در اين زمينه در ملاقاتي كه مجموعه مديريت شهري با رهبر معظم انقلاب داشت، ايشان تأكيد ويژه‌اي بر موضوع معماري اسلامي - ايراني داشتند و از مسئولان خواستند با جديت بيشتري به اين موضوع بپردازند. بايد توجه داشت كه معماري و شهرسازي در بازشناسي شخصيتي هر ملت نقش ويژه‌اي دارد و فضاي شهري مي‌تواند نمادي از هويت و فرهنگ يك جامعه باشد. مطالعات صورت‌گرفته نشان مي‌دهد در معماري اسلامي - ايراني اصولي رعايت مي‌شود كه علاوه بر اينكه نشانگر فرهنگ و هويت ايراني است با ملزومات انساني نيز انطباق بيشتري دارد.
ويژگي‌ها و اصولي كه در سبك معماري و شهرسازي اسلامي - ايراني به كار رفته اين سبك را از ساير سبك‌هاي موجود جدا ساخته است، در اين نوع معماري و شهرسازي شكوه و عظمت و زيبايي هم به صورت آشكار و هم به صورت معنوي تجلي مي‌كند در حالي كه معماري و فضاهاي شهري كنوني ما را دچار آشفتگي و چندگانگي مي‌كند.
با تقليد از ساير سبك‌هاي معماري و شهرسازي نوعي احساس بيگانگي بروز مي‌دهد. در حال حاضر كمرنگ شدن سبك‌هاي معماري و شهرسازي اسلامي- ايراني به عنوان چالشي در فضا و كالبد شهري در كشور به حساب مي‌آيد كه بايد براي آن چاره‌اي انديشيد. تربيت نيروهاي متخصص، تدوين برنامه‌هاي جامع و تشويق فعالان حوزه‌هاي ساخت و ساز به اين سمت مي‌تواند زواياي مختلف اين نوع سبك معماري و شهرسازي را آشكار سازد؛ سبكي كه در آن به باورها، ارزش‌هاي ديني و اسلامي ماهيت انساني مي‌بخشد و در آن به كرامت انساني شهروندان احترام گذاشته مي‌شود، در شهر اسلامي آرامش، رفاه، آسايش و شادي براساس آموزه‌هاي الهي نهادينه مي‌شود. مدير مطالعات معماري شهرسازي و امور بحران مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران گفت: در بسياري از بناهاي ساخته شده مسئله هويت اسلامي- ايراني به عنوان يك امر بسيار مهم به چالش اساسي كشيده شده است.
محمدرضا فرزاد‌بهتاش مدير مطالعات معماري شهرسازي و امور بحران مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران با بيان اينكه در بسياري از بناهاي ساخته شده مسئله هويت اسلامي- ايراني به عنوان يك امر بسيار مهم به چالش اساسي كشيده شده است، اظهار كرد: جايگاه هويت اسلامي بومي و سرزميني در شهرسازي و معماري امروزه واجد اهميت بسيار است. وي افزود: رشد بي‌رويه و لجام‌گسيخته دور ماندن از ارزش‌ها اصول و دانش فني غني معماري و شهرسازي اسلامي و بومي ايران نقصان سياست‌ها و ضوابط كلان راهبردي در حوزه مديريت شهري در گذشته و عدم‌‌آموزش صحيح شهروندان در اغلب موارد باعث چندگانگي و آشفتگي فضايي - كالبدي در شهرها شده است. فرزاد‌بهتاش با بيان اينكه پيامد كم‌توجهي يا بي‌توجهي به هويت فرهنگي و اعتقادي شهروندان به گسترش فضاها و مكان‌ها توأم با بحران هويت منجر شده است، به نحوي كه مخاطبان شهر قادر به درك معناي آن نبوده و ارتباط ميان مردم و اين فضاها و مكان‌ها به تحقق و تعلق خاطر منجر نمي‌شود. اين عضو هيئت علمي دانشگاه با بيان اين مطلب كه باورها و ارزش‌هاي مذهبي ملي نقش انكار‌ناپذيري چه در عرصه نظري و چه از جنبه عملي در ارتقاي زيبايي عيني و ذهني شهرها دارند، بيان كرد: ويژگي يك شهر زيبا در شهرهاي كهن اسلامي- ايراني را بايد در تعامل ميان عناصر عيني بناها و ساختمان‌ها و عناصر ذهني برداشت‌ها و ادراك شهروندان موجود در شهرهاي كهن جست‌وجو كرد. وي تأكيد كرد: اسلام از اديان و مكاتبي است كه در محيط شهري جاري گشته و نسبت به شهرنشيني نظري كاملاً مساعد و تشويق‌آميز دارد و از سوي ديگر نسبت به جمع و جماعات نيز التفاتي خاص دارد، بنابراين نمي‌تواند نسبت به موضوعات مرتبط با شهر بي‌تفاوت باشد. بهتاش ادامه داد: با نگاهي به قرآن كريم آيات فراواني مي‌يابيم كه به حيات و زيست فرهنگي اجتماعي اقتصادي و همچنين به زوال و تداوم «آبادي‌ها» اشاره كرده است. وي نهج‌البلاغه را يك سند مهم ديني ديگر دانست كه به شهرسازي توجه دارد و عنوان كرد: ويژگي شهر در نهج‌البلاغه از آن رو از اهميت ويژه‌اي برخوردار است كه بيشتر سخنان اميرالمؤمنين(ع) در زمان تصدي، حكمراني و انتصاب و عزل استانداران و كارگزاران حضرت در شهرها و نواحي در جامعه مطرح شده است.
