سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: در جهان امروز سبک زندگی (Lifestyle) بسیار مهم شمرده می‌شود؛ مجموعه‌ای از منش‌های ذاتی ما و همچنین روش‌هایی که برای ادامه حیات برگزیده‌ایم.
بحث سبک زندگی در بسیاری از سخنان رهبر فرزانه و از جمله بیانیه گام دوم انقلاب مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. ایشان در مهر ۱۳۹۱ در جمع پرشور جوانان خراسان‌شمالی سؤالات مهمی را در این خصوص مطرح نموده، آسیب‌شناسی آن‌ها را خواستار شدند.
در پاسخ به این مطالبه اساسی هر هفته یکی از این سؤالات را مطرح کرده، به بررسی پاسخ خواهیم پرداخت. تاکنون به پنج پرسش پرداخته‌ایم و امروز ششمین سؤال را مورد طرح و بررسی قرار می‌دهیم. پرسش این است: چرا صلۀ رحم در بین ما ضعیف است؟
در دیدار‌های خانوادگی چه اتفاقات خوبی رقم می‌خورد؟
در دیدار‌های خانوادگی اوقات فراغت انسان به بهترین وجه سپری شده، انرژی مثبت و فزاینده‌ای میان افراد فامیل رد و بدل می‌شود. همچنین گرفتاری‌های متعددی رفع شده، بی‌تردید حال آدمی خوب می‌شود. این شادمانی درونی برای اقوام مسئولیت‌پذیر بیشتر است. کسانی که حل مشکلات دیگران، روحی تازه در آنان دمیده، نوعی طراوت و تازگی برایشان به ارمغان می‌آورد.
وقتی اسلام بر سر مسئله «صله رحم» یا به تعبیر دیگر «ارتباطات فامیلی» چنین پافشاری می‌کند، ذهن انسان به این سو متمایل می‌شود که این امر مهم کارکرد ویژه‌ای دارد که برازنده چنین تأکید قابل توجهی است.
با وجود این ما دائم شاهد رخداد‌هایی هستیم که ارتباطات فامیلی را به حاشیه رانده، روز به روز کمرنگ‌تر می‌کند. از جمله این رخداد‌ها سبک زندگی جدید ایرانی است.
عوامل بی‌شماری که به صله رحم آسیب‌زده است
کیست که نداند فاصله طبقاتی، تشریفات، نوع پوشش و سلیقه، آداب مهمانی و رویه‌های گوناگون ارتباطی تا چه اندازه در پیوستن یا گسستن اقوام و خویشان مؤثر است؟
امروزه اینترنت و شبکه‌های ارتباطی در خانواده‌ها حرف اول را می‌زنند. به قول دوستی اگر پیش از این هنگام ورود به خانه میزبان از جهت قبله سؤال می‌کردیم، امروز بی‌شک از رمز وای‌فای می‌پرسیم! این امر همیشه پیش برنده نیست. آدم‌ها حوصله شنیدن درد دل دیگران را ندارند و موبایل به جای آنکه ما را به‌هم نزدیک‌تر کند، باعث دوری ما از یکدیگر شده است. همچنین در خانواده‌ها بیش از اندازه به بچه‌ها اهمیت داده می‌شود به طوری که نظر آنان در اینکه کجا برویم و کجا نرویم، تعیین‌کننده است. حتماً شما نیز با خانواده‌هایی برخورد کرده‌اید که دعوت دیگران را نمی‌پذیرند، چون فرزندشان دارد برای کنکور آماده می‌شود. یا بچه‌شان با بچه‌های فامیل نمی‌سازد و مضحک‌تر آنکه مهمانی ساعت خواب او را به‌هم می‌ریزد. از این گذشته نقش تلفن، اینترنت و فضای مجازی نیز در کاهش مناسبات خانوادگی اساسی است. این امکانات هرچند در جای خود ارزشمند و بی‌بدیل است، اما احساس نیاز به دیدار را به شدت کاهش داده است! بسط و گسترش رسانه برای بسیاری از جوانان جای دیدار با خویشان را گرفته است و ارتباطات خانوادگی نیز انتظار آنان را در رفت و آمد‌ها پاسخ نمی‌دهد.
