جوان آنلاین: عکاسی مستند، شاخه‌ای از عکاسی است که با هدف ثبت واقعیت‌ها، رویداد‌ها و زندگی روزمره به شکلی صادقانه و بدون دستکاری انجام می‌شود. این نوع عکاسی تلاش می‌کند داستان‌هایی واقعی از زندگی انسان‌ها، فرهنگ‌ها، جوامع و رویداد‌های تاریخی را به تصویر بکشد. عکاسی مستند به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای آگاهی‌بخشی، ثبت تاریخ و انتقال پیام‌های اجتماعی شناخته می‌شود.
عکاسی مستند به ثبت لحظات و صحنه‌هایی از زندگی واقعی با تأکید بر حقیقت و اصالت می‌پردازد. برخلاف عکاسی تبلیغاتی یا هنری که ممکن است صحنه‌ها را دستکاری کند، عکاسی مستند به دنبال ارائه تصویری بی‌طرفانه و واقعی است. این نوع عکاسی می‌تواند موضوعات مختلفی از جمله مسائل اجتماعی، سیاسی، زیست‌محیطی یا فرهنگی را پوشش دهد.
در دنیای امروز که مرز میان واقعیت و بازنمایی بیش از هر زمان دیگری تیره و مبهم شده است، پرسش از «حقیقت» در عکاسی مستند، معنایی تازه پیدا کرده است. اضافه شدن بخش عکس مستند با عنوان «از قاب تا روایت» به جشنواره سینماحقیقت امسال یکی از اتفاقات خوب و امیدوارکننده در حوزه مستندنگاری است. دنیای امروز بیش از هر زمان دیگری به نگاه‌ها و روایت‌های مستند و مسئولیت‌پذیر احتیاج دارد. ظهور هوش مصنوعی، مرز میان عکس واقعی و تصویر ساختگی را کمرنگ کرده است. حالا حتی یک تصویر از فاجعه یا شادی می‌تواند جعلی باشد. در این وضعیت، عکاس مستند بیش از هر زمان دیگری باید با دقت، صداقت و شفافیت کار کند. درج اطلاعات دقیق، روایت صادقانه از شرایط عکاسی و وفاداری به سوژه‌ها، تبدیل به مسئولیت اخلاقی تازه‌ای شده است.
شنیدن صدای بخش‌های مختلف جامعه
محسن کابلی از عکاسان باتجربه که جوایز زیادی را از جشنواره‌های داخلی و خارجی کسب کرده، با اشاره به تجربه‌های عکاسی خود و اهمیت عکاسی مستند به «جوان» گفت: این هنر به بخش‌های خاموش جامعه که معمولاً داستان‌هایشان در جایی دیده نمی‌شود، می‌پردازد. واقعیت‌های اجتماعی زیستی جامعه‌ای با مختصات ما، به وفور قابلیت ثبت در قالب‌های مستند را دارد، اما این مهم نیازمند صبر و صداقت است.
کابلی با ذکر مثالی به یکی از مجموعه عکس‌های خود اشاره کرد و گفت: این مجموعه درباره گروهی از پسران نوجوان است که رؤیایشان بوکسور شدن بود. بیشتر آنها مدرسه را رها کرده بودند و بین کار، خستگی و آینده نامطمئن، تنها امیدشان تمرین‌های شبانه بود. من چند ماه کنار آنها بودم، روی تشک‌ها، در سالن‌های ساده تمرین. تلاشم این بود که نه قهرمان‌سازی کنم، نه ترحم‌برانگیز باشم. فقط واقعیت را نشان بدهم؛ تلاش، شکست، امید و آن لحظه کوتاهی که بعد از هر ضربه، دوباره بلند می‌شدند. برای من، این مجموعه درباره شجاعت در دلِ زندگی سخت بود. این هنرمند با اشاره به اینکه نمونه‌هایی از این دست در جامعه فراوان است، اضافه کرد: با نگاه مستند می‌شود صدای چنین بخش‌هایی از جامعه را ثبت کرد؛ نه با شعار، بلکه با احترام و حضور واقعی در زندگی‌شان.
عکاسی مستند آینه واقعیت جامعه
کابلی تأکید دارد که عکاسی مستند می‌تواند آینه واقعیت جامعه بوده و هم تلخی و هم امید‌های آن را نشان دهد، اما این نگاه عکاس است که تصمیم می‌گیرد از بین همه واقعیت‌ها، کدام بخش را ببیند و نشان دهد. این هنرمند اضافه کرد: من فکر می‌کنم واقعیت از دل نگاه صادقانه عکاس متولد می‌شود. اگر نیت فهمیدن باشد، عکس‌ها خود به زبان واقعیت تبدیل می‌شوند. به گفته کابلی در این میان تربیت عکاسان مستندنگار ضرورت ویژه دارد و لازم است مدیران فرهنگی به این مهم اهتمام داشته باشند، چراکه نگاه مستند، نگاهی انسان‌محور است.
این عکاس افزود: جامعه‌ای که یاد بگیرد با واقعیت روبه‌رو شود، راحت‌تر خودش را اصلاح می‌کند. اگر مدیران فرهنگی بتوانند فضایی بسازند که عکاسان و فیلمسازان بدون ترس از سانسور یا قضاوت، واقعیت را روایت کنند، ما به جامعه‌ای نزدیک می‌شویم که خودش را بهتر بفهمد. کابلی در خصوص اضافه شدن بخش عکس به جشنواره «سینما حقیقت» نیز گفت: به واسطه اینکه عکس مستند و سینمای مستند از یک جنس و هر دو به دنبال روایت زندگی واقعی هستند، این تصمیم جشنواره باعث می‌شود این دو دنیا دوباره به هم برسند و گفتوگو بین عکاسان و مستندساز‌ها بیشتر شود. این تصمیم مسئولان بجا و لازم بود.
این عکاس با اشاره به اینکه عکس یک لحظه است و فیلم یک جریان، ولی هر دو درباره «دیدن» و «درک کردن» هستند، گفت: نگاه مستند در عکاسی، تمرین دیدن و شنیدن واقعیت زندگی است و می‌تواند حامی سینماگران مستند باشد. وی اضافه کرد: عکاس یاد می‌گیرد چطور بدون دخالت و صادقانه روایت کند و این همان چیزی است که فیلمساز هم به آن نیاز دارد. در واقع، نگاه مستند پلی بین تصویر و انسان است. این عکاس ادامه داد: درخواستم از داوران این است که فقط زیبایی ظاهری عکس‌ها را نبینند، بلکه به احساس، تلاش و انسان پشت تصویر هم نگاه کنند. اگر عکس بتواند آن حس واقعی را منتقل کند، به نظرم باید دیده شود، چون پشت هر فریم، یک زندگی واقعی جریان دارد.
