مسلمانان سرتاسر دنيا كه از مدتها پيش خودشان را براي ماه روزهداري آماده ميكردند از پنجشنبه گذشته وارد اين ماه مقدس شدند؛ از بيدار شدن در ساعات اوليه روز و خوردن غذايي اندك و نوشيدن جرعهاي آب گرفته تا انتظار كشيدن و چشم دوختن به عقربههاي ساعت براي شنيدن آواي زيباي اذان و رسيدن غروب آفتاب. مسلمانان دنيا، سبك زندگي خود را براي يك ماه به كلي تغيير ميدهند اما بسياري ممكن است از برخي دانستنيهاي جالب توجه روزه و رمضان بيخبر باشند؛ سنتي جهانشمول و ماهي كه با خودش بركت و سلامتي را براي روزهدار به همراه ميآورد.
هنگامه رمضان
امروزه مسلمانان چيزي حدود 6/1 ميليارد نفر از جمعيت دنيا را تشكيل ميدهند. به اعتقاد مسلمانان، رمضان، مقدسترين و پاكترين ماه سال است كه در آن قرآن بر حضرت محمد (ص) نازل شده است. در بسياري از كشورها، بسته به رويت هلال ماه، ماه رمضان از غروب روز چهارشنبه گذشته آغاز شد و در نتيجه اولين روز روزهداري مسلمانان اكثر نقاط دنيا از جمله ايران از ساعات اوليه پنجشنبه شروع شده است. به همين ترتيب ماه رمضان در تاريخ جمعه 26 تير يا شنبه 27 تير به پايان ميرسد چراكه يك ماه قمري 29 يا 30 روزه است. از آنجا كه رمضان هر سال در تقويم 11 روز به جلو ميافتد گاهي اوقات اين ماه مبارك با فصل زمستان همزمان ميشود كه در آن به علت كوتاه شدن روزها، زمان روزهداري نيز كوتاهتر ميشود اما وقتي اين ماه با فصل تابستان تلاقي پيدا ميكند ساعات روزهداري طولانيتر ميشود.
روزه... چرا؟
واژه روزه در فارسي يا «صوم» در عربي به معناي «پرهيز كردن» است؛ روزهدار بايد از خوردن، آشاميدن، كشيدن سيگار، غيبت كردن و استفاده از كلام ركيك بپرهيزد. البته روزهداري به آن معنا نيست كه مسلمانان بايد از زندگي روتين و عادي خود فاصله بگيرند؛ ممكن است ساعات كار برخي ادارات تغيير كند اما مردم دست از تلاش و كوشش روزانه خود برنميدارند. در واقع اينجا همان جايي است كه در آن صبر و استقامت يك انسان مورد آزمون قرار ميگيرد. مسلمانان دنيا اعتقاد دارند كه روزهداري تنها يك آزمون بدني نيست بلكه در وهله اول زماني براي تأمل، تفكر و شارژ دوباره معنوي است. در طول اين ماه، مسلمانان معتقد هستند كه اميال و خواستههايشان محدود ميشود، به اين ترتيب آنها ميتوانند با اقشار كمبضاعت و فقير جامعه همذاتپنداري كنند. به اين ترتيب است كه روزه و روزهداري باعث افزايش صبر در انسان روزهدار و نزديكي هر چه بيشتر او به خدا و سخاوتمندي او در قبال همنوعانش ميشود. اين ماه همچنين زماني براي تقويت روابط اجتماعي است؛ همه ما با ضيافتهاي مهماني افطار در اين ماه آشنا هستيم. اين رسم محدود به ايران نميشود؛ مسلمانان سرتاسر دنيا در اين ماه رسم دارند كه قوت خود بر سر سفره افطار را با همسايگان و دوستان و اقوامشان سهيم شوند. اين ماه همچنين زمان خوبي براي روخواني و تلاوت و انس با قرآن است.
روزهداري و ترشح هورمون اخلاق
دانشمندان ميگويند كه پرهيز غذايي در دورههاي كوتاه مدت - اگر كه به درستي تحت كنترل باشد- فوايد مثبتي براي سلامت افراد خواهد داشت و نيز به طور بالقوه به افراد داراي اضافه وزن كمك خواهد كرد. سازمانهاي جهاني سلامت توصيه ميكنند كه افراد در اين دوره هيدراته و آب بدن خود را حفظ كرده و سعي كنند در فواصل ميان روزهها به ميزان كافي كربوهيدرات، چربي و پروتئين به بدن خود برسانند ضمن آنكه از مصرف مواد غذايي پر چربي وسوسهبرانگيز خودداري كنند چراكه در اين صورت، بالعكس دچار اضافه وزن خواهند شد.
در طول زمان روزهداري، بدن از گلوكز ذخيره شده خود استفاده و سپس شروع به چربيسوزي ميكند كه اين امر ميتواند به كاهش وزن بينجامد؛ بنابراين با روزهداري طولاني طي چند روز و چند هفته كم كم مكانيزم بدن براي تأمين انرژي خود شروع به استفاده از پروتئين ميكند. سازمانهاي جهاني بهداشت ميگويند كه بعد از چند روز روزهداري، در خون روزهدار مقادير بيشتري از اندروفين، هورمون مربوط به خلق و خوي ظاهر ميشود كه باعث هوشياري هر چه بيشتر فرد شده و يك حس سلامت رواني را در شخص پديدار ميسازد. راضين معروف كه يكي از متخصصان بيهوشي در آكسفورد است، پيشتر در بيانيهاي گفته بود كه در طول ماه روزهداري عمليات سمزدايي نيز در بدن رخ ميدهد چراكه سموم ذخيره شده در بدن حل شده و از بدن خارج ميشوند.
اين موضوع ممكن است براي بسياري جاي سؤال باشد كه چرا ماه رمضان دركشورهاي اسلامي دنيا از روزهاي مختلف شروع ميشود؛ مهمترين دليل تفاوت زمان شروع و پايان ماه رمضان در كشورهاي مختلف اسلامي، تنوع در زمان رويت ماه است. در مكانهايي كه رويت ماه ممكن نيست، مسلمانان خود را با نزديكترين مكاني كه در آن ماه رويت شده است انطباق ميدهند و البته در اين بين محاسبات ستارهشناسي نيز گاه دخيل ميشود. برخي محققان اسلامي از مسلمانان دنيا ميخواهند كه در روزهداري با هم متحد بوده و شروع ماه روزهداري را از زمان رويت ماه در شهر مكه قلمداد كنند اما از آنجا كه در جهان اسلام هيچ رهبري نهادينه شدهاي وجود ندارد، هيچ اجباري در پذيرفتن اين حكم نيست.
روزهداري در كشورهاي بي غروب
ممكن است بسياري كنجكاو باشند كه چگونه يك فرد در «جونو» يا «آلاسكا» روزه ميگيرد آن هم وقتي كه در اين مناطق و نيز ساير مناطق دايره قطب شمال حتي تا نيمههاي شب هم در آسمان پيداست؛ تابستانها در مناطق شمالي فنلاند خورشيد به مدت 60 روز اصلاً غروب نميكند. در نتيجه محققان اسلامي بر اين باور هستند كه ساكنان مسلمان اين مناطق ميتوانند از اوقات رسمي طلوع و غروب خورشيد در كشوري ديگر تبعيت كنند.
يك محقق قوانين اسلامي و قضايي در مركز اسلامي نروژ شمالي پيشتر فتوايي صادر كرده است كه بر اساس آن مسلمانان در اين مناطق بتوانند در روزهايي از سال كه ساعات روزهداري از 20 ساعت تجاوز پيدا ميكند، ساعات روزهداري در مكه را مبنا قرار دهند. مجمع حقوقدانان مسلمان امريكا هم در حكم مشابهي اعلام كرده است كه مسلمانان ساكن در شماليترين نقاط منطقه آلاسكا ميتوانند بر مبناي ساعات طلوع و غروب خورشيد در نقطهاي ديگر از اين كشور روزه بگيرند با اين حساب كه در چنين نقطه جغرافيايي روز از شب قابل تشخيص باشد.
ركورددارهاي زمان روزه در دنيا
در منطقه ريكياويك ايسلند و در ابتداي ماه رمضان امسال، روزه از ساعت 2:03 بامداد آغاز ميشود و در نيمهشب به پايان ميرسد؛ در واقع روزهداران در اين مناطق بايد چيزي حدود 21 ساعت و 57 دقيقه روزه باشند. در سيدني استراليا و در ابتداي ماه رمضان، يك روزه حدود 11 ساعت و 24 دقيقه طول ميكشد؛ در واقع روزهدار از ساعت 5:29 صبح روزهاش را آغاز و در ساعت 16:53 بعد از ظهر افطار ميكند.
پايان ماه مبارك رمضان
مسلمانان سرتاسر دنيا از جمله ايران عيد فطر را جشن ميگيرند؛ اين روز مصادف است با روز اول شوال كه اولين ماه اسلامي بوده و روزه گرفتن در آن ممنوع است. اسلام سفارش كرده كه مسلمانان اين روز را با يك صبحانه مختصر و شيرين آغاز كرده و پيش از اداي نماز جماعت عيد فطر صدقه دهند. مسلمانان در بسياري از كشورهاي دنيا اين روز را با هديه دادن به يكديگر و پوشيدن لباسهاي نو و تميز و ديد و بازديد جشن ميگيرند. عيد فطر در كشورهاي مختلف به اسامي مختلفي شناخته ميشود از جمله اينكه در تركيه از اين عيد به عنوان عيد شكر، در مالزي از آن به عنوان هاري رايا و در زبان اردو نيز به عنوان عيد كوچكتر ياد ميشود.
روزهداري در ساير اديان
يهوديان به منظور درخواست بخشش از درگاه خدا در «يوم كيپور» يا روز كفاره، به مدت 25 ساعت روزه ميگيرند. مسيحيان ارتدوكس هم ميتوانند نيمي از سال را به اشكال مختلف روزه بگيرند؛ آنها اعتقاد دارند كه روزهداري انسان را به خدا نزديكتر ميكند.