یوسف پیامبر (ص) با یاد خدا بر خواسته‌های نفسش غالب شد؟ این اتفاق نیفتاد مگر با ذکر و یاد خدا که دل‌ها و قلب‌ها را آرامش می‌دهد. از همین روست که حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «یاد خدا عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى‌کند و رحمت ایزد منان را فرود مى‌آورد.» بی‌تردید انسان امروز در هیاهوی فناوری و مشکلات ناشی از آن بیش از هر زمان دیگری نیازمند معنویت و یاد خداست و جز با آن به آرامش واقعی دست پیدا نخواهد کرد.
منبع اصلی آرامش
یکی از راه‌های مهم رسیدن به آرامش در زندگی، یاد خدا و اتصال به خداوند در قالب ذکر و توجه قلبی است. از عواملی که امروزه باعث فروپاشی بعضی از خانواده‌ها و منشأ بسیاری از فساد‌ها و گناهان در جامعه شده، دوری از خدا و غفلت از یاد خدا در زندگی‌ها است. متأسفانه بعضاً زندگی‌ها تحت تأثیر فضا‌های ایجاد شده، بنا گردیده است.
از این رو باید جامعه را به سمت خداوند متعال و دستورات دین سوق داد که یاد خدا از جمله این وظایف است. در تعریف ذکر، اهل لغت ذکر را یادآوری به قلب و زبان گفته‌اند. یعنی انسان با دو روش با خدای متعال ارتباط برقرار می‌کند؛ یکی با ذکر زبانی، یکی با ذکر قلبی.
برای اینکه بیشتر این مطلب را درک کنیم، به این مثال می‌شود توجه کرد که وقتی شما بخواهید با کسی ارتباط برقرار کنید و ابراز ارادت خود را نشان دهید، یا او را صدا می‌زنید و با صدا کردن علاقه خود را نشان می‌دهید یا اینکه دل‌تان را متوجه او کرده و با قلب و دل خود با او حرف می‌زنید.
یعنی این محبت را قلبی به همدیگر منتقل می‌کنید. خدای متعال به عنوان منبع اصلی آرامش می‌تواند در زندگی برای ما انسان‌ها آرامش ایجاد کند. یکی از این راه‌ها ارتباط با اوست. سؤال اینجاست که چرا یاد خدا می‌تواند در وجود انسان آرامش ایجاد کند؟ خدا که با چشم ظاهر قابل رؤیت نیست تا بتوان به او دسترسی پیدا کرد. خدای متعال می‌تواند انسان را به آرامش واقعی برساند. «الّذین آمنوا وتطمئنّ قلوبهم بذکر الله الا بذکر الله تطمئنّ القلوب»: آن‌ها (کسانی که به خدا برمی‌گردند) کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و دل‌های‌شان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است. آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.
چطور یاد خدا آرامش می‌دهد؟
یکی از عواملی که باعث می‌شود تا یاد خدا به آدمی آرامش دهد، این است که بدانیم دل انسان کانون محبت و عاطفه است. وقتی انسان با خدا ارتباط نداشته باشد طبیعتاً دل او محل وارد شدن انواع محبت‌های دنیوی شده و همین موضوع باعث دلمشغولی و ناآرامی او می‌شود.
وقتی یاد خدا در قلب انسان ایجاد شد، این دل کم‌کم از محبت‌های غیرخدا خارج و صفحه دل همچون برگ سفید دفتری روشن می‌شود و همین امر برای انسان آرامش ایجاد می‌کند. به همین خاطر است که امیر بیان، حضرت علی (ع) می‌فرمایند: یاد خدا سینه‌ها را صیقل می‌دهد و دل‌ها را آرامش می‌بخشد.
ارتباطی درونی و معنوی
یاد خدا یک ارتباط درونی و معنوی است. ارتباط درونی با عالم خارج از ماده یک امر طبیعی است. چطور انسان وقتی می‌خواهد کاری انجام دهد به دنبال تفکر و تعقل رفته و دنبال راه بهتری برای کارهایش می‌گردد. قدرت تفکر یک نیروی درونی است که ارتباط با روح و جان انسان دارد. ارتباط با خدا نیز ارتباط با روح و جان انسان است. از آنجایی که ارتباط با خدا دلی و قلبی است و منشأ ناآرامی مشغول شدن قلب و دل است، باید این آرامش را با ذکر خدا در قلب و دل، در دل ایجاد کرد.
فرعون‌های دنیا کجا و بنده‌های خدا کجا
وقتی قدرت تعقل خود را به کار ببریم خواهیم دانست که یاد خدا واقعیتی در زندگی است که نمی‌شود از آن غافل شد. با نگاهی به اطراف خود درمی‌یابیم کسانی که از یاد خدا در زندگی غافل هستند چقدر از طبیعت الهی خود و انسانیت فاصله گرفته‌اند. آیا پیامبر به عنوان بهترین مخلوق عالم هستی و اولیای خدا که نام‌شان بعد از چندین قرن از دل و قلب‌های انسان‌های زیادی بیرون نرفته است، یک واقعیت نیست؟ آیا ظالمان و کسانی که ارتباط خود را با خدا قطع کرده‌اند، نام‌شان به خوبی یاد می‌شود یا اینکه عبرت تاریخ شدند؟ با اندکی تعقل انسان به این مطلب پی خواهد برد که فرعون‌های عالم کجا هستند و بندگان خدا کجایند.
یاد خدا، آرامش‌دهنده قلب‌ها
انسان هرچند از قوه تعقل و تفکر بهره‌مند است، اما از آنجایی که خشم و غضب و شهوت نیز از قوای وجودی انسان است، طبیعتاً در مشکلات زندگی و مسائلی که برای آدمی پیش می‌آید، گاهی اوقات شهوت و غضب بر انسان غالب شده و آرامش را از او سلب می‌کند. آنچه باعث می‌شود شهوت و خواسته‌های نامشروع انسان نتواند بر عقل او غلبه کند، همین ذکر و یاد خداوند است. وقتی انسان ذاکر خدا شد، عقل او نورانی شده و جلوی طغیان شهوت را می‌گیرد.
مگر یوسف پیامبر نبود که با یاد خدا عقل او بر شهوت و خواسته‌های نفسش غالب شد؟ این اتفاق نیفتاد مگر با ذکر و یاد خدا که دل‌ها و قلب‌ها را آرامش می‌دهد. از همین روست که حضرت علی (ع) می‌فرمایند: یاد خدا عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى کند و رحمت ایزد منان را فرود مى‌آورد. از این رو یکی از عوامل مهمی که امروزه آرامش خانواده‌ها را سلب کرده، گرفتاری در فضای مجازی و گناهان مختلف است. وقتی خانواده‌ها با فضای معنوی ارتباط برقرار کنند، ذکر و یاد خدا در وجود آنان باعث می‌شود تحت تأثیر این فضا قرار نگیرند.
ختم کلام اینکه وقتی انسان بخواهد مطلبی را درک کند، باید در رسیدن به آن تلاش کند. ذکر و یاد خدا درست است باعث آرامش می‌شود، اما این آرامش به دست نمی‌آید مگر اینکه این ذکر را با قلب و دل یکی کنیم. یعنی باید ارتباط زبانی و دلی با هم هماهنگ باشد و راهش این است که انسان به دستورات خدا در زندگی عمل کند. چون بالا‌ترین ذکر‌ها همین است.
* پژوهشگر سبک زندگی
