جواد محرمي
اين روزها در ميان آثار بي‌رمق سينماي ايران فيلمي از سينماي كودك توانسته جاي خود را در ميان تماشاگران سينما باز كند. «قهرمانان كوچك» ساخته «حسين قناعت» هم سرگرم كننده است و هم در بردارنده مفهوم مهمي چون حمايت از توليد ملي است.
آنهايي كه فيلم «قهرمانان كوچك» را ديده‌اند آن را اثري مناسب براي كودكان قلمداد مي‌كنند، ديروز وزير ارشاد درباره اين فيلم توئیت كرد و نوشت: «دخترم با مادرش به ديدن فيلم «قهرمانان كوچك» رفته بود، سينماي كودك موضوع نويي را تجربه مي‌كند، خريد كالاي ايراني، دخترم فيلم را پسنديده بود.»
سينماي كودك و نوجوان ايران روزگاري در دهه شصت و ابتداي دهه هفتاد در سطح جهان مورد توجه بود، سينما هم در توليد آثاري درباره كودكان حرف‌هاي جدي داشت و هم در ساخت فيلم براي كودك خوب عمل مي‌كرد. فيلم‌هاي كودك و نوجوان بعضاً پرفروش‌ترين آثار گيشه سينماي ايران را به خود اختصاص مي‌دادند، اين وضعيت مطلوب درحالي رقم مي‌خورد كه كشور در شرايط جنگ و حصر اقتصادي به سر مي‌برد و وضعيت اقتصاد در مقايسه با الان زياد تعريفي نداشت، اما عمر دهه طلايي سينماي كودك در ايران زياد طولاني نبود و پس از دوران موسوم به دوم خرداد در سينماي ايران ذائقه و ميل زيادي به ساخت آثار اجتماعي تلخ و مضامين دختر و پسري آن هم در فضاي پايتخت شكل گرفت و حتي برخي فيلمسازاني كه با ژانركودك آغاز كرده بودند به وادي توليد آثاري كشيده شدند كه رنگ و بوي اعتراض اجتماعي داشت. همين چرخش ناميمون از كودكي به بزرگسالي، سينماي ايران را وارد بحران تماشاگر كرد، بچه‌ها به تدريج با سينما قهر كردند و بزرگسالان نيز اشتهاي خود را براي سينما رفتن از دست دادند، همه اينها در حالي رقم مي‌خورد كه در ينگه دنيا سياست‌هاي تازه‌اي براي جذب كودكان به سينما طراحي و پياده مي‌شد، امريكايي‌ها برخلاف سينماگران ايراني به اين باور رسيده بودند كه مهمترين سنين اتفاقاً بچه‌ها هستند و اگر آنها به سينما بروند رونق اين صنعت تضمين خواهد شد، ضمن اينكه اگر فرهنگ از طريق سنين كودكي نهادينه شود بهترين تأثيرگذاري را خواهد داشت.
مخاطب فيلم، از بچه 3 ساله تا پيرمرد 90 ساله
كارگردان فيلم سينمايي قهرمانان كوچك در گفت و گو با «جوان» در پاسخ به اين سؤال كه رعايت چه مؤلفه‌هايي منجر به اين شده كه تماشاگران از فيلم شما استقبال كنند، به اين نكته اشاره مي‌كند كه سينماي كودك براي او جدي است: «من به سرگرم كردن بچه‌ها فكر كردم و براي بچه‌ها فيلم ساختم، به نظرم سينماي كودك سينماي خانواده است، اگر فيلمساز كودك بتواند همه خانواده را به سينما بكشاند و همه اعضاي خانواده راضي از سالن بيرون بروند كارش را خوب انجام داده است. من اصلاً به اين فكر نكردم كه افراد نخبه را به سينما بكشانم، قصد نداشتم حرف فلسفي بزنم، دنبال درشت گويي نبودم، اينها را مي‌گويم چون واقعاً فيلمسازاني پيدا مي‌شوند كه ادعاي سينماي كودك دارند، ولي براي ديدن فيلم‌هاي آنها بايد چند كلاس فلسفه گذرانده باشي وگرنه چيزي از فيلم متوجه نمي‌شوي، معتقدم فيلم سينمايي بايد بتواند با همه اقشار ارتباط برقرار كند، سينما هنر عامه‌پسند است، يك فيلم خوب فيلمي است كه بتواند با همه سنين ارتباط برقرار كند، هم كودكان و هم بزرگسالان آن را ببينند و بفهمند و رابطه برقرار كنند، اگر بزرگسالان فيلم را دوست نداشته‌باشند باز يك جاي كار مي‌لنگد، معتقدم از بچه سه‌ساله تا پيرمرد 90 ساله با فيلم ارتباط برقرار مي‌كنند، همه آدم‌ها از روحي مشترك برخوردارند و اگر با آنها صادق باشيم و به فكر اين نباشيم كه خودمان را به رخ بكشيم تازه در پله اول هستيم و مي‌توانيم اميدوار باشيم كه با رعايت نكات فني و تكنيكي مي‌توانيم مخاطب را درگير كنيم.» حسين قناعت در ادامه با بيان اينكه روحيه خودش با سينماي داستانگو سازگار است، توضيح مي‌دهد: «من خودم پيش از اينكه وارد سينما شوم داستان‌نويس بودم، شناخت داستان چيزي است كه خيلي از سينمايي‌ها آن‌را دست‌كم مي‌گيرند، حتي در مدارس و مراكز آموزش سينما هم آنطور كه بايد به داستان اهميت نمي‌دهند و تكنيك و فرم را مقدم فرض مي‌كنند، اگر داستان گفتن را بلد باشيم، شخصيت پردازي را هم مي‌دانيم، اگر خوب شخصيت‌پردازي كنيم به تبع آن تصويرسازي را هم ياد مي‌گيريم، من خودم 30سال پيش رمان كليدر دولت‌آبادي را خواندم و هنوز شخصيت خان محمد و گل محمد به شكلي تصويري در ذهنم هست، خلق شخصيت‌هاي باور‌پذير خيلي اهميت دارد.»
