جوان آنلاین: حذف یارانه نقدی دهک‌های پردرآمد، طی روز‌های اخیر به یکی از پرچالش‌ترین موضوعات اقتصادی کشور تبدیل شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد موضوع درآمد‌ها و هزینه‌ها هر دو از ملاک‌های حذف یارانه بگیران است. هفته گذشته اعلام شد علاوه بر اطلاعات گردش حساب، محاسبه هزینه اجاره و دارایی‌هایی مانند خودرو، شاخص دیگری تحت عنوان خرید کوچک برای تغییر دهک‌بندی‌ها اضافه شده است. بر این اساس به ازای هر فرد در یک خانوار، شاخص خرید خرد ۱۰ میلیون تومان در ماه تعیین شده است. به عبارت دیگر اگر یک خانوار ۳ نفره را در نظر بگیریم، به ازای هر عضو خانوار امکان خرید ۱۰ میلیون تومان خرید خرد وجود خواهد داشت که جمع آن برابر با ۳۰ میلیون تومان خواهد بود.
روز سه‌شنبه، اما وزیر رفاه در جلسه با نمایندگان مجلس از معیار‌های جدید درآمدی برای حذف یارانه بگیران رونمایی کرد. احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در پاسخ به برخی ابهامات در حذف یارانه دهک‌های معیشتی، درآمد ۳۰ میلیونی با خانه در تهران را ملاک جدیدی برای قرار گرفتن افراد در سه دهک بالا عنوان کرده است؛ موضوعی که با واکنش‌های گسترده‌ای رو به رو شد. مضمون انتقادات در شبکه‌های اجتماعی این بود که ملاک این ارزیابی برای قرار گرفتن افراد در سه دهک بالای جامعه معیار غلطی است. اما علاوه بر واکنش‌های گسترده عمومی، نحوه دهک بندی‌ها مورد توجه و انتقاد کارشناسان و اقتصاددانان نیز قرار گرفت. آلبرت بغزیان، اقتصاددان در گفتوگو با «جوان» ملاک دهک‌بندی‌های جدید را ساده انگارانه عنوان کرد.
درآمد ۳۰ میلیون تومانی برای چند نفر؟
آلبرت بغزیان، اقتصاددان در باره معیار‌های دولت مبنی بر داشتن خانه و درآمد ۳۰ میلیون تومانی برای قرار گرفتن در دهک ۸ تا ۱۰ به «جوان» گفت: «ملاک تشخیص باید منطقی باشد. اینکه خانه چه قیمتی است، در چه منطقه‌ای است و در چه متراژی است از اهمیت زیادی برخوردار است. اینکه شخصی خانه‌ای ۵۰ متری دارد با کسی که خانه ۱۰۰ متری و بزرگ‌تر دارد متفاوت است. بنابراین باید روی قیمت و ویژگی‌های خانه مانور داد.»
وی افزود: «اینکه عنوان شده است درآمد ۳۰ میلیون تومانی ملاک است، باید تبیین شود که این درآمد برای خانواده چند نفره است. بنابراین اینکه خانوار چند نفره است هم برای قرار گرفتن در دهک‌های بالا مهم است.» بغزیان با اشاره به خروجی نتایج تصمیم گیری‌های یارانه‌ای گفت: «اینکه سیاستگذار این حوزه، بعد از مدت‌ها به این نتیجه ساده انگارانه برای معیار دهک بندی‌ها رسیده است خروجی قابل قبولی از یک مجموعه تصمیم‌گیر نیست.» این اقتصاددان در ادامه افزود: «برخی خانوار‌ها فاقد مسکن هستند، اما اجاره ۱۰۰ میلیون تومانی پرداخت می‌کنند. بنابراین معیار حذف یارانه بگیران باید دقیق و اساس درستی داشته باشد.»
برنامه‌ریزی برای حذف ۲۷ میلیون نفر از لیست یارانه بگیران
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز سه‌شنبه ۶ آبان در پاسخ به برخی ابهامات در حذف یارانه دهک‌های معیشتی جامعه به نمایندگان خانه ملت پاسخ داد و گفت: «خانوار‌هایی که از لیست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند طبق محاسبات دقیق بوده است. به عنوان مثال، هر کس در تهران مالک خانه باشد و کل خانواده ۳۰ میلیون تومان درآمد داشته باشد جزء سه دهک بالا محاسبه می‌شود.» وی با تأکید بر اینکه اطلاعات ما اشتباه نیست، افزود: «یک خانواده دو نفره که هر یک شاغل هستند و هر کدام ۲۰ میلیون تومان درآمد ماهانه دارند به لحاظ اجتماعی ما می‌گوییم حذف یارانه آنها مشکل دارد.»
وی ادامه داد: «با محاسبه ۹۰ میلیون نفر جمعیت ایران در هر دهک ۹ میلیون نفر جمعیت وجود دارد. طبق برنامه‌ریزی انجام شده برای حذف سه دهک بالایی جامعه، باید ۲۷ میلیون نفر از لیست یارانه بگیران حذف شوند.» وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بیان اینکه کار محاسبات از ابتدای سال و پس از جنگ طرح حذف جمعیت سه دهک انتهای آغاز شده است، گفت: «ماهانه ۳ میلیون نفر از لیست یارانه حذف می‌شوند و می‌توانیم این روند را ادامه دهیم تا به عدد ۲۷ میلیون نفر برسیم.» وی در توضیح بیشتر گفت: «وقتی از سه دهک بالایی صحبت می‌شود در هر کشوری یک معنا دارد. ممکن است در کشور جزء اقشار مرفه باشد ولی در ایران جزء طبقه متوسط باشند.»
میدری با اشاره به خودرو‌های شخصی ادامه داد: «بر اساس آمار مرکز آمار ایران و نیروی انتظامی در ایران ۵۳ درصد مردم دارای خودرو بوده و ۴۷ درصد فاقد خودرو هستند. در بخش درآمدی هم همین قدر تفاوت وجود دارد که با لحاظ کردن این تفاوت‌ها یارانه برخی خانوار در حال حذف شدن است.»
نواقص پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان
شاهرخ رامین، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس روز گذشته در مجلس با اشاره به برخی نواقص در شناسایی یارانه بگیران گفت: «یکی از اصلی‌ترین چالش‌های اجرای طرح کالابرگ الکترونیک سیستم شناسایی مشمولان بر اساس دهک بندی خانوارهاست. در کشور دهک بندی به تنها ابزار سنجش نیاز‌های رفاهی تبدیل شده و همه اعتبارات حمایتی از یارانه‌ها تا کمک‌های مستقیم به داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان گره خورده است.»
وی افزود: «خود داده‌های آزمون وسع با نواقصی، چون عدم ثبت اطلاعات مسکن یا نوسانات درآمدی نادیده گرفته شده است و نمی‌تواند مبنای جامعی برای شناسایی نیازمندان واقعی فراهم کند.»
اصلاح هوشمندانه دهک‌بندی
کارشناسان اصلاح پایدار نظام یارانه فعلی را نیازمند هدفمندی دقیق، تعریف مأموریت مشخص و تطابق با واقعیت‌های معیشتی خانوار‌ها عنوان می‌کنند. به گفته آنها بدون این اصلاحات، سیاست‌های حمایتی دولت، حتی با حذف دهک‌های بالاتر، اثر ملموسی بر کاهش فشار اقتصادی بر اقشار کم درآمد نخواهد داشت.
بسیاری از کارشناسان تأکید دارند پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان باید از حالت صرفاً داده‌محور خارج و با اطلاعات محلی و میدانی تلفیق شود. از سوی دیگر به‌جای تکیه صرف بر درآمد و مالکیت خانه، شاخص‌هایی مثل هزینه واقعی خانوار، اجاره پرداختی، نرخ تورم منطقه‌ای و سرانه مصرف انرژی و خوراکی لحاظ شود.
اصلاح هوشمندانه دهک‌بندی با تکیه بر داده‌های واقعی، منطقه‌ای و قابل‌اعتراض راهکاری است تا یارانه‌ها به‌جای حذف ناعادلانه، به‌صورت هدفمند و مؤثر بازتوزیع شوند.
