جوان آنلاین: هر روز صبح، صف خریدارانی که با دقت میوه‌ها را وارسی می‌کنند، در میادین تره‌بار تکرار می‌شود؛ مردمی که دنبال بهترین کیفیت با کمترین قیمت هستند، اما این معادله ساده، در واقعیت چندان ساده نیست، چراکه قیمت‌ها بالا و پایین می‌شود و کیفیت نیز گاهی ناامیدکننده. به همین دلیل گلایه مشتریان از دور و نزدیک به گوش می‌رسد. این وسط، اما همه دنبال مقصر می‌گردند، اما مقصر کیست؟ دلال‌ها؟ غرفه‌داران؟ سازمان میوه و تره‌بار مرکزی؟ کسی نمی‌داند.
روز گذشته سازمان میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران تور بازدید سرزده‌ای از چند میدان تره‌بار با حضور خبرنگاران برگزار کرد، تا واقعیت‌های پشت‌پرده عرضه میوه و سبزی را نشان دهد. انتخاب محل بازدید، اما با کشمکش‌هایی همراه بود؛ هر خبرنگار نظری متفاوت داشت؛ برخی شرق تهران و برخی غرب را پیشنهاد دادند. برخی نیز به دنبال میدان‌هایی بودند که تجربه خرید ناخوشایندی در آن داشتند. در نهایت، تصمیم بر بازدید از میدان تره‌بار بروجردی واقع در منطقه ۲۰ گرفته‌شد؛ میدانی که به ادعای بسیاری، از جمله بزرگ‌ترین میدان‌های میوه و تره‌بار تهران است.
فرق این تره‌بار با آن تره‌بار!
با رسیدن به میدان بروجردی، خبری از هیجان و واکنش کارکنان این تره‌بار نبود؛ انگار از حضور خبرنگاران مطلع و آماده بودند! اما دوربین‌ها و سؤالات خبرنگاران، به تدریج تصویر واقعی‌تری از وضعیت این میدان نشان داد.
قیمت‌ها بالای هر میوه نوشته شده‌بود؛ انبه ۱۸۰ هزار تومان، شلیل ۹۷ هزار تومان، آلو ۹۳ هزار تومان و گلابی ۹۹ هزار تومان. هر کدام از مشتریان روایت متفاوتی از خرید در آنجا داشتند، اما چند نکته مشترک به چشم می‌خورد؛ اینکه عمدتاً کیفیت میوه‌ها در اینجا قابل‌قبول است، اما قیمت‌ها بالاست.
خانمی که مشغول انتخاب شلیل‌ها بود، در این رابطه به «جوان» گفت: «کیفیت اینجا خوب است، اما تره‌بار نزدیک خانه ما به هیچ عنوان این کیفیت را ندارد و معمولاً میوه‌ها پلاسیده‌اند.»
در همین حین، مرد جوانی جلو آمد و در این رابطه توضیح داد: «این میدان قدیمی‌تر و با رفت و آمد بیشتر است، بنابراین بیشتر به آن رسیدگی می‌شود، اما همه‌جا اینطور نیست.»
خانم دیگری هم با تأیید این موضوع گفت: «نظارت بهتر باعث‌شده اینجا کیفیت بالاتری داشته‌باشد، این همان چیزی است که برخی از تره‌بار‌های شهر از آن محروم هستند.»
با این حال، قیمت‌های بالا باعث‌شده بسیاری از مشتریان با تردید خرید کنند؛ مردی که مشغول جدا کردن گلابی بود، گفت: «کیفیت خوب است، اما قیمت‌ها به قدری بالاست که خیلی‌ها را منصرف می‌کند یا خرید جزئی انجام می‌دهند.»
از نوسان قیمت‌ها تا کیفیت دست‌چین
در قسمت دیگری که سیب‌زمینی، پیاز و خیار و گوجه قرار داشت، یکی از خریداران مشغول انتخاب میوه بود. او با لحنی گلایه‌آمیز گفت: «قیمت‌ها باید منطقی و ثابت باشد. دو هفته پیش خیار ۱۷ هزار تومان بود، امروز، اما به ۳۰ هزار تومان رسیده‌است. چرا باید اینقدر نوسان داشته‌باشد؟ این تغییرات لحظه‌ای، مشتری را آزار می‌دهد، اما آقایان عین خیالشان نیست.»
یک مرد جوان نیز که تازه به جمع ما پیوسته بود، در تأیید این حرف‌ها، توضیح داد: «ما هرگز نمی‌توانیم میوه‌های لوکس و درجه یک مغازه‌ها را بخریم، ناچاریم به همین تره‌بار بیاییم و بهترین‌های همین میوه‌ها و سبزیجاتی را که برایمان تعیین شده جدا کنیم و به خانه ببریم. این اجبار باعث می‌شود، حتی وقتی قیمت‌ها بالا می‌رود نیز، چاره‌ای نداشته باشیم و خرید کنیم.»
