سرویس سیاست جوان آنلاین: همهگیری ویروس کرونا تأثیرات قابلتوجهی بر تمام ابعاد زندگی انسان گذاشته و طبیعتاً در این میان آنچه بیش از همه از سوی تمام کارشناسان پزشکی بهعنوان سریعترین راه برای مقابله با این ویروس معرفی میشود، رعایت فاصله اجتماعی و پروتکلهای مراقبتی است. پروتکلهای مراقبتی که مستلزم رعایت فاصله اجتماعی و دوری از تجمعهای غیرضروری است. البته این مسئله تنها متوجه ایران نیست، بلکه توصیههایی است که در تمام دنیا به دقت رعایت میشود. در ایران هم با توجه به شرایط پیش آمده، کشور با پیک چهارم کرونا روبهرو شده و هیچکس نمیتواند منکر این ماجرا شود که برای جلوگیری از تلفات سنگین و محدود کردن نرخ ابتلا باید از تجمعات غیرقانونی جلوگیری شود. در این میان فرا رسیدن موعد انتخابات ریاست جمهوری این سؤال جدی را ایجاد کرده که آیا امکان برگزاری رفتارهای انتخاباتی همانند سالهای گذشته وجود دارد و با توجه به گسترش کرونا میتوان امیدوار به برگزاری تجمعات و راهپیماییهای انتخاباتی بود یا نه؟
نگاهی به پیشبینیها نشان میدهد که واقعاً امکان برگزاری انتخابات با شرایط گذشته حداقل تا زمان فروکش پیک چهارم وجود ندارد و به احتمال زیاد فضاهای جایگزین جانشین فعالیتهای دیگر خواهد شد.
پیشبینیهای لازم برای کرونا شده است؟
یکی از مسائل مهم تأثیرگذاری کرونا در خصوص برگزاری انتخابات است. ظاهراً دراینباره پیشبینیهای لازم انجام شده و قرار است رأیگیری با در نظر گرفتن پروتکلهای بهداشتی انجام شود. در جلسه اخیر معاونان سیاسی استانداریها در وزارت کشور نیز بر ضرورت برگزاری این انتخابات با حداکثر رعایت موارد بهداشتی تأکید شده است. صدا و سیما نیز قرار است مناظرات انتخاباتی را با حداکثر مراقبتهای لازم برگزار کند و استودیوهای صدا و سیما نیز برای این امر مورد بازسازی قرار گرفته است، اما در این میان سؤال اصلی درخصوص فعالیتهای قبل از انتخابات است.
فضای مجازی بازیگر اصلی رسانهای
به نظر میرسد در شرایط فعلی تمامی فعالیتهای انتخاباتی در حوزه فضای مجازی متمرکز شود. تجربه موارد دیگر در دنیا نیز نشان میدهد که در فعالیتهای سیاسی طی دوران کرونا این فضای مجازی است که نقش اصلی را در هدایت افکار عمومی ایفا میکند. بهعنوان مثال در انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال ۲۰۲۰ فضای مجازی نقش مهمی در شکلدهی به آرای جامعه و حتی شرایط بعداز رأیگیری ایفا کرد. بهگونهایکه اقدامات دونالد ترامپ، رئیسجمهور قبلی امریکا در به چالش کشیدن شرایط رأیگیری سبب شد تا پلتفرمهای شبکههای اجتماعی همچون توئیتر و فیسبوک اقدام به مسدود کردن دائمی اکانتهای وی کنند. همچنین قبل از برگزاری انتخابات بسیاری از شبکههای اجتماعی موظف شدند تا اطلاعات غیرصحیح و نادرست را از شبکههای مجازی محو کرده و یا با یک برچسب نشانهگذاری کنند تا از انتقال دادههای نادرست جلوگیری کنند. البته این رویه تأثیرگذاری فضای مجازی در فعالیتهای سیاسی چندان جدید نیست و هماکنون محققان روابط اجتماعی بر این نکته تأکید دارند که فضای مجازی در حال تبدیل شدن به یک رکن اصلی برای قانون اساسی است.
شواهد و دادههای تجربی مربوط به کشورهای برخوردار از شبکه اینترنت حاکی از آن است که اینترنت پس از تلویزیون، مهمترین منبع اطلاعات و آگاهی سیاسی و اجتماعی در کشورها از جمله جوامع دموکراتیک بوده و در آینده این اتفاق حتمی است که فضای مجازی در این کارکرد خود از تلویزیون پیشی بگیرد. همچنین دادههای تجربی نشان میدهند کارکرد اینترنت در حوزه درگیرسازی یا مشارکت مدنی و سیاسی قابل توجه بوده است و بدون توجه به نقش مهم آن نمیتوان وقایع آینده را پیشبینی کرد.