وي با بيان اينكه اسلام به عنوان ديني جامع مي‌تواند بهترين منبع براي الگوگيري در عرصه‌هاي مختلف از جمله شهرنشيني و زندگي شهري باشد، گفت: مطالعه تجربي شهرهاي مسلمانان چه در دوره سنتي و چه در دوره مدرن مي‌تواند حاوي نكاتي سودمند براي سياستگذاري بهتر و برنامه‌ريزي مناسب شهري در عرصه‌هاي اجتماعي اقتصادي و سياسي باشد. بهتاش ادامه داد: در صورت ساختن يك طرح نظري براي بازسازي شهر اسلامي- ايراني مي‌توان با در كنار هم قرار دادن اطلاعات و داده‌هاي به دست آمده تصويري قابل تكوين و تكميل به دست آورد و با افزودن بر دانسته‌ها در اين زمينه بر وضوح تصوير آن افزود.
معماري و شهرسازي اسلامي- ايراني فقط در حد دغدغه باقي مانده است
وي افزود: بيش از نيم قرن است كه موضوع معماري و شهرسازي اسلامي- ايراني به دغدغه خاطر برخي از معماران و شهرسازان تبديل و مقالات، پايان‌نامه‌ها، كتاب‌ها و فعاليت‌هاي حرفه‌اي متعددي در اين راستا منتشر شده است.
بهتاش اظهار كرد: از موارد مذكور كمتر كاري به يك چارچوب قابل استناد و تكرار‌پذير تبديل شده و اين شرايط سبب شده است تا نتوان به يك دستورالعمل ساختارمند در حوزه اجرايي معماري و شهرسازي اسلامي- ايراني دست يافت كه البته دلايل مختلفي بر نقيصه مرتبط است. دبير كميته پژوهشي شهرسازي و معماري شهرداري تهران افزود: مشكلاتي كه امروزه شهرهاي كشور با آن مواجهند به عزم بسياري از متخصصان ناشي از كمبودها و چالش‌هايي است كه در نظام شهرسازي كشور وجود ندارد. وي گفت: در راستاي اسلامي شدن شهرها و احداث شهرهاي اسلامي- ايراني با پرداختن صرف به موضوع كالبد نمي‌توان به آرمانشهر اسلامي دست يافت بلكه شهر اسلامي بايد واجد خصوصيات اعتقادي و اخلاقي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي خاصي باشد كه در آموزه‌هاي شرع مبين اسلام قرآن كريم و سيره پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) آمده است.
رعايت حقوق شهروندي در احداث شهرهاي اسلامي- ايراني
وي با اشاره به تبيين مفهوم شهر اسلامي بيان كرد: شهر اسلامي شهري است كه روح حاكم بر شهر و شهروندان و فعاليت‌هاي آنها اسلامي باشد، در شهر اسلامي شهروند بر احقاق حقوق شهروندي خود تلاش مضاعفي نمي‌كند بلكه سيستم شهر پاسخگو و خود تأمين‌كننده حقوق شهروندان است در شهر اسلامي حق‌الناس و اهميت احقاق آن و اخلاقمدار بودن اولويت ويژه‌اي دارد.
بهتاش در ادامه گفت: در شهر اسلامي به كرامت انساني شهروندان احترام گذاشته مي‌شود و روابط متقابل بر اساس حرمت و عزت نفس افراد و نيز عطوفت و رأفت شكل مي‌گيرد در شهر اسلامي آرامش رفاه آسايش و شادي بر اساس آموزه‌هاي الهي نهادينه شده است.
