جوان آنلاین: بازار تولید محصولات گاوداری‌های صنعتی در تابستان امسال بار دیگر با افزایش قابل توجه قیمت‌ها روبه‌رو شد و شاخص تولیدکننده این بخش در مرز بی‌سابقه‌ای قرار گرفت، به طوری که عدد شاخص به سطح ۴۳۴ واحد رسید. تولیدکنندگان این حوزه در ماه‌های اخیر با فشار مضاعف هزینه‌ها مواجه بودند که از خوراک دام تا نگهداری، انرژی، نیروی انسانی و هزینه‌های جانبی را دربر گرفته است و اکنون در سطح قیمت‌های دریافتی آنان بروز دارد. در این فصل، اگرچه تورم فصلی نسبت به فصل قبل کاهش یافت، اما رشد شدید تورم نقطه‌به‌نقطه و افزایش تورم سالانه نشان داد که روند کلی قیمت‌ها همچنان صعودی است. بخش شیر به عنوان یکی از اصلی‌ترین اقلام زنجیره تأمین لبنیات کشور بیشترین افزایش را تجربه کرد و بیشترین سهم را در جهش شاخص داشت. این حرکت افزایشی در بسیاری از استان‌ها با شدت بیشتری خود را نشان داد و ترکیب جدیدی از فشار‌های منطقه‌ای ایجاد کرد.
شاخص قیمت تولیدکننده محصولات گاوداری‌های صنعتی در تابستان ۱۴۰۴ به عدد ۴۳۴ رسید و نشان داد، شرایط هزینه‌ای این بخش در حال عبور از مرز‌های پیشین خود است. این رقم در مقایسه با سال پایه ۱۴۰۰، حدود ۴/۳ برابر شدن سطح عمومی قیمت‌ها را منعکس می‌کند و نشان می‌دهد فشار‌های تجمیع‌شده چهار سال اخیر همچنان در روند تولید باقیمانده است. بررسی این شاخص از منظر سه معیار اصلی - تورم فصلی، تورم نقطه‌به‌نقطه و تورم سالانه - ابعاد کامل‌تری از وضعیت تولید در گاوداری‌های صنعتی ارائه می‌دهد.
تورم فصلی که تغییر قیمت‌ها را نسبت به بهار ۱۴۰۴ نشان می‌دهد، در تابستان به ۱۰/۷ درصد رسید. این رقم در ظاهر بیانگر رشد محسوسی است، اما زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم فصل قبل رقم ۱۴/۶ درصد ثبت شده بود، بنابراین مقداری از شتاب رشد قیمت‌ها کاسته شد. کاهش تورم فصلی اگرچه می‌تواند نشانه‌ای از تعدیل مقطعی هزینه‌ها باشد، اما این کاهش از فشار عمومی قیمت‌ها نکاسته و بیشتر بیانگر کند شدن روند افزایش‌هاست. در واقع، این تفاوت بیان می‌کند رشد هزینه تولید در فصل جاری همچنان سریع بوده و صرفاً با سرعت کمتری نسبت به فصل پیش ادامه یافته است. در بین اقلام مختلف تولیدی، کود با ثبت تورم ۴/۲ درصد کمترین افزایش را داشت و نشان داد بخشی از نهاده‌های جانبی تولید با ثبات بیشتری نسبت به دوره‌های قبل حرکت کرده‌اند. در مقابل، گاو زنده کشتاری با جهش ۱۹ درصدی صدرنشین افزایش قیمت‌های فصلی شد و این موضوع پیامی روشن درباره فشار هزینه‌ای بر بخش گوشت قرمز دارد.
در کنار تورم فصلی، تورم نقطه‌به‌نقطه تصویر بسیار مهم‌تری ترسیم می‌کند. این شاخص در تابستان ۱۴۰۴ به ۳۸/۴ درصد رسید و از ورود دوباره تولید گاوداری‌های صنعتی به مسیر رشد شدید قیمت‌ها خبر داد. مقایسه این رقم با تورم نقطه‌به‌نقطه فصل قبل که ۲۲/۶ درصد بود، نشان می‌دهد، این بخش طی یک فصل با جهشی ۱۵/۸ واحد درصدی روبه‌رو شد. این مقدار افزایش، بیشترین رشد نقطه‌به‌نقطه دو سال اخیر را رقم زد و نشان داد فشار هزینه‌ای وارد بر زنجیره تأمین، به‌ویژه در ماه‌های میانی تابستان بیش از آن بود که به‌طور طبیعی به شبکه تولید منتقل شود. در بین اقلام اصلی، شیر با رشد ۵۳/۳ درصد بیشترین افزایش نقطه‌به‌نقطه را داشت و نقشی اساسی در جهش شاخص کل ایفا کرد، چراکه شیر محصولی پایه در بسیاری از فرآورده‌های لبنی است و هر تغییر قیمتی در این بخش تأثیری گسترده بر بازار نهایی می‌گذارد. این رشد بیانگر افزایش هزینه‌های تولید شیر خام بود و حاکی از فشار رو به رشد تقاضای صنعتی نیز محسوب می‌شود.
