رزمایش مشترک سه کشور ایران، روسیه و چین در اواخر سال ۲۰۲۱ یا اوایل سال آینده میلادی در خلیج فارس برگزار خواهد شد. این دومین رزمایش مشترک سه کشور پس از رزمایش موفق دیماه ۱۳۹۸ در دریای عمان است. مانور نظامی قبلی زمانی برگزار شد که روابط ایران با امریکا و رژیم صهیونیستی به شدت متشنج شده بود. در واقع برگزاری این رزمایش در مقابل ائتلافهای دریایی بود که توسط امریکا و اروپا در منطقه خلیج فارس و دریای عمان شکل گرفته بود. حال پس از دو سال دومین رزمایش در شرف انجام است. نکته حائز اهمیت در رزمایش آتی این است که برای اولین بار پس از خروج کامل امریکا از افغانستان روی میدهد و برگزاری آن پیام روشنی است به قدرتهای غربی و به خصوص امریکا که امنیت آبهای منطقه از طریق مشارکت جمعی و بدون حضور آنها امکانپذیر است. سفیر روسیه در تهران نیز گفته علاوه بر روسیه و چین، هند، سوریه و ونزوئلا هم در این رزمایش مشارکت خواهند داشت.
انجام رزمایشهایی از این نوع و تداوم آنها در واقع شروعی برای مشارکت قدرتهای نوظهور به همراه کشورهای دیگر در تأمین امنیت آبهای بینالمللی است. چین و روسیه به همراه ایران سه کشوری هستند که به طور صریح مخالف حضور نیروهای امریکایی در منطقه هستند.
در این بین چین بخش بزرگی از نفت خود را از منطقه غرب آسیا و حوزه خلیج فارس تأمین میکند و بنابراین مشارکت در تأمین امنیت آن یکی از خواستههای همیشگی این کشور بوده است. بسیاری از کشورهای عربی منطقه متحد امریکا به شمار میآیند و این نگرانی برای چین وجود دارد که امنیت انرژی آن توسط ایالات متحده به خطر بیفتد. در واقع مشارکت چین در چنین رزمایشهایی در پاسخ به رفع نگرانیهای امنیتی است.
برای روسیه نیز دستیابی به آبهای گرم، یکی از آرزوهای دیرینه این کشور بوده است. مسکو در کنار تقویت نقش جهانی و فرامنطقهای خود، تمایل دارد در صورت کاهش حضور امریکا، به عنوان تأمینکننده اصلی تسلیحات نظامی کشورهای منطقه قرار گیرد. ایالات متحده یکی از موانع همیشگی عدم شکلگیری همکاریهای دفاعی روسیه با کشورهای منطقه بوده است؛ بنابراین همکاری دو قدرت فرامنطقهای به همراه ایران، خبر از شکلگیری یک نظم نوین منطقهای میدهد.
از جهت دیگر روسیه مدت مدیدی است که طرح مشترکی برای حفظ امنیت جمعی کشورهای خلیج فارس را پیگیری میکند. مسکو امیدوار است کشورهای این حوزه از ابتکار امنیتی روسیه برای منطقه که در سال ۲۰۱۹میلادی بهروز شده و شامل گفتگو بین ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس است، حمایت کنند. از نظر روسیه، ایده ایجاد یک نظام امنیتی دستهجمعی در حوزه خلیج فارس میتواند نقشی اساسی در تحکیم فعالیتهای سیاسی و دیپلماتیک منطقه داشته باشد.
این ابتکار مبتنی بر پیشنهادات مسکو در اواخر دهه ۱۹۹۰ است که در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۷ نیز اصلاح شد.
روسیه در هشتم مرداد ۱۳۹۸ در نامهای به شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل، طرح خود برای تأمین امنیت خلیج فارس را معرفی و اعلام کرد برای رفع بحران در منطقه خلیج فارس نیاز به اقدامات گسترده است. در این طرح بر قبول تعهدات متقابل، شفافیت در حوزه نظامی، گفتگو در مورد دکترینهای نظامی، جلسات منطقهای وزرای دفاع کشورها، ایجاد خطوط داغ، تبادل اطلاعات در مورد برگزاری رزمایشهای نظامی و پروازهای هوایی و تبادل اطلاعات در مورد خرید تسلیحات و نیروهای مسلح تأکید شده است.
در این طرح مسکو بر لزوم تأمین امنیت خلیج فارس به عنوان یکی از مهمترین مسائل حال حاضر جهان تأکید میکند. تحولات نظامی و سیاسی سالهای گذشته در غرب آسیا و شمال آفریقا، باعث رشد سریع تهدیدهای تروریستی در این بخش از جهان با ذخایر عظیم هیدروکربنی شده است و عواقب فاجعهباری برای اقتصاد جهانی و به ویژه امنیت انرژی به همراه دارد.
در حال حاضر کاهش حضور امریکا در منطقه و تغییر ساختارهای سیاسی و امنیتی و به تبع آن تغییرات ژئوپلتیکی موجب خواهد شد تا وابستگیهای امنیتی کشورهای حوزه خلیج فارس به امریکا نیز کاهش یابد و شاهد شکلگیری ترتیبات امنیتی جدیدی در این حوزه باشیم.
در اجلاس اخیر بغداد نیز دکتر امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه دولت سیزدهم بر لزوم تأمین امنیت منطقه توسط کشورهای منطقه تأکید کرد و گفتوگوی درون منطقهای را رویکردی مبتنی بر عملگرایی دانست که منجر به تأمین منافع جمعی خواهد شد.