جوان آنلاین: روزگاری تماشای پربودن سد‌های کشور امنیت ذهنی ایجاد می‌کرد، اما حالا سد‌ها به آیینه تمام نمای بحران تبدیل شده‌اند. بیش از ۶۰ درصد از ظرفیت آب سد‌ها استفاده شده که ۴۰ درصد آن طی چهار سال گذشته بوده است. افزایش گرما، مصرف نادرست در کنار کاهش بارش‌ها زنجیره‌ای کامل برای رسیدن به شرایط فعلی را ایجاد کرده است. فارغ از اینکه مقصر این وضعیت بیشتر بخش کشاورزی بوده یا صنعت یا خانگی سؤال مهم این است در شرایطی که بسیاری از شهر‌ها از جمله تهران در بدترین وضعیت منابع آبی طی ۱۰۰ سال اخیر خود قرار گرفته‌اند از چه مسیر‌هایی می‌شود جلوی تشدید ناترازی آب را گرفت؟
خشکسالی در کشور ریشه‌ای دیرینه دارد. در دعا‌های منسوب به پادشاهان هخامنشی، آمده است که از خداوند خواسته شده تا ایران را از سه چیز حفظ کند: دشمن، خشکسالی و دروغ. بنابراین کشورمان ایران همواره در معرض بلای خشکسالی بوده با این حال کم‌توجهی به مدیریت آب و افزایش جمعیت و نادیده گرفتن برنامه‌های اسناد بالادستی در حوزه انرژی منجر به تشدید وضعیت کم‌آبی و تنش‌آبی شده است. آمار‌ها نشان می‌دهد ذخایر سد‌ها از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است که این امر، نشان‌دهنده وضعیت تنش آبی است.
بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب
اگرچه بحران فعلی چیزی فراتر از اقدامات مدیریت شهری است و نیاز به سیاستگذاری‌های ضربتی و مدیریت فوری بحران آب در شرایط فعلی در سطح کلان است، اما شهروندان، مدیران شهری و صنایع نیز به نوبه خود موظف به تغییراتی در الگوی مصرفی خود هستند.
در شهر تهران ۶ تا ۸ درصد آب برای فضای سبز شهری مصرف می‌شود. همچنین طبق گزارش‌ها، حدود ۲۴درصد از شبکه آب تهران عمری بالغ بر ۲۵ سال دارد و نیاز به بازسازی فوری احساس می‌شود. خطوط لوله‌انتقال آب شهر تهران مربوط به ۷۰ سال پیش و نشت لوله‌ها حدود ۳۰درصد است که در واقع باعث می‌شود ۳۰درصد از آب شرب تهران در جریان انتقال هدر برود؛ عددی که دو برابر حجم آب دریاچه چیتگر برآورد می‌شود.
در حوزه کشاورزی گفته می‌شود حدود ۷۵ تا ۹۰ درصد آب مصرفی در این بخش مصرف می‌شود (در جهان مصرف آب برای کشاورزی ۷۰ درصد برآورد می‌شود) که با استفاده از روش‌های آبیاری نوین مانند آبیاری قطره‌ای می‌توان به بهینه سازی مصرف کمک کرد.
رضا حاجی‌پور، عضو هیئت رئیسه کمیسیون کشاورزی با تأکید بر صرفه‌جویی و حفظ منابع ذخایر زیرزمینی در موضوع بحران آب در کشور گفت: در حالی که کشور‌های مختلف مانند عربستان با دستگاه‌های آب شیرین کن از آب دریا جنگل‌هایی را ایجاد می‌کند؛ همچنین درحوزه تولید گندم و در حوزه‌های مختلف آینده خوبی دارند، اما کشور ما هنوز در موضوع استفاده از آب دریا‌ها عقب است.
وی با انتقاد از مدیریت مصرف آب و جمع آوری آب‌های سطحی بیان کرد: به طور مثال از پرمصرف‌ترین محصولات در حوزه آب بری محصول برنج است، برنج ۴۵ روز تا ۵۰ روز آب می‌خواهد؛ بقیه این۱۰ماه سال آب را جمع‌آوری نمی‌کنیم.
حاجی‌پور ادامه داد: در حالی که ۲۰ سال است فقط سد می‌سازیم، اما نتوانستیم آب‌های سطحی، آب‌های سرگردان و سیلاب‌ها را در کشور مهار کنیم، اصلاً نتوانستیم در حوزه آب مدیریت داشته باشیم. برای این کار‌ها بهانه آوردیم درصورتی که وزارت نیرو همچنین وزارت کشاورزی، باید آن را مدیریت کنند. به همین صورت این کار تلفیقی و ترکیبی است و باید همه درکنار هم مدیریت آب را انجام دهند.
