعادل در همه امور را به پيروان خود توصيه مينمايد. اسراف يعني زيادهروي و تجاوز از مسير تعادل در هر چيزي و ميانهروي كه موجب آرامش زندگي است، درست نقطه مقابل آن است. از نگاه قرآن كريم اسرافكاران برادران شيطان هستند و كسي كه اسراف ميكند نه فقط به خود بلكه به جامعه نيز ضربه ميزند.
فراموش نكنيم هر يك از ما به عنوان يك شهروند مسلمان به تناسب امكانات، توانايى و كارآيى خود، در برابر جامعه مسئوليت داريم و اگر دست به اسراف و تبذير بزنيم از اجراى مسئوليت و تعهدات اجتماعى خود بازمىمانيم و دچار عادتهاي سوءاخلاقي ميشويم و از اين رهگذر بر پيكره جامعه ضربه مىزنيم. نكته جالب توجه اينجاست كه نگاه اسلام به تعادل در مصرف و اقتصاد به معناي مخالفت با كسب ثروت و داشتن داراي زياد نيست و اسراف كردن فقير و غني نميشناسد، از اين روست كه امام صادق (ع) ميفرمايند: «چه بسا فقيري كه اسراف پيشهتر از ثروتمند است.»
ايشان در روايتي ديگر ميفرمايند: «لقمان به فرزندش گفت: سه علامت براي شخص اسرافگر وجود دارد: ميخرد آنچه براي او نيست. (در شأن او نيست)، ميپوشد آنچه براي او نيست (برازنده او نيست )، ميخورد آنچه براي او نيست (فراخور حال او نيست).»
از منظر اسلام همانگونه كه اسراف و خروج از تعادل در مصرف موجب زيانهاى فردى همچون زيانهاي جسمي و روحي و اخلاقي و آسيبهاي اجتماعي همچون ايجاد و گسترش فقر، هدررفتن منابع اقتصادي جامعه، سقوط اخلاق اجتماعي و اختلاف طبقاتى ميشود، به همين سياق رفتار مبتني بر تعادل در مصرف و اقتصاد شرايط شكوفايي فردي و اجتماعي را فراهم ميكند.
در ايلام هرگونه رفتار ميانهروي و مقتصدانه مورد تشويق قرارگرفته و با سخنان زيبا ستوده شده است. از جمله واژگاني كه اعتدال و ميانهروي را تأييد و تشويق ميكند، واژه مقدر است كه در روايات به معناي اقتصاد و ميانهروي به كار رفته است. مقدر در حقيقت ميانه رو و كسي است كه آيندهنگري ميكند و تمام آنچه را كه به دست آورده انفاق و هزينه نميكند، بلكه مقداري از آن را براي زمان حاجت نگه ميدارد.
اميرمومنان علي(ع) در بيان معيار و ملاك اقتصادي به تبيين مصرف درست و مناسب اشاره ميكند و ميفرمايد: «كن سمحا و لا تكن مبذرا و كن مقدرا و لا تكن مقترا »؛ يعني «بخشنده باش ولي نه به حد اسراف و ميانهرو باش و سختگير مباش». در آيات قرآن براي بيان مفهوم اعتدال و ميانهروي در مصرف، واژه قوام به كار رفته است. قرآن بيان ميكند كه مومن و نيز امت اسلامي، امتي است كه بر اعتدال و قوام ميباشد. خداوند در قرآن كريم ميفرمايد: «و الذين اذا انفقوا لم يسرفوا و لم يقتروا و كان بين ذلك قواما »؛ «و آنان كه چون هزينه ميكنند اسراف نميكنند و خست نميورزند بلكه ميان اين دو، راه اعتدال را برميگزينند».