پیشگیری از اعتیاد هم کم‌هزینه‌تر و هم مؤثرتر از درمان است، البته به شرط آنکه از سنین خردسالی آغاز شود. علائم مصرف موادمخدر جدید فوراً نمایان نمی‌شود و بسیاری از خانواده‌ها دیر متوجه خطر می‌شوند. یکی از راهکار‌های کلیدی پیشگیری، آگاهی خانواده‌ها درباره فعالیت‌ها و دوستان فرزندان است. سه پرسش اصلی که والدین باید بدانند عبارتند از: فرزندم کجاست؟ با چه کسی همراه است و چه می‌کند؟ پاسخ به این پرسش‌ها نشان‌دهنده توانمندی خانواده در مراقبت از فرزندان است. اکثر خانواده‌ها حتی اطلاعات کافی درباره دوستان نوجوان خود ندارند و معمولاً تنها اسم یکی از نزدیک‌ترین دوستان فرزندشان را می‌دانند. آموزش ویژگی‌های یک دوست خوب و هشدار درباره خطرات احتمالی، حتی درباره سیگار از سنین پایین اهمیت دارد، زیرا تجربه‌های کوچک می‌تواند زمینه‌ساز مصرف مواد خطرناک‌تر در آینده شود. فرهنگ مراجعه به مشاور یا متخصص تنها پس از اعتیاد فرزند، یک آسیب جدی است. همانطور که پیشگیری از بیماری‌ها ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است، پیشگیری از اعتیاد نیز باید از کودکی آغاز شود. رسانه‌ها نقش مهمی در آموزش و پیشگیری دارند، اما بیشتر برنامه‌ها روی درمان تمرکز دارند و برنامه‌های پیشگیری اندک است. آموزش‌های پیشگیرانه باید چراغ‌های قرمز زندگی را به نوجوانان نشان دهد تا در بزرگسالی بدانند از چه مسیر‌هایی عبور نکنند و با چه افرادی ارتباط داشته باشند. الگو‌های مصرف موادمخدر تغییر کرده است. پیش از این مواد، محدود و قابل تشخیص بودند، اما اکنون متنوع و پنهان در قالب قرص و شربت ارائه می‌شوند و هیچ علامت فوری ظاهری ندارند. سطح تحصیلات مصرف‌کنندگان نیز بالاتر رفته و دیگر تنها افراد کم‌تحصیل در معرض خطر نیستند.
تحصیلات، ورزش و شبکه‌های اجتماعی حمایتی، عواملی لازم، اما ناکافی برای پیشگیری از اعتیاد هستند. نبود متولی مشخص برای فرزندپروری در کشور، یکی از خلأ‌های جدی در این حوزه است. خانواده‌ها باید از سنین خردسالی به مراکز مشاوره مراجعه کنند و برای تربیت فرزند صالح و مقاوم در برابر اعتیاد از کمک کارشناسان بهره بگیرند. برنامه‌های آموزشی در حوزه فرزندپروری و پیشگیری از اعتیاد هنوز کم هستند. نیروی متخصص علاقه‌مند به پیشگیری نیز کم است، زیرا درمان زودبازده‌تر و نتیجه آن سریع‌تر دیده می‌شود، در حالی که اثر پیشگیری در بلندمدت خود را نشان می‌دهد و نیازمند سرمایه‌گذاری مستمر از کودکی است.
اگر پیشگیری جدی گرفته نشود، جامعه با افزایش مصرف موادمخدر در نوجوانان و جوانان مواجه خواهد شد، حتی در میان تحصیلکردگان و خانواده‌های دارای امکانات نسبی. پیشگیری، هم سرمایه‌گذاری خردمندانه است و هم مسئولیتی همگانی که باید از خانواده آغاز و با حمایت نهاد‌های اجتماعی و رسانه‌ای تقویت شود.
*پژوهشگر و درمانگر اعتیاد
