جوان آنلاین: ماجرای داروی ترک اعتیاد هم برای خودش معمایی شدهاست. در حالی که به گفته دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر کاهش کشفیات تریاک در کشور تولید داروهای مخدر را به چالش کشیده و حتی پیشنهاد کشت تریاک برای مصارف دارویی مطرح شده، رئیس کمیته دارو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی معتقد است میزان تولید داروهایی مانند متادون، شربت متادون و سایر داروهای مورد استفاده در ترک اعتیاد در کشور حدود پنج برابر میزان مصرف واقعی مردم است!
درمان اعتیاد در مراکز ترک اعتیاد یکی از مناقشهبرانگیزترین موضوعات در میان فعالان این حوزه است! اگر به سراغ کارشناسان بروید در مییابید کمتر معتادی در مراکز ترک اعتیاد موفق شده تا اعتیادش را کنار بگذارد. اصل ماجرا فقط تغییر نوع وابستگی از مواد مخدر به متادون یا شربت تریاک است. حالا، اما با کاهش کشفیات تریاک و چالش برای تولید داروهای مشتق از این ماده مخدر، داروهای ترک اعتیاد همچون شربت تریاک هم کمیابشده و همین مسئله با تجمع و اعتراض این صنف در مقابل وزارت بهداشت همراه بود. با تمام اینها، اما همچنان عملکرد مراکز ترک اعتیاد و خروجی آنها در هالهای از ابهام است همچنان که بر خلاف اعتراضات صورت گرفته به گفته همایون سامهیح نجفآبادی رئیس کمیته دارو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی تولید داروهای ترک اعتیاد در کشورمان پنج برابر داروی مورد نیاز است!
اعتراض صنف درمان اعتیاد به کمبود دارو
چند روز پیش بود که جمعی از درمانگران و فعالان حوزه درمان اعتیاد، با برگزاری تجمعی اعتراضی مقابل وزارت بهداشت، خواستار پاسخگویی شفاف مسئولان درباره کمبود شدید داروی آگونیست تینکچر اپیوم در مراکز ترک اعتیاد کشور شدند.
به گفته دکتر علی احمدی، نایب رئیس صنف درمانگران اعتیاد استان تهران در حال حاضر نزدیک به یک میلیون بیمار وابسته به درمان نگهدارنده با شربت اپیوم در کشور تحت پوشش مراکز درمان اعتیاد قرار دارند، اما در بیش از ۱۵ استان کشور مراکز درمانی با کمبود شدید یا قطع کامل سهمیه دارویی مواجه شدهاند.
نایبرئیس کانون درمانگران اعتیاد تهران هشدار داد: «کاهش یا قطع ناگهانی داروی بیماران، عملاً امنیت جانی پزشکان و پرسنل مراکز درمانی را به خطر میاندازد و فشار روانی فراوانی به ایشان وارد میآورد، زیرا بیماران دچار وابستگی شدید در صورت عدم دریافت دارو ممکن است دچار بیقراری، رفتارهای پرخطر و تنشهای جدی شوند که کنترل آن از توان مراکز خارج است.»
به گفته وی هزینه درمان نگهدارنده با شربت تریاک برای بیمار ماهانه کمتر از ۲ میلیون تومان است، اما در صورت خروج بیمار از چرخه درمان قانونی، هزینه تأمین مواد مخدر در بازار غیرقانونی، به طور متوسط، میتواند به بیش از ۱۵ تا ۱۸ میلیون تومان در ماه برسد که این مسئله خطر سوق دادن بیماران به سمت مواد صنعتی را تشدید میکند.
آمار تریاک مورد نیاز
مسئولان مختلف از ستاد مبارزه با مواد مخدر تا وزارت بهداشت، آمار مختلفی از میزان تریاک مورد نیاز برای تولید این داروها اعلام کردهاند؛ حداقل ۶۰۰ و حداکثر هزار تن تریاک، آماری است که تاکنون در این زمینه داده شدهاست.
در زمان حاضر با توجه به کاهش شدیدتر تولید تریاک در افغانستان بهویژه پس از استقرار دوباره طالبان در این کشور و همچنین کاهش خلوص تریاک کشفشده، مسئولان وزارت بهداشت با کمبود منابع تولیدی و کاهش خلوص آنها که منجر به افت اثربخشی داروها میشود، روبهرو هستند.
با وجود این، طبق گزارش اخیر مرکز پژوهشهای مجلس، مصرف واقعی دارویی کشور حدود ۴۵۰–۴۶۰ تن برآورد میشود، اما در سالهای اخیر این مصرف بیش از هزار تن ادعا شده و این اختلاف ۵۰۰ تنی میان نیاز صنعت دارویی کشور به تریاک ماجرا را ابهامبرانگیز کردهاست.
تولید داروی ترک اعتیاد ۵ برابر مصرف
رئیس کمیته دارو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، اما در اظهارنظری کاملاً متفاوت با دادههایی که از کاهش کشف تریاک و چالش در تولید داروهای مشتق از آن حکایت دارد، میگوید: «حجم تولید داروهای ترک اعتیاد در ایران حدود پنج برابر میزان مصرف واقعی مردم است؛ عددی که در مقایسه با استانداردهای جهانی بسیار نگرانکننده به نظر میرسد.» وی در مقایسه وضعیت ایران با سایر کشورها، اینگونه توضیح میدهد: «در سطح جهانی، تنها حدود پنج کارخانه بزرگ تولید داروهای مخدر و شبهمخدر فعال هستند، در حالی که در کشور ما عملاً معادل همین تعداد واحد تولیدی ایجاد شدهاست، این در شرایطی است که کل اروپا تنها دو کارخانه در این حوزه دارد و چنین حجمی از تولید، بدون تردید نیازمند بازنگری جدی و شفافسازی دقیق است.»
