صبح دوشنبه، هشتم اردیبهشت۱۴۰۴ وقتی وارد محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران شدم، فضای متفاوتی حس می‌شد. هفتمین دوره نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی کشورمان، «ایران‌اکسپو۲۰۲۵»، طبق اعلام رسمی با حضور بیش از ۲ هزارو۵۰۰ تاجر از ۱۰۶کشور و مقامات رسمی از ۳۹کشور، آغاز به کار کرده و قرار است تا ۱۲ اردیبهشت ادامه پیدا کند، این نمایشگاه فقط محلی برای معرفی کالا و خدمات نیست، بلکه فرصتی است برای دیده‌شدن ایران از زاویه‌ای کمتر تجربه‌شده.
در این نمایشگاه، از صنایع بزرگ تا کسب‌وکار‌های نوپا، هر کدام تلاش کرده‌اند تصویری واقعی و جذاب از توان تولیدی و صادراتی کشور ارائه دهند. غرفه‌ها به‌دقت طراحی و محصولات با دقت انتخاب شده‌اند، هرکدام نماینده بخشی از اقتصاد متنوع ایران‌مان هستند. بحث فروش مطرح نبود، بلکه گفتوگو، شناخت و همکاری در جریان بود. دیدن گفت‌وگوها، علاقه‌مندی بازدیدکنندگان خارجی و تلاش غرفه‌داران برای معرفی بهتر خود، حس امید و پویایی را منتقل می‌کند. ایران‌اکسپو بیشتر شبیه فرصت است تا نمایش؛ فرصتی برای گفتوگو با فعالان اقتصادی داخلی و خارجی، بی‌واسطه‌تر و روشن‌تر.
ایران‌اکسپو از زمان آغاز به کار، با هدفی روشن، اما بلندنگر شکل گرفت؛ باز کردن دریچه‌ای برای نمایش توان صادراتی کشورمان به بازار‌های مختلف داخلی و خارجی. حالا این رویداد نه‌تنها تثبیت بلکه به یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین نمایشگاه‌های تجاری بدل شده است؛ نقطه تلاقی تولیدکنندگان ایرانی با سرمایه‌گذاران و خریداران داخلی و خارجی.
در دوره هفتم این نمایشگاه، بیش از ۸۰۰شرکت ایرانی از ویژند‌های صنعتی باسابقه گرفته تا استارتاپ‌های نوظهور و دانش‌بنیان، در فضایی وسیع، توانمندی‌های خود را در معرض دید قرار داده‌اند.
تنوع قابل‌توجه محصولات و خدمات- از تجهیزات پیشرفته پزشکی و فناوری‌های نو تا صنایع غذایی، پتروشیمی، نساجی و خدمات فنی و مهندسی- تصویری چندلایه و پویا از اقتصادی را ترسیم می‌کند که شاید هنوز در ذهن بسیاری ناشناخته یا کمتر شناخته‌شده باشد.
کیفیت تولید، خلاقیت طراحی و پشتکار آشکار در ارائه، همگی غروری همراه با واقع‌بینی می‌آفرینند، اما آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید، روحیه غرفه‌داران است: اعتمادبه‌نفس، انگیزه و عطش معرفی محصولات‌شان. هر غرفه، داستانی دارد؛ داستانی از ایستادگی، رشد و امید به آینده‌ای که دیگر آنقدر دور نیست.
یکی از چشمگیرترین غرفه‌ها در ایران‌اکسپو۲۰۲۵، بی‌تردید غرفه «خانه ایرانی» بود؛ فضایی متفاوت که نمی‌شد بی‌تفاوت از کنار آن گذشت. این غرفه که به‌همت معاونت صنایع عمومی وزارت صمت طراحی شده بود، با شعار «ساخت ایران» تصویری از یک خانه مدرن تماماً ایرانی را بازآفرینی می‌کرد، از مبلمان و لوازم خانگی تا منسوجات، ظروف، کف‌پوش و دکوراسیون داخلی، همه چیز ساخت تولیدکنندگان داخلی بود.
ابراهیم شیخ، معاون صنایع عمومی وزارت صمت که مسئولیت حدود ۶۰درصد از صنایع کشور را بر عهده دارد، در بخشی از گفت‌وگویی تقریباً مفصل گفت: «در تلاشیم صنایع عمومی، سومین منبع ارز‌آوری کشور پس از فولاد و پتروشیمی‌ها باشد». قدم زدن در «خانه ایرانی» تجربه‌ای فراتر از بازدید از یک غرفه بود؛ حس حضور در یک گالری زنده از خلاقیت، سلیقه و توان تولید ایرانی، لحظه‌ای که یک مقام مسئول آفریقایی با دقت، محصولات غذایی بسته‌بندی شده را بررسی می‌کرد، لحظه‌ای که محصول ایرانی، بدون تبلیغ، خودش را نشان می‌دهد، نقطه اوج بازدید است.
یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های ایران‌اکسپو، حضور پررنگ شرکت‌های کوچک و متوسط بود؛ کسب‌وکار‌هایی که شاید نام‌شان هنوز روی بیلبورد‌های جهانی نرفته است، اما می‌توانند با خلاقیت، تخصص و پشتکار، ستون‌های آینده اقتصاد کشورمان را بنا می‌کنند. بیش از ۶۰درصد غرفه‌ها متعلق به این شرکت‌ها بود: از استارتاپ‌هایی در حوزه نانو و بیوتکنولوژی گرفته تا سازندگان تجهیزات صنعتی، لوازم الکترونیکی و محصولات موردنیاز. حضور این نسل نوآور و جسور، به اقتصاد کشورمان جان تازه‌ای می‌بخشد. نمی‌توان از ایران‌اکسپو سخن گفت و به چالش‌هایی مانند محدودیت‌های تحمیلی خارجی و داخلی اشاره نکرد، اما آنچه در سالن‌های نمایشگاه قابل مشاهده بود، چیزی فراتر از تاب‌آوری بود؛ نوعی اراده سازمان‌یافته برای عبور از بحران‌ها.
بسیاری از شرکت‌ها با استفاده از ارز‌های جایگزین، توسعه شبکه‌های فروش غیرمستقیم و همکاری‌های منطقه‌ای، راهکار‌هایی برای دور زدن مشکلات یافته‌اند. در این دوره از نمایشگاه، نگاه ویژه‌ای به بازار‌های نوظهور خصوصاً آفریقا و ترکیه وجود داشت. اجلاس همکاری‌های ایران و آفریقا که همزمان با ایام نمایشگاه در تهران برگزار شد، حاکی از آن است که ایران دیگر تنها به صادرات کالا فکر نمی‌کند، بلکه به دنبال ایجاد شراکت‌های پایدار و بلندمدت در این قاره است. هدف‌گذاری برای رسیدن به تجارت ۱۰میلیارد دلاری با آفریقا، بلندپروازانه به‌نظر می‌رسد، اما با برنامه‌ریزی و تلاش طرفین، این هدف دور از دسترس نیست.
در این نمایشگاه، محصولات متنوعی از صنایع مختلف به‌وضوح نمایانگر ظرفیت بالای تولید داخلی بودند، اما نکته مهم این است که این محصولات، باوجود ویژگی‌های برجسته، در سطح جهانی آنطور که باید و شاید شناخته نشده‌اند. این امر، به‌ویژه به دلیل نبود استراتژی بازاریابی منسجم و مؤثر، همچنان به عنوان چالشی بزرگ برای تولیدکنندگان ایرانی باقی مانده است. یکی از دلایل اصلی این موضوع، ضعف در دیپلماسی اقتصادی و نقش ضعیف رایزن‌های بازرگانی است.
دیپلماسی اقتصادی کشورمان در بسیاری از کشور‌ها نتوانسته است بازار‌های جدیدی برای محصولات ایرانی شناسایی و برندسازی‌های ایرانی را در این بازار‌ها معرفی کند. رایزن‌های بازرگانی نیز غالباً در ایجاد روابط تجاری پایدار و معرفی کالا‌های ایرانی به‌طور فعال عمل نمی‌کنند و بیشتر در چارچوب دیپلماسی سیاسی فعالیت دارند تا اینکه به‌طور خاص در تسهیل تبادل تجاری و حضور مؤثر در نمایشگاه‌های بین‌المللی نقش‌آفرینی کنند. این معضلات نشان می‌دهند دولت باید تمرکز بیشتری بر بهبود دیپلماسی اقتصادی، تقویت رایزنی‌های بازرگانی و توسعه راهبرد‌های بازاریابی برای محصولات داخلی داشته باشد. راه‌حل‌هایی مانند تقویت حمایت‌های دولتی از بخش خصوصی در زمینه صادرات، بهبود روابط تجاری با کشور‌های هدف و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین بازاریابی می‌تواند به توسعه حضور ویژند‌های ایرانی در بازار‌های جهانی کمک کند. این اقدامات و تلاش‌ها نافی مسئولیت مسئولان نیست و باید بیش از گذشته به حمایت از تولید داخل توجه کنند.
ایران‌اکسپو نشان داد بخش خصوصی، به‌رغم تمام موانع، آماده درخشش در بازار‌های مختلف است. تولیدکنندگان ما، با دست‌های خالی، اما ذهن‌های پر از ایده، به میدان آمده‌اند تا پرچم «ساخت ایران» را بالا نگه دارند، اما این کافی نیست. مسئولان باید همراه‌شان باشند، نه مانع‌شان. محدودیت‌های تحمیلی واقعی هستند، اما نباید بهانه‌ای برای کم‌کاری شوند. گره‌های داخلی، چه در دیوان‌سالاری اداری، چه در نظام بانکی، چه در قوانین صادرات و واردات، بسیار سخت‌تر از محدودیت‌های تحمیلی بیرونی کار تولیدکننده را کند کرده‌اند. وقتی یک شرکت برای گرفتن مجوز صادرات یا تأییدیه بانکی ماه‌ها وقت می‌گذارد، چطور می‌توان از او انتظار رقابت جهانی داشت؟ این نمایشگاه یک پیام روشن برای مسئولان دارد: اعتماد کنید، تسهیل کنید و حمایت واقعی کنید. اگر امروز صادرکننده‌ای با نبوغ و اراده خود، مشتری خارجی جذب کرده، وظیفه شماست که راهش را هموارتر کنید. گمرک، مالیات، حمل‌ونقل، مجوزها، اینها جا‌هایی هستند که باید گره‌گشایی شود، نه گره‌افزایی. امید هست، اگر مانع نباشد. این‌بار نوبت شماست که نشان دهید در کنار تولیدکننده ایستاده‌اید، نه روبه‌رویش.