امروزه مسیر ارتباطی بسیاری از خانواده‌ها تنها پیغام‌هایی است که در اینستاگرام و فیس‌بوک و تلگرام و واتساپ برای یکدیگر می‌گذارند. فداکاری در این فرهنگ به آن است که به‌هم پیامکی بزنند، برای هم وُیسی بفرستند یا حداکثر به‌هم زنگی بزنند! ناهمخوانی خانواده‌ها از علل دیگری است که به کاهش ارتباطات منتهی شده است. چشم و هم‌چشمی، رقابت در چیدن تشریفات و گاهی حتی بخل و حسادت باعث کدورت شده، رفت و آمد‌ها را با مشکل مواجه کرده است. زندگی‌ها نیز روز به روز سخت‌تر شده و در مهمانی‌ها دیگر از عنصر سادگی اثری نیست! شرایط سخت اقتصادی امکان مهمانی را سخت کرده و بسیاری از افراد را در لاک خود فروبرده است. کم نیستند افرادی که در پاسخ به این سؤال که چرا دست از فامیل و خویشان برداشته‌اید، با بی‌حوصلگی می‌گویند من به همین خانواده نُقلی خود برسم، خیلی هنر کرده‌ام! این البته همه ماجرا نیست. وقتی تفاوت سطح زندگی به نوعی فاصله طبقاتی منجر می‌شود، افرادِ کمتر برخوردار ترجیح می‌دهند سراغ اقوام ثروتمند خود نروند تا به قول معروف چشم نبیند، دل نخواهد! از سوی دیگر خانواده‌های بیشتر برخوردار نیز می‌دانند که این قبیل رفت و آمد‌ها زمینه طرح مشکلات افراد را فراهم آورده، آنان باید نقشی در این موارد ایفا کنند. بنابراین ترجیح می‌دهند از اساس دل به چنین مناسباتی ندهند تا گرفتار پیامد‌های دردسرساز آن نیز نشوند. برخی مشکلات نیز حاصل زندگی در شهر‌های بزرگ است. ترافیک کور که سرطان لاعلاج شهرنشین‌هاست، دیر آمدن مرد‌ها از سرِکار که فرصت رسیدگی به خانواده را محدود می‌کند، مصرف‌گرایی که اولویت‌های خانواده‌ها را جابه‌جا کرده است، زندگی‌های جزیره‌ای که ارتباط معقولی بین آن‌ها تعریف نشده و حتی مشکلاتی همچون گرانی بنزین و... از جمله موانعی هستند که بر سر راه پیوند‌های خانوادگی ایجاد شده‌اند.
نکته مهم دیگر آنکه در رفت و آمد‌های فامیلی هرچند همه خویشان نقش ایفا می‌کنند، اما نقش برخی پررنگ‌تر و برجسته‌تر است. از آن جمله می‌توان به بزرگ‌تر‌های عاقل اشاره کرد که همچون نخ تسبیح دانه‌های پراکنده را گردهم آورده، به یکدیگر پیوند می‌زنند. متأسفانه در سال‌های اخیر و در میان بخشی از خانواده‌ها شاهد ناکارآمدی این افراد و در نتیجه از هم گسیختگی رابطه خویشاوندی هستیم. ممکن است علت این ناکارآمدی بی‌حوصلگی آنان یا عدم تاب‌آوری در برابر سختی ارتباط با کوچک‌تر‌ها باشد. گاهی نیز حرص و طمع و رویه ناپسند جمع‌آوری مال و ثروت از سوی بزرگ‌تر‌ها انگیزه‌ای برای عدم اهتمام به پیوند‌های فامیلی است. خدا نکند پدر و مادری میان فرزندان خود تبعیض قائل شده، برخی را بر برخی دیگر ترجیح دهند. بلای خانمان‌سوزی که نه تنها در دوره حیات پدر و مادر که پس از فقدان آنان نیز باعث جدایی برادر‌ها و خواهر‌ها از یکدیگر شده، نوعی تفرقه ابدی میان آنان ایجاد می‌کند. وقتی والدین در دوره حیات خویش نتوانند بچه‌ها را دور هم جمع کنند، آیا پس از مرگ آنان چنین اتفاقی خواهد افتاد؟
راهکار‌هایی که روابط سرد فامیلی را گرم می‌کند
اکنون با بررسی عواملی که ارتباطات فامیلی را مخدوش کرده و آمد و شد‌ها را کاهش داده است، به بیان مواردی می‌پردازیم که می‌تواند یخ روابط خویشان را آب کرده، به مراودات آنان رونق تازه‌ای بخشد.