دبير كميته پژوهشي و شهرسازي و معماري شهرداري تهران در پايان يادآور شد: در شهر اسلامي قانون و قانونمداري جايگاه ويژه‌اي دارد و احترام به حقوق شهروندي و همسايگي از اهميت برخوردار است و در نهايت آنكه ساده‌زيستي شهروندان و تأكيد بر آن سمبل و نشانه بارز شهر اسلامي است.
نماهای شهری در سبک زندگی شهروندان تأثير مستقیم دارند
همچنین محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران با بیان اینکه اجرای ناقص مدرنیسم و دوری از اصول تفکر اسلامی باعث هویت‌زدایی از شهر شده، گفت: با ضوابط و احکام ایجابی، سلبی و توصیه‌ای مختصر می‌توانیم سیمای شهر را تا حدی سامان ببخشیم.
وی افزود: به نظر من بسیاری از ناهنجاری‌ها و مشکلات روانی شهروندان تهرانی در طول روز، ناشی از همین به هم‌ریختگی ظاهری شهر است زیرا این یک مقوله پذیرفته‌شده از نظر علمی است که نماهای شهری در سبک زندگی شهروندان تأثير مستقیم دارند. وی گفت: ما در مورد چگونگی فضاهای خصوصی ساختمان‌ها مثل جانمایی، نورگیری و ابعاد پنجره، راه‌پله، آسانسور و... که حق طبیعی مردم است، مداخله جدی داشته‌ایم و بعضاً برخوردهای خط قرمزی در فرایند صدور پروانه یا گواهی پایان کار داشته‌ایم ولی در بررسی نماها که حق عمومی شهروندان است، هیچ گونه دستورالعمل و ضابطه و محدودیتی نداشته‌ایم و به همین دلیل یکی از اولویت‌های کمیسیون معماری و شهرسازی این بود که در وهله اول در فرایند سیستمی صدور پروانه جایگاهی را برای بررسی نماهای شهری قرار دهیم. از ابتدای سال این جایگاه ایجاد شده ولی ما هنوز ضوابط مربوط به نما را برای ابلاغ به شهرداری‌ها نهایی نکرده‌ایم.
شهرسازی و معماری تبلور باورهای یک جامعه است
سالاری تصریح کرد: اهمیت این موضوع به ویژه از آن جهت است که ما به عنوان کشوری اسلامی که انقلابمان یک انقلاب فرهنگی جهت صدور آرمان‌های انقلاب به کشورهای اسلامی دنیا بوده، در شهری که ام‌القرای جهان اسلام است با پیشینه غنی در زمینه معماری، باید درباره معماری اسلامی هم حرفی برای گفتن داشته باشیم زیرا اساساً شهرسازی و معماری تبلور باورهای یک جامعه است و شهرها ظرف تربیت و آموزش شهروندان هستند.
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورا تصریح کرد: اساس معماری اسلامی باید کاهش فاصله بین طبقات جامعه باشد اما اکنون شکاف و فاصله عمیقی را در شهرسازی می‌بینیم. شهرسازی ما نه تنها به لحاظ کالبدی، سیما و منظر سنخیتی با مبانی و اصول اسلامی ندارد بلکه بسیاری از المان‌های کشورهای غربی هم به صورت ناقص در آن ظهور و بروز پیدا کرده است.
عضو شورای شهر چهارم اضافه کرد: اما اشکالی که در مکتب شهرسازی و معماری ایران بوده، فراتر از مدرنیسم است زیرا مدرنیسم لااقل مبتنی بر تدبیر و عقلانیت بوده است. اگر مسئولان شهرسازی ما می‌توانستند مدرنیسم را هم در کشور ما به طور کامل پیاده کنند، بسیاری از مشکلات کنونی ما کمتر بود زیرا برای مثال در کشور سنگاپور که اوج مدرنیسم است، ما این اغتشاشات بصری را که در تهران هست، نمي‌ديديم.
وی با انتقاد از مسئولان و دانشگاهیان حوزه شهرسازی و معماری گفت: واقعیت این است که ما در کشورمان هیچ محدودیتی برای متولیان ساخت‌و‌ساز نداریم و هر کسی با هر پیشینه‌ای و با هر تحصیلاتی و حتی بدون تحصیلات می‌تواند به طور تام وارد عرصه شهرسازی شود. در حالی که برای راه‌اندازی یک ساندویچی کلی محدودیت داریم و فرد باید جوازهای بسیاری کسب کند و مراحل متعددی را از سر بگذراند ولی در حوزه ساخت‌و‌ساز، به رغم اینکه معادن و منابع ما به عنوان سرمایه‌های ملی در حال مصرف شدن است و از طرفی ساخت‌و‌ساز کالبد شهر را شکل می‌دهد، متأسفانه هیچ محدودیتی نداریم.
