جوان آنلاین: در دورانی که جهان با شتابی بی‌وقفه به سمت پیچیدگی پیش می‌رود، جامعه ایرانی نیز با مجموعه‌ای از چالش‌های اجتماعی، روانی و اقتصادی روبه‌روست که اثر آن را در زیست روزمره مردم می‌توان به نظاره نشست. از خستگی‌های انباشته تا کاهش انگیزه‌های جمعی و افزایش نشانه‌های فرسودگی اجتماعی. در چنین فضایی، پرسش کلیدی پدید می‌آید؛ اینکه امید چگونه بازتولید می‌شود؟
پاسخ این پرسش را باید در مجرایی یافت که انسان، حتی در دل سخت‌ترین موقعیت‌ها، معنایی تازه برای بودن پیدا می‌کند و عالی تمرین وجه آن شاید در فرهنگ ایثار و شهادت قابل ردیابی باشد
فرهنگ ایثار، برخلاف تصور رایج، فقط به میدان‌های جنگ یا مقاطع تاریخی خاص محدود نیست. این فرهنگ، نظامی از معناست که در آن «دیگری»، «ارزش»، «تعهد» و «آزادگی» از مفاهیم فراموش‌شده به نیرو‌های فعال در زندگی واقعی بدل می‌شوند. از همین منظر است که امروز، احیا و بازخوانی این فرهنگ نه یک کار نمادین، بلکه یک ضرورت روانشناختی و اجتماعی برای جامعه‌ای است که نیازمند تقویت سرمایه امید است.
ایثار؛ سازوکار روانی برای بازگرداندن معنا به زیست انسان
پژوهش‌های روانشناختی سال‌های اخیر نشان داده‌اند که یکی از مهم‌ترین منابع امید، ایجاد «معنا» در زندگی است. احساسی که انسان را قادر می‌سازد تا فراتر از چالش‌های زندگی روزمره فکر کرده و برای آینده چشم‌اندازی قابل تصور بسازد. فرهنگ ایثار دقیقاً در همین نقطه عمل می‌کند.
در واقع ایثار، فرد را از حصار فردیت فرساینده بیرون می‌آورد و او را به شبکه‌ای از روابط انسانی، ارزش‌مدار و مسئولانه متصل می‌کند. فردی که معنایی وسیع‌تر از منافع فردی را در زندگی کشف می‌کند، به شکل طبیعی به انسان مقاوم‌تری تبدیل می‌شود. این مقاومت روانی همان چیزی است که جوامع در دوران بحران‌های سیاسی، رسانه‌ای و اقتصادی به آن نیاز دارند.
در فرهنگ ایثار، قهرمان کسی نیست که از شکست نترسد؛ قهرمان کسی است که با وجود ترس، قدمی برای دیگری برمی‌دارد. این منطق، امید را نه در قالب یک شعار، بلکه به‌عنوان یک تجربه زیسته بازتولید می‌کند.
آزادگی؛ روح مشترک میان ایثار و امید
آزادگی یکی از مفاهیم بنیادین در سنت ایرانی ـ اسلامی است. آزادگی به معنای رهایی از تعلقات محدودکننده و توانایی دفاع از کرامت انسانی است. این ارزش، نقطه تماس اصلی میان ایثار و امید است.
جامعه‌ای که آزادگی را بفهمد، جامعه‌ای است که شکست را قطعی نمی‌داند، فشار را طبیعی تلقی نمی‌کند و تحقیر را نمی‌پذیرد. چنین جامعه‌ای توانایی بیشتری برای عبور از بحران‌ها و ساختن افق‌های نو خواهد داشت.
فرهنگ شهادت در همین نقطه معنا پیدا می‌کند. شهادت، نماد نهایی آزادگی است؛ نمادی که حتی در ادبیات، هنر و حافظه جمعی ما همواره نقش موتور محرک امید را داشته است. از همین روست که بازنمایی این مفاهیم می‌تواند ساختار امید را در ذهن نسل جدید بازسازی کند؛ نسلی که بسیاری از تجربه‌های تاریخی خود را نه به‌واسطه زیست، بلکه از طریق رسانه‌ها به‌دست می‌آورد.
جشنواره «ایثار»؛ نقطه اتصال هنر با روان جمعی جامعه
در چنین بستر روانی و اجتماعی است که جشنواره فیلم و فیلمنامه «ایثار» اهمیت پیدا می‌کند. این رویداد، که امسال به دومین دوره خود رسیده و با تلاش معاونت فرهنگی و آموزشی بنیاد شهید و امور ایثارگران و همراهی استانداری آذربایجان شرقی و شهرداری تبریز برگزار می‌شود، تنها یک مجموعه از فیلم‌ها و فیلمنامه‌ها نیست. این جشنواره، به مثابه یک «پروژه بازخوانی امید» است.
اهداف جشنواره نشان می‌دهد که این رویداد به‌دنبال بازتولید یک روایت ملی است؛ روایتی درباره اینکه چگونه فرهنگ ایثار می‌تواند آگاهی جامعه را نسبت به ارزش‌های معنوی افزایش دهد، تولید محتوای فاخر در حوزه مقاومت و آزادگی را تقویت کند، میان هنرمندان، صاحب‌نظران و مردم گفت‌وگویی سازنده ایجاد کند، آثار مرتبط با بنیاد شهید را به سطح رسانه‌های داخلی و خارجی برساند، استعداد‌های خلاق را کشف و تقویت کند و در نهایت چهره‌های اثرگذار حوزه مقاومت را به جامعه معرفی کند.
چنین اهدافی، جشنواره ایثار را به یک نهاد تمدنی تبدیل می‌کند؛ نهادی که تلاش دارد امید را نه در سطح شعار، بلکه در سطح «روایت» و «اثر هنری» زنده نگه دارد.
هنر؛ بازنمایی آزادگی برای نسلی که روایت‌ها را از دست داده است
نسل جدید، روایت را نه از کتاب‌های تاریخ، بلکه از تصویر می‌آموزد. اگر روایت ایثار در قالب تصویر بازتولید نشود، در ذهن این نسل به یک مفهوم انتزاعی تبدیل خواهد شد. جشنواره «ایثار» دقیقاً با همین منطق عمل می‌کند و با استفاده از ابزار سینما در تلاش است تا تجربه‌های عمیق انسانی را به حافظه جمعی بازگرداند.
سینما به لحاظ بیان دراماتیک و مخاطب محور خود می‌تواند مفاهیمی انسانی همون فداکاری را از صورتی غیر قابل دستیابی خارج کرده و قابل لمس کند، آزادگی را از حالت نمادین خارج سازد، روایت‌های کوچک، اما اثرگذار زندگی روزمره را برجسته کند و امید را در نقطه‌ای میان منطق و احساس به مخاطب انتقال دهد. مواردی که جامعه امروز ایران برای بازیابی روحیه ملی، میهنی و دینی خود به آن نیاز دارد.
چرا فرهنگ ایثار برای آینده ایران ضروری است؟
ایران امروز در مرحله‌ای از تاریخ قرار دارد که بیش از هر زمان دیگری نیازمند سرمایه امید است. امید، تنها با اصلاحات اقتصادی یا تحولات سیاسی به‌وجود نمی‌آید؛ امید زمانی خلق می‌شود که جامعه دوباره یاد بگیرد «چرا باید ایستاد»، «چرا باید ساخت» و «چرا آینده ارزش تلاش دارد».
فرهنگ ایثار و شهادت دارای زمینه‌هایی معنایی است که با توسل به آن می‌توان پاسخ به ۳ پرسش بنیادین یاد شده را در اختیار جامعه قرار داد.
جشنواره «ایثار»، با بازنمایی هنرمندانه این فرهنگ، می‌تواند در تقویت آزادی، تاب‌آوری و امید اجتماعی نقشی تعیین‌کننده ایفا کند.