*در برخی خانواده‌ها، مهمانی‌های دوره‌ای وجود دارد که باعث می‌شود افراد فامیل ماهی یک بار دور هم جمع شده، یکدیگر را ببینند. میزبانِ هر دوره یکی از خانواده‌هاست و بسته به تعداد اعضای فامیل هر از گاهی نوبت پذیرایی به خانواده‌ای می‌رسد. امری ممکن و شدنی که پیامد‌های مفیدی به بار می‌آورد.
*گاهی همسایه‌ها، دوستان و همکاران جای فامیل و خویشان را در ارتباطات اجتماعی پر می‌کنند. آنان هرچند نزدیک و صمیمی، هرگز جایگزین اقوام ما نمی‌شوند. مزید بر اینکه گاه برخی ارتباطات ناسالم یا حتی خدای نکرده خیانت و... در میان جمع دوستان شکل می‌گیرد که امکان بروز آن‌ها در بین اعضای فامیل به جهت پیوند‌های گسترده خانوادگی به مراتب کمتر است. مدارا با اهل و ریشه و خویشاوند حتی اگر چالش‌هایی داشته باشد، بی‌تردید برکات زیادی نیز برای زندگی‌مان خواهد داشت.
*در مراودات برخی اقوام حرف و حدیث و حاشیه زیاد است. این کار جز آنکه تخم نفاق و کدورت را در دل‌ها می‌پراکند، ارتباطات بعدی را نیز با خلل مواجه می‌کند. پرهیز از این قبیل حواشی به انسجام بیشترِ فامیل و در نهایت ارتباط عمیق‌ترِ آنان منجر خواهد شد.
*خانواده‌های بسیاری هستند که در آن‌ها جوانان ترجیح می‌دهند بیشتر با دوستان خویش ارتباط داشته باشند تا اقوام؛ آنان حاضر نیستند والدین خویش را در رفت و آمد‌های فامیلی همراهی کرده و حتی ماندن در خانه و تنهایی را نیز بر صله رحم مقدم می‌دارند. توجه به برکات این نوع ارتباطات و کوتاه آمدن جوانان از این ایده خودخواهانه کمک مؤثری به ارتباطات خانوادگی خواهد کرد.
*در بین بعضی خانواده‌ها اختلافات ریشه‌داری وجود دارد که باعث کدورت جان‌ها و دل‌ها و در نتیجه قطع رحم شده است. تغییر زاویه نگاه ما کارگشا خواهد بود اگر اولاً ارتباط بیشتر را زمینه‌ای برای رفع رنجش‌ها قلمداد کرده، ثانیاً تعریف خویش را از خانواده، گسترده‌تر از تعاریف مصطلح قرار داده، اعضای یک فامیل را خانواده خویش به شمار آوریم.
*هرچند ما مذاکره صمیمانه را زمینه‌ساز ارتباط سازنده دانسته، معتقدیم با گسترش رسانه‌ها از میزان حرف زدن اعضای خانواده با یکدیگر به شدت کاسته شده است، اما از سوی دیگر می‌دانیم بحث‌های اختلاف‌افکن سیاسی و اجتماعی گاه در میان خانواده‌ها جدایی انداخته، شرایط را برای رفت و آمد‌ها سخت‌تر و بغرنج‌تر می‌کند.
طرح گفتگو‌های سالم، تحمل آرای دیگران و تاب‌آوری اجتماعی علاج قطعی این بحران جمعی است.
* عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی
