برآوردهاي فائو نشان مي‌دهد هر سال 3/1 ميليارد تن غذا در جهان هدر مي‌رود كه ۳۵ميليون تن از اين رقم معادل 7/2 درصد در ايران دور ريخته ميشود، به طوري كه در سطح ملي بيشترين ضايعات متوجه ميوه‌ها و محصولات باغي و كم‌ترين ضايعات متوجه شيلات و غذاهاي دريايي مي‌گردد؛ در اين ميان دولت‌ها همچنان از صنايع تبديلي به منظور كاهش ضايعات و رشد ارزش افزوده كشور غافل هستند.
آمارهاي منتشر شده از سوي سازمان جهاني خواروبار و كشاورزي (فائو) نشان مي‌دهد در حالي كه ميليون‌ها انسان در جهان با مشكل گرسنگي دست و پنجه نرم مي‌كنند هرساله بخش مهمي از توليد غذاي جهان در زنجيره توزيع، برداشت و مصرف به هدر مي‌رود.
بر اساس جديدترين برآورد اين نهاد بين‌المللي 3/1 ميليارد تن از مواد غذايي و محصولات كشاورزي توليدي در جهان طي يك سال از بين مي‌رود كه اين رقم معادل توليد 28 درصد از كل زمين‌هاي كشاورزي است. بر اين اساس 30 درصد غلات، 20 درصد لبنيات، 35 درصد ماهي و غذاهاي دريايي، 45 درصد ميوه و سبزي، 20 درصد دانه‌هاي روغني و 20 درصد گوشت توليدي جهان به هدر مي‌رود. از 3/1 ميليارد تن غذايي كه به هدر مي‌رود حدود 450 ميليون تن غلات، 300 ميليون تن ميوه، 50 ميليون تن گوشت و 20 ميليون تن ماهي است.
طبق گزارش‌هاي فائو، در جهاني كه 900 ميليون نفر از جمعيت آن از گرسنگي رنج مي‌برند، يك‌سوم از مواد غذايي توليدشده توسط انسان (بر مبناي محتواي كالريك آن) به هدر مي‌رود.
تخمين زده ميشود كه توليد اين حجم از غذاي هدر رفته در هر سال متضمن كشت در 198 ميليون كيلومترمربع از اراضي كشاورزي كره زمين (تقريباً معادل مساحت كشور مكزيك)، صرف 173 ميليارد مترمكعب آب شيرين، مصرف 28 ميليون تن كود شيميايي و توليد گازهاي گلخانه‌اي به‌ميزان 3300 تا 5600 ميليون مترمكعب (معادل دي‌اكسيد كربن) است.
بر اساس اين گزارش ايران نيز از جمله كشورهايي است كه هرساله درصد بالايي از مواد غذايي توليدي را هدر مي‌دهد. برآوردهاي فائو نشان مي‌دهد هر روز به‌ازاي هر نفر 134 كيلوكالري غذا در ايران به هدر مي‌رود، يعني سرانه هدررفت روزانه غذا در ايران 134 كيلوكالري است.
همچنين گزارش‌هاي غيررسمي نشان مي‌دهد 35 درصد محصولات كشاورزي توليدي در ايران به هدر مي‌رود. بر اين اساس از 100 ميليون تن محصول كشاورزي توليدي در كشور 35 ميليون تن در سال دور ريخته ميشود. اين رقم معادل غذاي 15 ميليون نفر است. در اين زمينه مي‌توان به 30 درصد ضايعات در نان، 30ــ25 (و حتي 50) درصد ضايعات در ميوه‌ها و سبزيجات، 10 درصد ضايعات در برنج، 25 درصد ضايعات در خرما و غيره اشاره كرد. براساس اين گزارش؛ سهم ايران از كل غذايي كه هرسال در جهان به هدر مي‌رود 7/2 درصد اعلام شده است و در سطح منطقه خاورميانه هرسال به‌ازاي هر نفر 210 كيلوگرم غذا به هدر مي‌رود.
ميوه‌ها و محصولات باغي بيشترين ضايعات
همچنين بر اساس تحقيقي كه توسط مهدي رستگاري و علي طيفوري در اولين كنگره بين‌المللي كشاورزي سالم، تغذيه و جامعه در تيرماه 1394 ارائه شد، گزارش مراجع رسمي كشور در سال 1388 نشان‌دهنده متوسط 85/18 درصد ضايعات در محصولات كشاورزي بوده است. بر اساس اين گزارش، ارزش ضايعات محصولات كشاورزي برابر با حدود 25 درصد درآمد ملي از صادرات نفت در آن سال بوده است. در سطح ملي بيشترين ضايعات متوجه ميوه‌ها و محصولات باغي و كم‌ترين ضايعات متوجه شيلات و غذاهاي دريايي مي‌گردد. مركز تحقيقات مجلس شوراي اسلامي نيز در گزارش منتشره خود در دي ماه 1393 برآورد نموده كه هزينه تحميل شده به دولت از محل ضايعات سالانه نان به 857/2 ميليارد دلار بالغ ميشود. به‌تصريح عباس پاپي‌زاده، سخنگوي كميسيون كشاورزي در مجلس نهم، ارزش ضايعات مواد غذايي در ايران در سال 2014 تقريباً با مجموع ارقام كالاهاي اساسي و محصولات كشاورزي وارداتي دولت در همان سال برابري ميكند.