شاخص سالانه که میانگین چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۴ را نسبت به دوره مشابه سال قبل مقایسه می‌کند، به ۲۰/۲ درصد رسید. این رقم نشان می‌دهد قیمت محصولات گاوداری‌های صنعتی طی یک سال گذشته به‌طور متوسط رشد پایداری داشته است. افزایش هفت واحد درصدی این شاخص نسبت به فصل قبل نیز بیانگر آن است که روند افزایشی ناپایداری که در زمستان و بهار به شکل ملایم‌تری مشاهده می‌شد، در تابستان تقویت شده است. تورم سالانه معمولاً شاخص مهم‌تری برای تحلیل روند‌های بنیادی تولید به شمار می‌رود و رشد آن از ثبات طولانی‌مدت فشار‌های قیمتی خبر می‌دهد. جزئیات بیشتر نشان می‌دهد شیر در این بخش نیز پیشتاز بود و با تورم ۳۵/۸ درصد، سنگین‌ترین وزن را در افزایش شاخص سالانه داشت. در مقابل، گاو زنده کشتاری با ۷/۶ درصد کمترین رشد را در یک سال گذشته ثبت کرد؛ هرچند که در آمار فصلی دیده شد، همین قلم در تابستان تغییرات قابل توجهی تجربه کرد.
مطالعه تغییرات شاخص در سطح استانی نیز دریچه دیگری برای تحلیل بازار تولید گاوداری‌ها ایجاد می‌کند. تمامی استان‌های کشور در این فصل افزایش شاخص را ثبت کردند و هیچ منطقه‌ای روند کاهشی یا ثبات کامل را تجربه نکرد. این رویداد نشان می‌دهد عوامل اثرگذار بر افزایش قیمت تولید در این بخش، ماهیتی سراسری داشته و صرفاً به شرایط منطقه‌ای خاص محدود نبوده است. بوشهر با تورم فصلی ۲۸/۲ درصد در صدر استان‌ها قرار گرفت و از تغییرات پرشتاب قیمت‌ها در این منطقه خبر داد. اختلاف قابل توجه این استان با پایین‌ترین مقدار ثبت شده، یعنی چهارمحال و بختیاری با ۴/۶ درصد، نشان می‌دهد برخی مناطق با شوک‌های قیمتی شدیدتری نسبت به دیگر مناطق مواجه بوده‌اند.
در تورم نقطه‌به‌نقطه استانی، تهران با ۵۰/۸ درصد بالاترین افزایش را تجربه کرد. این رشد بالا تا حدی به دلیل حجم بزرگ فعالیت‌های صنعتی، نقش پررنگ شبکه توزیع و حضور نهاد‌های بزرگ پردازش و انتقال شیر خام در این استان قابل توضیح است. خوزستان با ۱۹/۲ درصد کمترین رشد را ثبت کرد و نشان داد در برخی مناطق جنوبی کشور فشار هزینه‌ای به نسبت ملایم‌تر بوده است. تفاوت نزدیک به ۳۰ واحد درصدی میان تهران و خوزستان بر پیچیدگی ساختار هزینه‌ای تولید در کشور تأکید و بیان می‌کند بخش گاوداری صنعتی در مناطق مختلف با سطح متفاوتی از فشار‌های قیمتی مواجه است.
بررسی چرایی افزایش‌های مشاهده شده در این فصل بدون توجه به شرایط کلی اقتصاد کلان و نوسانات هزینه‌های نهاده تولید کامل نیست. در سال‌های اخیر، خوراک دام - که سهم بالایی از هزینه‌های تولید را به خود اختصاص می‌دهد - با نوساناتی مواجه شد که بخشی از آن ناشی از بازار جهانی و بخشی دیگر مرتبط با شرایط داخلی بود. تغییرات نرخ ارز، وضعیت واردات نهاده‌ها، هزینه‌های انرژی و حمل‌ونقل و همچنین هزینه‌های نیروی انسانی از جمله عواملی هستند که ساختار قیمت تولید را تحت تأثیر قرار داده‌اند. بخش قابل توجهی از افزایش‌های موجود در شاخص، بازتاب همین مجموعه عوامل است که در نهایت به قیمت محصولات خروجی واحد‌های گاوداری منتقل شده است.