او به گرانی اقلام دیگر نیز اشاره کرد: «همین تخم‌مرغ، حدود یک ماه پیش شانه‌ای ۹۴ هزار تومان بود، حالا یکباره به ۱۴۹ هزار تومان رسیده‌است؛ این جهش قیمتی در مدت کوتاه برای هیچ‌کدام از ما، قابل‌درک نیست.»، اما از نظر مشتریان، ریشه مشکل نه در این تره‌بار، بلکه در رده‌های بالاتر است. یک آقای میانسال که مشتری هر روزه این تره‌بار است، در این رابطه اظهار داشت: «دنبال مشکل در اینجا نباشید، ریشه همه این مشکلات، از توزیع میوه و سبزیجات و سایر اقلام در میدان اصلی است. مطمئن باشید توزیع‌کننده اصلی مقصر است و باید نظارت‌ها در آنجا به شدت افزایش یابد تا شاهد گرانی در اینجا نباشیم.».
اما در این میان، خانم جوانی از یک حقیقت تلخ صحبت کرد که بازدید سرزده اصحاب رسانه را زیر سؤال برد: «کیفیت میوه‌ها در اینجا، همیشه اینطور نیست. من مشتری این تره‌بار هستم، هر روز سعی می‌کنم صبح زود به اینجا بیایم تا بهترین میوه‌ها را که اصطلاحاً «اول بار» هستند، بخرم. امروز، اما میوه‌های دست‌چین و با کیفیت‌تری گذاشته‌اند. به جرئت می‌گویم امروز بهترین کیفیت محصولات در این تره‌بار را می‌بینم.»
پرده‌برداری از نقش دلالان در بازار میوه
مشتریان تره‌بار، از قیمت‌های بالای میوه گلایه دارند؛ میوه‌هایی که اگر مستقیم از تولیدکننده به دست‌شان می‌رسید، با قیمت مناسب‌تری عرضه می‌شد. برای روشن شدن سازوکار تأمین میوه و نحوه حضور واسطه‌ها، به سراغ یکی از کارکنان غرفه رفتم.
مرد جوانی که لباس فرم تره‌بار را بر تن داشت، با صداقت به توضیح سازوکار تأمین میوه در این غرفه پرداخت: «میوه‌ها عمدتاً از میدان اصلی تره‌بار تهیه می‌شود، اما گاهی هم مستقیم از کشاورزان و باغداران که بار خوبی دارند، خرید می‌کنیم. البته سهم کشاورزان در اینجا بسیار ناچیز است.»
او تلویحاً به نقش پررنگ واسطه‌ها اشاره کرد: «بار‌هایی که بیرون از میدان است، اغلب دست دلال‌هاست. اگر سازمان تره‌بار بتواند دلالان را حذف کند و بار را مستقیم از کشاورز به دست توزیع‌کننده برساند، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.»
این کارگر با تأکید بر وجود افراد واسطه‌ای که بدون فعالیت ملموس و صرفاً با حضور در بازار، سود‌های هنگفتی کسب می‌کنند، اظهار داشت: «افرادی هستند که بدون جابه‌جایی جعبه‌ها یا زحمت خاصی، سهم بزرگی از سود را می‌برند و باید برای قطع شدن پای آنها از این بازار کاری مؤثر انجام شود.»
او ادامه داد: «گاهی مستقیم از کشاورز خرید می‌کنیم و تفاوت قیمت‌های خرید بی‌واسطه و با واسطه از آنها خیلی زیاد است. من مواردی را دیده‌ام که کشاورز میوه را ۴۰ هزار تومان می‌فروشد، اما در میدان قیمت آن به ۸۰ هزار تومان هم می‌رسد، یعنی دو برابر.»
به اعتقاد او، اگر غرفه‌داران بتوانند مستقیم خرید کنند، نه‌تنها کیفیت میوه بهتر خواهد بود، بلکه قیمت‌ها نیز کاهش می‌یابد و در نهایت مشتریان نیز رضایت بیشتر خواهند داشت.
بازار اصلی میادین در اختیارات ما نیست!
در این تور یک‌روزه، مهدی بختیاری‌زاده، مدیر عامل سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران، حضور داشت و با دقت به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد. او در گفتوگو با «جوان» تأکید کرد که مسئولیت سازمان صرفاً محدود به میادین میوه و تره‌بار در سطح شهر است و درباره بازار اصلی میادین گفت: «آن بخش وظیفه ما نیست و ما فقط نسبت به میادین شهر باید پاسخگو باشیم. درخصوص ادعای گردش محصولات بدون جابه‌جایی و فروش به دست دلالان، باید بگویم اساساً چنین چیزی وجود ندارد.»
بختیاری‌زاده به سیاست‌گذاری‌های دوره مدیریت شهری فعلی اشاره کرد: «در ابتدای این دوره مدیریتی، تصمیم گرفتیم زنجیره تأمین مستقیم بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد کنیم. بر این اساس، تعدادی از غرفه‌های میادین به تولیدکنندگان واگذار شده‌است. همین سازوکار باعث شده، اختلاف قیمت ملموسی بین محصولات میادین و بازار آزاد شکل بگیرد.»