رئیس کمیته دارو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تأکید بر ضرورت نظارت مؤثر تصریح میکند: «بدون آنکه بخواهیم به کسی اتهامی وارد کنیم، روشن است که ماجرا نمیتواند خارج از یکی از حلقههای تولید یا توزیع باشد و وقتی تولید چندین برابر نیاز واقعی کشور است، طبیعی است که این مازاد به مسیرهای غیرشفاف هدایت شود و این موضوع امروز به دغدغه جدی بسیاری از درمانگران حوزه اعتیاد تبدیل شدهاست.»
جایگزینی موادمخدر با دارو
نماینده کلیمیان در مجلس دوازدهم با اشاره به کاهش ورود تریاک به کشوربا پذیرش اینکه در سالهای اخیر، واردات تریاک به ایران و کشفیات مواد مخدر کاهش یافته است، میافزاید: «نیاز بازار مواد مخدر همچنان وجود دارد و در نتیجه، برخی از این داروهای درمان اعتیاد بهراحتی در دسترس افراد قرار میگیرد؛ مسئلهای که هدف اصلی این داروها یعنی درمان و کنترل اعتیاد را زیر سؤال میبرد.»
از نگاه وی ضروری است وزارت بهداشت، دستگاههای نظارتی و نهادهای مسئول، با رصد دقیق زنجیره تولید تا توزیع داروهای مخدر و شبهمخدر، از انحراف این داروها جلوگیری کنند و بیتوجهی به این موضوع میتواند پیامدهای اجتماعی و درمانی سنگینی به دنبال داشته باشد و بحران اعتیاد را وارد مرحله پیچیدهتری کند.
حرفهای متناقض از دو مرجع قابل استناد
اینکه کدامیک از این دادههای متناقض درست است و آیا با چالش کاهش تولید و کمبود داروهای مشتق از تریاک مواجهیم یا پنج نیاز این حوزه دارو تولید میکنیم خودش موضوع را ابهام برانگیزتر میکند. به خصوص اینکه این اظهارات هم از سوی نهادهای رسمی و افراد حقوقی در مجلس و دولت بیانشده و بنا بر جایگاه و شأن حقوقی این افراد و دستگاهها قابل استناد است. با وجود این، بررسی اظهارات قبلی برخی مسئولان و چهرهها در خصوص عملکرد مراکز ترک اعتیاد کارنامه قابلقبولی را از این مراکز ارائه نمیکند.
چند سال پیش بود که محمدحسین قربانی، سخنگوی وقت کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفت «کلینیکهای ترک اعتیاد به دلیل نداشتن برنامه مشخص درمانی و نبود نظارت دقیق بر فعالیت آنها به بازار متادونتراپی تبدیل شدهاند.»»
بنا به تأکید وی در کلینیکهای ترک اعتیاد رانتهای زیادی وجود دارد و برخی از مسئولان دانشگاههای علوم پزشکی بین چهار تا پنج مرکز ترک اعتیاد در اختیار دارند که این رانتها نمیگذارد درمان به صورت معمول و استاندارد در این مراکز در اختیار مردم باشد.
به گفته این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از آنجا که فروش دارو در بازار آزاد درآمد بسیار بالایی دارد، باعثشده تا برخی افراد با استفاده از رانت، کلینیک ترک اعتیاد افتتاح کنند و درصورتی که هیچ بیماری ندارند با سوءاستفاده از شرایط با فروش آزاد داروهای خود درآمد کلانی به جیب بزنند. این در حالی است که طبق دستورالعمل مربوط به تأسیس کلینیک، افرادی که میخواهند در این زمینه فعالیت کنند، باید در مراکز دولتی مشغول به کار نباشند، در حالی که خیلی از این افراد در جاهای دیگر مشغول به فعالیت هستند.
دکتر حاجی رسولی، متخصص ترک اعتیاد درباره متادون درمانی در واکنش به عملکرد ناموفق مراکز درمان اعتیاد میگوید: «متادون یا داروهایی مشابه داروهای کاهش آسیب هستند و به عنوان داروی ترک نیستند و قرار است جایگزین داروهای با عوارض بیشتر مثل کراک یا هروئین هستند تا از حالتهای ناخوشایند خماری این افراد کاسته شود. بعد از مدتی باید متادون کاهش پیدا کند و به جایی برسد که این دارو هم قطع شود، اما آمارهای واقعی نشان نمیدهد که این پروسه و روند به طور کامل اجرایی شده باشد.»
طرح جدید برای مدیریت مصرف موادمخدر
حالا انگار قرار است دولت هم تغییراتی در درمان سوءمصرف موادمخدر ایجاد کند. آنطور که حسین ذوالفقاری، دبیر کل ستاد مبارزه با موادمخدر خبر داده طرحی جدید با رویکرد «درمان، کاهش آسیب و مدیریت مصرف» تعریفشده که در چارچوب طراحیشده، چهار گروه هدف تعریف شدهاند و در حال حاضر ستاد به دنبال بازتعریف «کلینیکهای درمانی جامع» است تا هر فرد پس از مراجعه به کلینیک و طی فرآیند کامل ارزیابی، متناسب با سطح تعریفشده، پروتکل درمانی یا مدیریتی مربوط به او اعمال شود. حالا باید دید دستهبندی معتادان و طرح جدید ستاد مبارزه با موادمخدر چقدر میتواند به درمان اعتیاد و مدیریت مصرف داروهای این حوزه منتهی شود.