در ایران اوضاع چگونه است
در ایران هم در انتخاباتهای گذشته فضای مجازی در حال به رخ کشیدن قدرت خود است. بر طبق نظرسنجی انجام شده توسط مؤسسه ایرانپل نزدیک به ۴۰ درصد مردم ایران در حال دریافت اطلاعات و اخبار خود به صورت مستقیم از فضای مجازی هستند. این درصد بهطور کامل با درصد دریافتکنندگان اخبار از رسانه ملی برابری میکند. بنابراین میتوان انتظار داشت که با توجه به تعاملی بودن شبکههای مجازی، تأثیرگذاری آن بر جامعه بیشتر شود. شاید اوج این تأثیرگذاری مربوط به انتخابات سال ۹۶ بود که رسماً روحانی از فعالان فضای مجازی به خاطر تأثیر مثبت بر انتخابات و رأی آوری او تشکر کرد. در چهار سال گذشته این گسترش حیطه فضای مجازی نهتنها کمتر نشده، بلکه گستردهتر نیز شده است.
امروز علاوه بر مردم، مسئولان عالیرتبه نظام از رئیسجمهوری گرفته تا رؤسای مجلس در این فضا فعالیت دارند. خصوصاً توئیتر و تلگرام که حالا تریبون این افراد است برای اعلام نظرهایشان و حتی اخباری که میخواهند مورد توجه افکار عمومی قرار گیرد. ماجرا به همین جا هم ختم نشد. هر کدام از کسانی که میخواستند خودشان را به عنوان کاندیدای انتخابات ریاستجمهوری ۱۴۰۰ معرفی کنند و به مردم بشناسانند، فضای مجازی را محفل مناسبی برای این کار دیدند. حتی در این میان برخی نامزدهای انتخاباتی به گفتگوهای زنده اینستاگرامی روی آوردهاند که نمونه آن مصاحبه سردار دهقان با حمزه غالبی در فضای اینستاگرام بود. البته در شرایط جدید بعضی شبکههای دیگر نیز به میدان آمدهاند که از سوی مدیران دولتی به شدت مورد استقبال قرار گرفته و به صورت مرتب و گاه شبانه در آن حضور دارند که البته این کار معایب خود را در درازمدت خواهد داشت.
ضرورت جلوگیری از آسیبهای فضای مجازی در انتخابات
با در نظر گرفتن موارد فوق میتوان گفت که بخش مهمی از سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ در فضای مجازی تعیین خواهد شد. با توجه به شرایط فعلی راه دیگری نیز مقابل کشور قرار ندارد، اما واقعیت این است که این رویداد آَسیبهای خود را دارد، بهخصوص اینکه بخش مهمی از پلتفرمهای فضای مجازی اساساً ایرانی نیستند. به این ترتیب عملاً زمین بازی هدایت انتخابات ریاست جمهوری کشور در اختیار مراکزی در بیرون از مرزها قرار خواهد گرفت که مقاممعظم رهبری در سخنان خود از آن بهعنوان رهاشدگی فضای مجازی یاد کردند.
این اتفاق آَسیبهای فراوانی را به کشور تحمیل میکند که از آن جمله میتوان به وجود رسانههای معاند فارسیزبان خارج از کشور، وجود اپوزیسیون فارسیزبان و عملیات روانی با زبان فارسی، نبود تقارن بین کاربران حامی گروههای سیاسی در رسانههای اجتماعی، نبود تقارن بین دسترسی گروههای سیاسی به سلبریتیها و اینفلوئنسرها، نبود بسترهای لازم برای مقابله با رباتها و عملیات روانی سایبری، فراهم بودن زمینه باور اطلاعات نادرست، سکوت نخبگان دانشگاهی در موضوع اطلاعات نادرست و امکان نداشتن مداخله پلتفرمها در موضوعات سیاسی و اطلاعات نادرست اشاره کرد. شاید بهترین راهحل برای شرایط فعلی هشدار دادن درباره عوارض فعالیت بیش از حد کاندیداها در فضای مجازی و مدون کردن فعالیتهای انتخاباتی در فضای مجازی است. میتوان با یک دستورالعمل جدی که مورد توافق نامزدهای انتخاباتی در شرایطی فعلی است، از بسیاری از آسیبهای احتمالی همچون انتشار اطلاعات غلط جلوگیری کرد.
از سوی دیگر نظارت بر نحوه رعایت این دستورالعمل بر عهده هیئت عالی نظارت بر انتخابات و دستگاه قضایی کشور باشد. در غیر این صورت باید در آینده نزدیک شاهد تزریق حجم بالایی از اطلاعات غلط و شایعات برای جهتدهی افکار عمومی در فضای مجازی باشیم. اتفاقی که سایر کشورها بهخصوص امریکا در سالهای اخیر با آن روبهرو بوده اند و در این میان ایران نیز دشمنان بسیاری جدی دارد که تلاش خواهند کرد از این فضا برای گلآلود کردن فضای انتخابات در شرایط حساس فعلی استفاده کنند.