جوان آنلاین: پیکر عریان و زغالی درختان کهنسال و خاکستری که حالا به جای برگهای پاییزی زمین را پوشانده تصویر دردناکی است که حالا و پس از اطفای حریق ذخایر ارزشمند زیستی و فسیلهای زنده ۴۰ میلیون ساله از جنگلهای الیت بر جای ماندهاست. هر چند تغییرات اقلیمی ریسک آتشسوزی در جنگلها را بالاتر میبرد، اما بررسیها نشان میدهد علت بیش از ۹۰ درصد آتشسوزیها انسانی یا عمدی یا سهوی است. به گفته معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست برآوردها نشان میدهد حدود ۲۰ درصد از جنگلهای الیت در آتشسوزی اخیر خسارتدیده است. حالا خاکسترهای بر جای مانده از آتشسوزی گسترده در بکرترین جنگلهای کره زمین رفتهرفته با بارانهای پاییزی شسته میشود و چشممان به بهار است تا شاید این فسیلهای چندمیلیون ساله بتوانند دوباره خود را بازسازی کرده و زندگی را از سر بگیرند!
آتشسوزی جنگلهای الیت یکی از جدیترین و بزرگترین آتشسوزیهایی بود که طی سالهای اخیر به جان جنگلهای بکر شمال کشور افتاد. بسیاری از سازمانها و نهادها از جمله نیروی هوا فضای سپاه در کنار هلال احمر و سازمان حفاظت محیطزیست به همراه نیروهای مردمی پای کار آمدند تا این حریق اطفا شود، اما جای پای آتش بر چهره جنگلهای باارزش شمال کشورمان باقی مانده و شعلههای سرکش آن ۲۰ درصد از این جنگلهای ناب را از بین بردهاست. به همینخاطر هم مجلس شورای اسلامی به بررسی علل آتشسوزی جنگلهای الیت ورود کرد. حالا هم سازمان حفاظت محیطزیست این حادثه را مورد واکاوی قرار دادهاست.
خسارت ۲۰ درصد از جنگلهای الیت در آتشسوزی
هادی کیا دلیری، معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست در نشست بررسی آتشسوزی جنگلهای الیت در منطقه هیرکانی، درباره برآورد خسارت ناشی از آتشسوزی جنگلهای الیت، اینگونه توضیح داد: «برای برآورد خسارت نیاز به زمان داریم، اما برآوردها نشان میدهد که حدود ۲۰ درصد از محدوده ۱۸۰ هکتاری جنگلهای الیت که دچار حریق شده، خسارتدیده است.»
به گفته وی آتشسوزی همواره در جنگلها رخ میدهد و این امری طبیعی است، اما مسئله مهم این است که امروزه شرایط وقوع متفاوت شده و در واقع الگوی زمانی، مکانی و شدت آتشسوزیها تغییر کرده و از حالت طبیعی خارج شدهاست.
از اینرو، اکوسیستم دیگر نمیتواند از پس آن برآید، حیاتوحش هم غافلگیر میشوند و این روند خسارات را بالا میبرد.
کیا دلیری تصریح کرد: «سال گذشته بیش از ۱۸ هزار هکتار آتش سوزی در جنگلها و مراتع کشور رخ داده و حتی گاهی تا ۵۰ هزار هکتار هم گزارش شدهاست با توجه به شرایط اقلیمی پیشبینی میشود که این میزان بیشتر شود، به عنوان مثال در شمال کشور در این فصل آتشسوزی بیسابقه بود، خشکسالی در شمال کشور از ارتفاعات آغاز شده، یخچالهای طبیعی از بین رفتهاند، رودخانهها در حال فصلیشدن هستند و جنگلها دچار مشکل شدهاند، بنابراین بروز آتشسوزی بعد از این مداوم خواهد بود.»
نقش انسان در آتشسوزی و مهار آن
بررسیها نشان میدهد علت بیش از ۹۰ درصد آتشسوزیها انسانی یا عمدی یا سهوی است.
معاون آموزش و مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیطزیست تأکید کرد: «همانطور که بررسیها نشان میدهد انسان بیشترین نقش را در بروز آتشسوزیها دارد از طرف دیگر بیشترین نقش را در خاموش کردن آتش هم باز انسانها دارند، بنابراین آموزش در این میان نقش بسیار مهمی دارد که سازمان حفاظت محیطزیست در این راه گام برداشته و جلسات تخصصی و مشورتی را با جوامع محلی در نقاط مختلف برگزار میکند، البته جنگل هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است بنابراین دورهای آموزشی نیز با توجه به شرایط مناطق برگزار میشود.»