نماینده مردم در مجلس دوازدهم با تأکید براینکه در حوزه مدیریت آب، قانون به اندازه کافی داریم، مطرح کرد: مجلس در موضوعات مختلف بحث مصرف بی‌رویه چاه‌ها، کنترل آب‌های سطحی، ایجاد سد‌ها و آب بند‌ها و... قانون مصوب کرده است. دولت باید احساس مسئولیت در این حوزه داشته باشد، ما هم در حوزه نظارتی کنارشان هستیم.
سخنگوی کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس افزود: موضوع استفاده از فناوری و امکانات مدرن روز دنیا در حوزه آب مشخص است.
کم توجهی به بازچرخانی آب رهاشده در بخش صنعت
متهم دیگر کم آبی در کشور بخش صنعت است. کارشناسان معتقدند در صورت تغییر آب مصرفی صنایع، بخش عظیمی از آب‌های مورد نیاز بخش شرب، آزاد می‌شود و بخش صنعت، آب مورد نیاز خود را از پساب‌ها و فاضلاب‌ها تأمین می‌کند.
نادرقلی ابراهیمی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی در این‌باره گفت: در موضوع آب مصرفی صنایع باید به آنچه در قانون برنامه هفتم آمده عمل کرد، فصل ۸ قانون برنامه هفتم پیشرفت مربوط به تغییر نوع مصرف صنایع است، باید کلاً آب بخش صنعت از آب‌های برگشتی، پساب‌ها و فاضلاب‌ها تأمین شود و آب تازه و شرب که در اختیار صنایع است، به بخش شرب تخصیص داده شود.
نماینده مردم در مجلس دوازدهم با تأکید براینکه متأسفانه این تغییر در مصرف صنایع در کشور اتفاق نیفتاده و در این موضوع وزارت نیرو نیز به وظیفه اش عمل نکرده است، خاطرنشان کرد: اگر این اتفاق زودتر رقم بخورد؛ بخش عظیمی از آب‌های مورد نیاز بخش شرب، آزاد می‌شود و بخش صنعت آب مورد نیاز خود را از پساب‌ها و فاضلاب‌ها تأمین می‌کند. عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس با بیان اینکه مبحث مهم دیگر در موضوع تأمین آب، کمبود استفاده از آب‌های شور دریا با استفاده از آب شیرین‌کن‌هاست، اظهار کرد: استفاده از آب‌های شور دریا متأسفانه محقق نشده است.
وی به موضوع مهم عدم بارگذاری جدید صنعت، کشاورزی و شرب در مناطق مرکزی کشور اشاره کرد: ما همچنان طبق روال و براساس برنامه‌های سنتی بارگذاری صنعتی و بارگذاری جمعیتی را در مناطق مرکزی انجام می‌دهیم، این بارگذاری‌ها آب و زیرساخت می‌طلبد که باید این موضوع اصلاح شده و کشور را به سمت روش‌هایی سوق دهیم که بارگذاری به سمت مناطق ساحلی باشد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد صنعت ساختمان‌سازی نیز بخش قابل توجهی از آب را مصرف می‌کند. میزان مصرف آب در ساختمان‌سازی به طور کلی برای هر مترمکعب بتن، حدود ۲۰۰ تا ۳۵۰ لیتر آب است. این وضعیت نشان می‌دهد که الگوی مصرف آب در کشور دچار مشکل بسیار جدی است و حتی بازچرخانی آب در ساختمان‌های بسیار بزرگ هم در دستور نیست. اگرچه، سازندگان دغدغه آب ندارند، اما حوزه حکمرانی باید به این مسائل بپردازد و تمهیداتی برای آن بیندیشد.
سهم خانگی از تنش آبی
حدود ۹ درصد آب در بخش خانگی مصرف می‌شود که اگرچه نسبت به بخش کشاورزی و صنعت در رتبه‌های بعدی به لحاظ مصرف قرار دارد، اما در هر صورت سرانه مصرف خانگی نیز به خصوص در برخی شهر‌ها بسیار بالاست. محمدعلی معلم، مدیر سد امیرکبیر کرج چندی پیش با انتقاد از سرانه بالای مصارف آب در شهر تهران گفته بود ۱۰۰درصد مصرف آب سد امیرکبیر در بخش خانگی است.
اگرچه بیشترین میزان مصرف آب به بخش کشاورزی اختصاص دارد، اما این به معنای عدم تغییر الگوی مصرف و ایجاد راهکار‌هایی برای صرفه‌جویی در مصرف آب از سوی شهروندان نیست.
کارشناسان تأکید دارند که بحران ناترازی آب، نیازمند مجموعه‌ای از سازوکار‌ها و برنامه‌های مؤثر و تفاهم ملی است. آنچه ضرورت جدی دارد تغییر الگوی مصرف در حوزه‌های مختلف از کشاورزی تا صنایع و خانگی و همچنین سیاستگذاری جدید شهری در سطح کلان است.