او با ذکر مثالی ادامه داد: «مثلاً قیمت گوشت در میادین ما کیلویی ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان ارزان‌تر از بیرون است، چون تولیدکننده مستقیماً محصولش را عرضه می‌کند. زنجیره‌ای از تولیدکننده، باغدار و غرفه‌دار شکل گرفته که واسطه‌ها حذف شده‌اند. این الگو در محصولات کشاورزی و حتی تخم‌مرغ نیز اجرا می‌شود.»
اثبات می‌کنم دلالی نداریم
در ادامه، رئیس سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار به چالش‌ها و موانع افزایش حضور تولیدکنندگان در میادین اشاره کرد و از سختگیری‌های لازم برای اعتبارسنجی آنها سخن گفت: «ما مدارک تولید را می‌خواهیم و به هر کسی غرفه نمی‌دهیم. هر سال ده‌ها نامه به جهاد کشاورزی استان‌ها می‌زنیم که تولیدکنندگان واقعی را معرفی کنند.»
او همچنین درباره حمایت ویژه از تولیدکنندگان تک‌محصول که در فصل محدود محصول دارند، خبر داد: «برای آنهایی که فقط در ۶۰ روز فصل برداشت شلیل یا هندوانه دارند، شرایط خاص گذاشته‌ایم که مستقیم محصول‌شان را عرضه کنند؛ دستگاه بگذارند، ترازو داشته‌باشند، خودش بفروشد.»
موضوع دلالی و واسطه‌گری همواره از دغدغه‌های اصلی مردم و مسئولان بوده‌است. بختیاری‌زاده در این رابطه گفت: «قیمت‌هایی که ما می‌گذاریم، بر اساس قیمت واقعی مبادی تولید است، نه دلالی. من می‌توانم ثابت کنم قیمت‌های ما دقیقاً همان قیمت باغدار است.»
او ادامه داد: «دلال‌ها نمی‌توانند قیمت پایین‌تر از تولیدکننده عرضه کنند، چون مجبورند از تولیدکننده بخرند. ما هم سود غرفه‌داران را حداقلی گذاشته‌ایم، تقریباً بین ۵ تا ۲۵ درصد، که خیلی کمتر از عرف بازار است.»
بختیاری‌زاده مثال ملموسی از بحران قیمت سیب‌زمینی در سال گذشته زد که در بازار آزاد قیمت‌ها به ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان رسیده‌بود، اما در میادین با قیمت نزدیک به یک سوم یعنی حدود ۳۰ هزار تومان عرضه می‌شد: «چند نفر از بهره‌برداران ما که خودشان کشاورز هستند، سیب‌زمینی را بدون سود عرضه کردند، فقط سود کشاورزی را گرفتند.»
او در پاسخ به این سؤال که نظارت بر کیفیت محصولات چگونه انجام می‌شود، توضیح داد: «ما ضوابط سختگیرانه داریم؛ هر محصولی که به لحاظ قیمت و کیفیت استاندارد‌ها را نداشته‌باشد، اجازه عرضه نمی‌گیرد. چه محصول از میدان مرکزی آمده‌باشد و چه مستقیم از مزارع.»، اما درباره انتقاد‌ها به نظارت در بازار‌های محله‌ای اعتراف کرد: «ناظر‌های مقیم نداریم، اما نظارت‌ها به صورت سرکشی‌های روزانه چند بار انجام می‌شود.»
سهم ناچیز باغدار
بختیاری‌زاده همچنین درباره سؤالی مبنی بر اینکه سهم باغدار در این بازار چقدر است، پاسخ داد: «سود غرفه‌داران ما بین ۵ تا ۲۵ درصد است، بقیه شامل هزینه‌های حمل و نقل، افت محصول و موارد دیگر است.»
رئیس سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار در بخش تحلیل کیفیت محصولات، با اشاره به پژوهش‌های انجام شده، بیان کرد که حدود ۲۰ درصد محصولات پس‌مانده یا ضایعات هستند، ۷۰ درصد محصول متوسط است و فقط ۱۰ درصد به عنوان محصول ممتاز محسوب می‌شود: «قیمت‌های ما بر اساس ۷۰ درصد محصول متوسط تعیین می‌شود و اصلاً هدف‌گذاری ما عرضه محصول ممتاز و لوکس نیست. البته محصول ضایعاتی را به هیچ‌وجه نمی‌پذیریم و برخورد می‌کنیم.»
او در پایان با تأکید بر بهبود مستمر نظارت گفت: «ممکن است موارد معدودی از کم‌کاری یا تخلف اتفاق بیفتد، اما این موارد بسیار محدود است و نمی‌شود به همه میادین تعمیم داد. کیفیت محصولات و نظارت‌ها نسبت به گذشته به شکل قابل‌توجهی ارتقا یافته‌است.»