گزارش مجلس از علل آتشسوزی الیت
طبق گزارش کمیسیونهای امور داخلی کشور و شوراها و کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیطزیست مجلس حریق احتمالاً با دخالت عامل انسانی از جمله شکارچیان غیرقانونی یا عابران غیرمجاز آغاز شده و با گرم و خشکشدن لایهزیرخاکی، کاهش رطوبت نسبی هوا، وزش بادهای مقطعی و انباشتشدن برگهای خشک و درختان شکسته افتاده، بستر مناسبی برای گسترش سریع آتش فراهم کردهاست. لیکن مطابق گزارشهای دریافتی از دستگاههای نظارتی، علت قطعی حادثه همچنان در حال ارزیابی است.
بر اساس این گزارش از دلایل طولانیشدن عملیات اطفای حریق میتوان به تغییرات اقلیمی، گرمای هوا، کاهش بارندگی و خشکسالی بیسابقه، تداوم الگوی ناهنجار، عدم رطوبت کف جنگل، شیب تند (نزدیک به ۸۰ درصد) منطقه و قرارگیری محل آتشسوزی در کانال بادی اشاره کرد. کمیسیون جدا از تغییرات اقلیمی، گسترش آتشسوزی را به دلیل ضعف در ساختارهای حفاظتی، کمبود تجهیزات و نیروهای واکنش سریع به شرح زیر ارزیابی میکند: عدم تشکیل منظم و به موقع جلسات شورای عالی مدیریت بحران، فقدان پایگاههای دائمی زمینی و هوایی اطفای حریق در مراتع و جنگلهای ارزشمند هیرکانی، فقدان امکانات سختافزاری و نرمافزاری در حوزه تشخیص، مهار و کنترل آتش مانند دوربینهای حرارتی و کنترل پهپادها و بالگردهای شناسایی، عدم صدور مجوز سازمان حفاظت محیطزیست در خصوص پاکسازی درختان قطعشده و روی زمین افتاده و عدم حمایت مؤثر از نیروهای یگان حفاظت محیطزیست.
افزایش تعداد و کاهش بازه وقوع آتشسوزیها
حمید ظهرابی، معاون محیطزیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیطزیست، اما با غیرکارشناسی و غیرعلمی خواندن گزارش مجلس از این حادثه گفت: «آتشسوزی یکی از عوامل اصلی تخریب محیطزیست است که در چند سال گذشته به علت خشکسالیهای مداوم، تغییر اقلیم و فشارهای زیاد ناشی از شرایط اقتصادی شاهد افزایش آتشسوزیها در این مراتع و جنگلها هستیم. بر این اساس طی سنوات گذشته به طور مداوم با افزایش تعداد آتشسوزیها و کاهش بازه زمانی وقوع و دامنه مواجه هستیم، به عنوان مثال پیش از این و در منطقه زاگرس تا اواسط خرداد ماه آتشسوزی نداشتیم، اما امروز از فروردین ماه، شاهد وقوع آتشسوزی در این مناطق هستیم که تا آذرماه هم ادامه دارد، در هیرکانی هم بازه زمانی آتشسوزیها افزایش یافتهاست، بنابراین شرایط روز به روز سختتر و وخیمتر میشود.»
کمبود نیرو و تجهیزات
ظهرابی همچنین با اشاره به کمبود نیرو تجهیزات در سازمان حفاظت محیطزیست تأکید کرد: «از نظر تعداد نیرو و امکانات شرایط چندان مناسبی نداریم، در دنیا به ازای هر هزار تا ۲ هزار و ۶۰۰ هکتار یک محیطبان مستقر میشود که برای رسیدن به این هدف در ایران به ۱۲ هزار نیروی محیطبان نیاز داریم در حالیکه اکنون حدود ۴ هزار محیطبان داریم، از اینرو رفتن به سمت فناوریهای روز و تجهیز محیطبانیها امری ضروری است که سازمان محیطزیست در این مسیر گامهای اساسی برداشته است.»
وی تصریح کرد: «امکانات ما برای اطفای حریق تخصصی نیستند، بلکه یک سری ابزارهایی تغییر کاربری داده شده هستند که برخی برای این کار مناسب نیستند باید ابزارهای تخصصی داشته باشیم، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست نیز پیشنهاد ایجاد یگان تخصصی اطفای حریق داده است که امیدواریم هرچه زودتر میسر شود، اما امروز بر محیطبانان و جنگلبانان و جوامع محلی متکی هستیم.»
حالا پیکر بیجان ۲۰ درصد از پوشش گیاهی جنگلهای الیت چشم به آسمان دوخته تا شاید بارانی ببارد و زخمهایش را کمی ترمیم کند. جنگلهایی که جدای از عامل انسانی در شکلگیری آتش، در آتش بیتوجهی و کمکاری مسئولان امر سوختند و خاکستر شدند. تغییرات اقلیم و شرایط به گونهای است که باز هم احتمال آتشسوزی در جنگلها وجود دارد، اما تا دیر نشده باید خودمان را تجهیز کنیم و از حادثههای رخ داده درس بگیریم.