يك كمدي- رزمي در ژانر كودك
اين فيلمساز كودك در پاسخ به اين سؤال كه خلق قهرمان چقدر مي‌تواند در سينماي كودك داراي اهميت باشد مي‌گويد: «قهرمان بايد وجود داشته باشد تا بچه‌ها با فيلم همذات پنداري كنند، بايد خودشان را جاي شخصيت‌ها بگذارند و با آنها پيش بروند، وقتي شما شخصيت جذاب و موفق ارائه نمي‌دهيد قاعدتاً نبايد انتظار داشته باشيد مخاطب با فيلم شما ارتباط حسي برقرار كند، اگر كاراكتر جذابيت نداشته باشد مخاطب آن را پس مي‌زند، هيچ شخصيتي نبايد خنثي باشد، ما در سينما يا قهرمان داريم يا ضد‌قهرمان، جدال ميان اين دو است كه داستان را جلو مي‌برد. در فيلم، ما دو كاراكتر كودك تكواندو كار داريم كه كمربند مشكي دارند. فيلم در واقع يك كمدي- رزمي در ژانر سينماي كودك است، ساخت چنين فيلمي در سينماي ايران بي‌سابقه است.»
سينما بايد رؤياساز باشد
قناعت معتقد است بچه‌هاي اين دوره و زمانه به دليل دامنه خوراك تصويري كه از همه طرف به سمت آنها هجوم مي‌آورد و دسترسي آسان به انيميشن‌ها و فيلم‌هاي روز جهان باهوش‌تر از كودكان نسل‌هاي قبلي هستند؛ «كار فيلمساز كودك در اين مقطع زماني سخت‌تر شده است. من به رؤياسازي اعتقاد دارم، معتقدم جامعه بدون آرمان جامعه سالمي نيست، اگر رؤياسازي وجود نداشته باشد ديگران براي كودكان ما رؤيا مي‌سازند. سينما وظيفه دارد براي پر‌دامنه‌ترين رده سني كشور يعني كودك و نوجوان رؤياسازي كند، دنيايي خلق كند كه بيرون وجود ندارد، سينما بايد آرمانشهر جامعه را بسازد، تخيل بچه‌ها نبايد دست كم گرفته شود و به فراموشي سپرده شود. الان جامعه ما در وضعيتي است كه با تلخي و ناكامي اقتصادي و مشكلات اجتماعي زيادي دست و پنجه نرم مي‌كند، بچه‌ها در اين وضعيت بايد دنياي شاد خوشان را داشته باشند، بچه‌ها بايد روحيه داشته باشند، آنها آينده‌سازان كشور هستند، سينما بايد براي بچه‌ها فيلم بسازد، در واقع بچه‌ها بايد مهمترين مخاطبان سينما فرض شوند، اما الان وضعيت عكس اين است و سينماي ما حتي توان ارتباط درست با مخاطب بزرگسال را هم ندارد.» قناعت درباره اينكه چقدر به دارا بودن پيام و ارائه مفاهيم در آثارش اعتقاد دارد، مي‌گويد: «پيام اصلي فيلم حمايت از توليد ملي است، ما به بچه‌ها آموزش مي‌دهيم كالاي ايراني بخرند، چندسالي است كه درباره اين ضرورت در كشور زياد حرف زده مي‌شود، اما دستگاه‌هاي فرهنگي تقريباً هيچ كاري نكرده‌اند، ما اگر بخواهيم اهميت اين موضوع را جا بيندازيم بهترين سنين كودك است، اين فيلم حتي اگر 10درصد مخاطبان را مجاب كند كه كالاي ايراني را در اولويت قرار دهند باز كار بزرگي صورت گرفته است.»