ارائه مجموعه ضوابط برای تحقق معماری اسلامي- ايراني از سوی شهرداری
وی همچنین تأكيد کرد: اگر بتوانیم با ضوابط جمع و جور، ساماندهی سیما و منظر شهری و تحقق معماری اسلامي- ايراني را کلید بزنیم، اتفاق بزرگی است. در همین راستا اداره کل معماری ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، مجموعه ضوابطی را در سه محور به متولیان ساخت‌و‌ساز ارائه داده است. رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورا در توضیح این محورها به فارس گفت: محور اول، احکام سلبی و نبایدهاست که چه کارهایی را نباید انجام بدهیم، مثل استفاده از المان‌های غربی و ضد‌ارزش. محور دوم احکام ایجابی و بایدهاست. مثلاً یکی از عناصر شهرسازی
اسلامی - ایرانی، احترام به طبیعت است که می‌توانیم در تراس‌ها و پیشامدگی‌ها و تورفتگی‌های ساختمان، یک فضای سبز و گلدان ایجاد کنیم که این مصداق معماری اسلامی است زیرا احترام به درخت از احکام اسلام است. سالاری با تأكيد بر اینکه ورودی مسجد باید حالت دعوت‌کنندگی داشته باشد، گفت: اینها مفاهیم معماری اسلامی هستند. در ساختمان‌ها هم طبقه اول باید با طبقات بالا تفاوت در مصالح و نقشه داشته باشد، مثلاً حالت تیزی و برندگی نداشته باشد که افراد را دعوت به ورود کند و این مصداق احترام به شهروندان است و اجرای آن آنقدر هم دشوار نیست. وی محور سوم را احکام توصیه‌ای دانست و گفت: یکسری احکام نه باید است و نه نباید و تنها می‌توانیم متولیان ساخت‌و‌ساز را به رعایت آنها توصیه کنیم، برای مثال آجر با آرامشی که به شهر می‌دهد، یک بسته توصیه‌ای است و باید سیاست‌های تشویقی برای کسانی که از آجر در نماسازی استفاده می‌کنند، داشته باشیم.
امسال 22خیابان در 22منطقه تهران نمای اسلامي- ايراني می‌یابند
محمدهادی ایازی رئيس گروه مشاوران شهردار تهران با بیان اینکه دراین خصوص در شهرداری تهران تمهیدات خوبی پیش‌بینی شده، افزود: متأسفانه ما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، معماری‌اي که مربوط به انقلاب باشد را نداریم. این در حالی است که در دوران‌های گذشته معماری مربوط به دوره صفویه، دوره قاجاریه و حتی دوران پهلوی اول و دوم را داریم. وي با بیان اینکه عمده نمای ساختمان‌های شهر ما کامپوزیت- شیشه است، گفت: همچنین سنگ‌هایی در نمای ساختمان‌ها استفاده می‌شود که هویت‌بخش نیست. این در حالی است که ما به جای آنکه به بیرون ساختمان‌ها توجه کنیم به داخل آن تأكيد داریم. وی خاطرنشان کرد: توجه به معماری در همه شهرهای قدیمی جهان دیده می‌شود و بافت مرکزی این شهرها حفظ شده است، به عنوان مثال در شهر میلان و فلورانس معماری اصیل حفظ شده یا حداقل هسته اولیه شهر حفظ شده است اما متأسفانه بافت قدیمی شهر ما که در منطقه 12 واقع است، به مرکز آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده و اینها از اشکالات اساسی است که وجود دارد و باید به آن پرداخته شود. ایازی یادآور شد: شهرداری تهران احیای بافت تاریخی منطقه 12 را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده و بنا دارد بناهای میراثی را بازسازی و احیا کند. وی با بیان اینکه در خیابان 17شهریور و میدان امام حسین(ع) کارهای بزرگی انجام شده است اما کاربری‌ها و جلوه اصلی آن باید مشخص شود، تأكيد کرد: 22 خیابان در 22 منطقه مشخص شده و به شهرداران مناطق 22گانه تأكيد شده است که جداره این خیابان‌ها مطابق با معماری اسلامي- ايراني باشد تا شهر هویت پیدا کند.