پیامد‌های افزایش شاخص قیمت تولیدکننده در این بخش می‌تواند ابعاد وسیع‌تری داشته باشد. از یک سو، افزایش قیمت شیر خام مستقیماً بازار لبنیات را تحت تأثیر قرار می‌دهد و هزینه خانوار را بالا می‌برد. از سوی دیگر، قیمت گوشت قرمز نیز تابعی از وضعیت گاو زنده کشتاری است و هر تغییر در این بخش می‌تواند خود را در قیمت‌های مصرف‌کننده نشان دهد. سیاستگذار برای کنترل ثبات بازار باید تصویر دقیقی از روند‌های تولید داشته باشد و افزایش شاخص تولیدکننده می‌تواند هشدار اولیه‌ای درباره تغییرات آتی در سطح مصرف‌کننده باشد. روند تابستان ۱۴۰۴ نشان داد فشار‌های وارد بر این بخش همچنان جدی است و در صورت نبود سیاست‌های حمایتی هدفمند، احتمال ادامه این مسیر وجود دارد.
افزون بر این، افزایش شاخص تولید در شرایطی رخ داد که بخش گاوداری صنعتی طی سال‌های اخیر با چالش‌های ساختاری مختلفی روبه‌رو بوده است. نرخ بهره بالا، سرمایه‌گذاری محدود در نوسازی تجهیزات، وابستگی به نهاده‌های وارداتی و نوسان در تقاضای صنایع فرآوری از جمله مسائلی هستند که روند تولید را تحت تأثیر قرار داده‌اند. با این حال، افزایش قیمت محصولات صرفا محرک ادامه فعالیت نیست و ممکن است در بلندمدت باعث کاهش قدرت خرید دامدار برای تأمین نهاده‌ها شود. در نتیجه، سیاست‌های اقتصادی باید به نحوی طراحی شوند که توان تولیدکنندگان حفظ شود و توازن میان قیمت تمام‌شده، سود تولیدکننده و قدرت خرید مصرف‌کننده برقرار بماند.
بررسی دقیق‌تر روند‌های فصلی نشان می‌دهد، اگرچه سرعت افزایش هزینه‌ها در تابستان نسبت به بهار تا حدی کاهش یافت، اما این کاهش برای ایجاد ثبات کافی نبود. رشد تورم نقطه‌به‌نقطه و افزایش تورم سالانه به اندازه‌ای چشمگیر بود که نشان دهد توقف موقت رشد فصلی، نشانه‌ای از بازگشت به ثبات نیست، بلکه بخشی از نوسان‌های طبیعی بازار است که در دوره‌های بعدی می‌تواند دوباره شدت بگیرد. در بخش شیر، فشار قیمتی شدیدتر بود و این روند احتمالاً در پاییز نیز ادامه خواهد داشت، زیرا بخشی از هزینه‌های نگهداری در ماه‌های گرم سال به‌تدریج در چرخه تولید بعدی خود را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، تقاضای صنعتی نیز همزمان با حجم تولید صنایع لبنی تعیین می‌شود و در دوره‌هایی که خروجی صنایع افزایش می‌یابد، تقاضا برای شیر خام نیز روند افزایشی پیدا می‌کند.
روند منطقه‌ای نیز نشان می‌دهد استان‌هایی که حجم فعالیت صنعتی گسترده‌تری دارند، بیشتر از سایر استان‌ها با افزایش قیمت‌ها روبه‌رو شده‌اند. تهران نمونه بارز این موضوع بود و در کنار آن استان‌هایی مانند البرز، اصفهان و خراسان رضوی نیز روند افزایشی قابل توجهی ثبت کردند. مناطق جنوبی و بخش‌هایی از غرب کشور تغییرات کمتری داشتند که این موضوع می‌تواند به دلیل ساختار متفاوت بازار، هزینه‌های حمل‌ونقل، وضعیت عرضه محلی و نوع واحد‌های تولیدی باشد.
در نهایت، تصویر به دست آمده از تابستان ۱۴۰۴ نشان می‌دهد شاخص قیمت تولیدکننده گاوداری‌های صنعتی با روندی پرشتاب در حرکت است و رکورد‌های جدیدی ثبت می‌کند. تحلیل این شاخص برای ارزیابی وضعیت اقتصادی کشور از اهمیتی ویژه برخوردار است، زیرا هرگونه افزایش در بخش تولید به تدریج در سطح مصرف‌کننده انعکاس می‌یابد و بر سبدغذایی خانوار اثر مستقیم می‌گذارد. بخش گاوداری، به دلیل نقش کلیدی در تأمین لبنیات و گوشت، یکی از پایه‌های امنیت غذایی به شمار می‌رود و تغییرات جدی در شاخص‌های آن می‌تواند سیاستگذاری اقتصادی را تحت تأثیر قرار دهد. استمرار این روند نیازمند توجه ویژه سیاستگذاران به نهاده‌های تولید، مدیریت واردات، تنظیم بازار و حمایت از تولیدکنندگان کوچک است تا ضمن حفظ ثبات، زمینه برای ارتقای بهره‌وری نیز فراهم شود. تابستان ۱۴۰۴ نشان داد این بخش همچنان در نقطه‌ای حساس قرار دارد و حرکت قیمت‌ها نیازمند رصد مداوم و تحلیل دقیق است.
