بازشدن پای دولت امریکا به ایران و ایفای نقش استعماری آن تا پایان حیات رژیم پهلوی، موضوعی است که همچنان در معرض بررسی تاریخ پژوهان معاصر و گمانه‌های مختلف و متفاوت ایشان قرار دارد. در این میان، اما چند و، چون نقش آفرینی سران این کشور در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از سرفصل‌های مهم بررسی این موضوع قلمداد می‌شود. اثر تاریخی پژوهشی «سیا در ایران، کودتای ۱۳۳۲ و ریشه‌های اختلاف ایران امریکا»، از جمله شاخص‌ترین آثار عرضه شده در این باره است. این پژوهش توسط دکتر دونالد ویلبر انجام شده، نعمت‌الله عاملی آن را به فارسی برگردانده و مرکز اسناد انقلاب اسلامی به انتشارش دست زده است. تارنمای طی یادداشتی در تشریح اهمیت این کتاب، به نکات پی‌آمده اشارت برده است:
«دوره ملی‌شدن صنعت نفت ایران و متعاقب آن کودتای امریکایی ـ انگلیسی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین ادوار تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید. این کودتا نه تنها ثمره سال‌ها تلاش و مجاهدت ملت ایران برای کسب آزادی و استقلال را از بین برد، بلکه چشم‌انداز آینده ایران را نیز تا چند دهه تیره و تار ساخت. دولت بریتانیا که تا نیمه قرن بیستم حاکمیت تقریباً مطلقی بر منابع نفتی ایران داشت، ناگهان با بیداری و فریاد اعتراض ملت ایران مواجه شد، که ثمره این بیداری و مجاهدت در تصویب قانون ملی‌شدن صنعت نفت تجلی یافت. این قانون که پایانی بر انحصار نفتی انگلیس در ایران به شمار می‌رفت، شوک سنگینی به دولت بریتانیا وارد کرد. آن‌ها حاضر به پذیرش شرایط جدید نبودند و با تأکید بر تداوم اجرای قرارداد ۱۹۳۳، تلاش‌های دیپلماتیک خود را آغاز کردند که البته این تلاش‌ها نیز راه به جایی نبرد. آن‌ها با شکست تلاش‌های دیپلماتیک به این نتیجه رسیدند، که برای دستیابی مجدد به منابع نفتی ایران، راهی جز براندازی دولت محمد مصدق نیست. از سوی دیگر، امریکا نیز که از انحصار نفتی انگلیس در ایران ناخرسند بود، به بهانه خطرِ به قدرت رسیدن کمونیست‌ها و سقوط ایران در پرده‌ی آهنین، به طمعِ به دست آوردن سهمی از نفت ایران با دولت بریتانیا همراه شد و هر دو به این نتیجه رسیدند، که بقاء دولت وقت ایران به مصلحت نیست و باید برای این منظور دست به اقدامی مشترک و قاطع بزنند. نتیجه مذاکرات نمایندگان سرویس‌های جاسوسی امریکا و انگلیس، طراحی عملیاتی به نام عملیات آژاکس بود که طی آن سیا و سرویس اطلاعات مخفی انگلیس با همکاری عوامل داخلی خود در ایران، توانستند دولت قانونی مصدق را ساقط نموده و سرلشگر فضل‌الله زاهدی را که عامل بیگانه بود، به قدرت برسانند. کتاب سیا در ایران حاوی اسناد کودتای ۲۸ مرداد است که متن اصلی آن توسط دکتر دونالد ویلبر نگارش یافته و با ویرایش کریستوفر پتریک و توسط انتشارات امریکن فری پرس منتشر شده است. گزارش اصلی سیا شامل ۱۰ فصل، پنج ضمیمه و یک چکیده است که ویراستار سه ضمیمه کوتاه دیگر، با عناوین برادران رشیدیان، نزاع بر سر نفت ایران و مداخله بریتانیا در ایران را برای ارائه اطلاعات بیشتر به مخاطبان به متن افزوده است. مطالعه اسناد این کتاب، جزئیات تکان‌دهنده‌ای را از جنایات سازمان‌های جاسوسی انگلستان و امریکا، در طراحی و اجرای کودتای ننگین ۲۸ مرداد برملا می‌سازد. این پژوهش و نیز اسنادی که در آن ارائه شده است، می‌تواند به عنوان منبعی درخور اعتماد، در بازنمایی پیشینه عملکرد دولت امریکا، مورد توجه و استفاده و استناد قرار گیرد....»