غفلت دولت از صنايع تبديلي
رسول حسيني، كارشناس كشاورزي در خصوص غفلت دولت‌ها از صنايع تبديلي و كاهش ضايعات كشاورزي مي‌گويد: در سايه تفكر دولت‌هايي كه هر روز بيشتر به اقتصاد نفتي وابسته مي‌شوند و با فروش ثروت خام طبيعي به جاي سرمايه‌گذاري صنعتي و مولد... و هزينه كردن آن در جهت خلق مزيت‌هاي رقابتي، چشم خود را بر مسئوليت‌هاي بلندمدت اصلي‌شان در برابر نسل فردا مي‌بندند، كشاورزي، بر لبه تيغي تيز و خطرناك حركت ميكند كه اگر به آن توجهي درخور نشود، سرنوشتي شوم در زير آفتاب داغ و خاك تبدار اين سرزمين تجربه خواهد كرد.
وي مي‌افزايد: آمارها نشان مي‌دهد محصولات كشاورزي ما نسبت به گستره جغرافيايي و تنوع اقليمي كشورمان نتوانسته آن جايگاهي كه شايسته است، كسب كنند و اين زنگ خطري است براي كشاورزي كشوري كه اقتصاد مقاومتي را بايد سر لوحه اقداماتش قرار دهد.
حسيني تأكيد ميكند: در گذشته در فصل برداشت محصول كشاورزان جشن مي‌گرفتند، اما اكنون باغداران عزا مي‌گيرند نمي‌دانند با محصولات روي دست مانده چه كنند.
عضو كميسيون كشاورزي، آب و منابع طبيعي مجلس نهم با اشاره به قاچاق مركبات در كشور، اظهاركرد: نمي‌دانم چرا ما مي‌توانيم با دشمنان مبارزه كنيم، اما نمي‌توانيم با قاچاق مبارزه كنيم.
يك كيلو ميوه قاچاق كه وارد كشور شود آثار منفي بر توليد و بازار داخل مي‌گذارد. ما در كشوري زندگي مي‌كنيم كه 4 برابر نياز خودمان ميوه توليد مي‌كنيم. استعداد توسعه باغداري يكي از اصلي‌ترين مزيت‌هاي كشور ما است و قاچاق انگيزه‌ها را مي‌كشد.
کشاورز روز به روز ضعیف‌تر می‌شود
«شريعت‌نژاد» با بيان اينكه مازندران در سال 2 ميليون تن مركبات توليد ميكند، اظهار كرد: تنها 30 هزار تن از مركبات مازندران توسط دولت خريداري ميشود و فعاليت سازمان‌هاي خريدار محسوس نيست. با اين وضعيت كشاورز هر روز ضعيف‌تر شده و انگيزه‌اش براي كشاورزي كمرنگ‌تر ميشود. انتظار اين است كه عرضه محصولات كشاورزي به‌طور مستقيم صورت گرفته و دلال‌ها از مراحل توليد تا مصرف حذف شوند. اما در حال حاضر سود اصلي را دلال‌ها مي‌برند.
نماينده مردم تنكابن و رامسر در مجلس شوراي اسلامي افزود: بايد تشكل‌هاي كشاورزي تقويت شوند تا كار به دست خود مردم انجام شود. تشكل‌هاي كشاورزي مي‌توانند عرضه مستقيم انجام داده و در تهران و شهرستان‌هاي پرجمعيت به عرضه مركبات مازندران بپردازند. اگر چنين شود هم توليد‌كننده و هم مصرف‌كننده سود خواهند برد. چون ميوه ارزان‌تر به دست مصرف‌كننده رسيده و مردم به جاي خريد موز، مركبات مي‌خرند. اين‌گونه حجم مصرف بالا رفته و كشاورز مازندراني مي‌تواند محصولش را بفروشد. ما بايد به فكر صادرات به كشورهايي همچون عراق و افغانستان باشيم. حتي مي‌توانيم صادرات كالا به كالا انجام داده و كالايي گرفته و در ازاي آن ميوه صادر كنيم.
مشكل صنايع تبديلي، مديريت است
وي با بيان اينكه از صنايع تبديلي استفاده خوبي صورت نمي‌گيرد، معتقد است از ظرفيت صنايع تبديلي استفاده مناسبي نمي‌شود.
به عنوان مثال در نشتارود كارخانه بسيار مجهز صنايع تبديلي تأسيس شده كه با ظرفيت پايين كار ميكند. كارخانه‌اي كه مي‌تواند 3 شيفت كار كند در حال حاضر در يك شيفت هم به‌طور كامل كار نمي‌كند. در همين كارخانه كنسانتره مركبات كيلويي 7 هزار تومان توليد ميشود. در صورتي كه در حال حاضر كنسانتره كيلويي 20 هزار تومان از ايتاليا وارد ميشود. حسني تأكيد ميكند: بايد حركت كرده و تلاش كنيم. به‌جاي اينكه كيوي خام صادر كنيم، بايد آن‌را فرآوري كرده و به محصولات ديگر تبديل كنيم. در اين صورت براي فاسد نشدن نيز تعجيلي نداشته و مي‌توانيم بازار مناسب پيدا كنيم اما صنايع تبديلي ما ضعيف عمل ميكند و مشكل از مديريت است. مسئولان ما دغدغه كشاورزي و صنايع تبديلي ندارند.
