جوان آنلاین: برای درک اهمیت پوتین و علی‌اف در تاجیکستان، ابتدا باید تحلیل کرد که آیا واقعاً بحرانی در روابط روسیه و آذربایجان وجود داشت یا صرفاً شاهد سوءتفاهم‌ها و «ناهمواری‌هایی» در تماس‌ها بودیم؟ پس از آن می‌توان جایگاه گفتگوی مستقیم پوتین و علی‌اف در حاشیه اجلاس سران کشور‌های مستقل مشترک‌المنافع (CIS) را در بازسازی روابط مشخص کرد.
ریشه‌های بحران: از سانحه هواپیما تا حوادث یکاترینبورگ
باید اذعان کرد که از اواخر دسامبر ۲۰۲۴، اختلافاتی هرچند نه بنیادین، اما آشکار، میان مسکو و باکو وجود داشت. الهام علی‌اف از همان ابتدا علناً با موضع اولیه روسیه در مورد سقوط هواپیمای شرکت آذال (AZAL) در قزاقستان مخالفت و اعلام کرد که انتظار واکنشی سریع‌تر در تمام جنبه‌های مسئولیت روسیه در این فاجعه، از جمله پذیرش تقصیر، مجازات عاملان و پرداخت غرامت مادی را داشته است. لازم به ذکر است که ولادیمیر پوتین بلافاصله پس از سانحه از باکو عذرخواهی کرد، اما فرآیند تحقیقات تا پاییز ۲۰۲۵ به طول انجامید.
پس از حوادث یکاترینبورگ که در آن دو تبعه آذربایجان جان باختند، روابط از مرحله اختلاف به مرحله بحرانی وارد شد. تماس‌های سیاسی در سطح عالی، هرچند بدون اعلام رسمی، به حالت تعلیق درآمد.
نقش نیرو‌های مخرب در شعله‌ور کردن بحران
نیرو‌های مخرب در هر دو کشور که علاقه‌ای به همکاری روسیه و آذربایجان ندارند، بلافاصله از این وضعیت سوء استفاده کردند. در غیاب تماس‌های مستقیم میان رهبران دو کشور، آنها تلاش کردند تا از طریق رسانه‌ها، به ویژه برخی کانال‌های تلگرامی، روابط روسیه و آذربایجان را متزلزل کنند.
با این حال، مهم است تأکید شود که در تمام این مدت، روابط فعال اقتصادی و انسانی میان دو کشور حفظ شد. تعداد پرواز‌ها کاهش نیافت، هواپیما‌ها در هر دو مسیر مملو از مسافر بودند و در مسیر به سمت باکو، ۷۰ تا ۸۰ درصد مسافران را شهروندان روسی تشکیل می‌دادند که طبق معمول برای مقاصد تفریحی و تجاری به آذربایجان سفر می‌کردند.
رهبری روسیه – چه ولادیمیر پوتین، چه نمایندگان دفتر ریاست‌جمهوری و دیپلمات‌های وزارت خارجه – بار‌ها تأکید کردند که تمام مسائل پیش آمده در تماس‌های مسکو و باکو قطعاً حل خواهد شد. منافع روسیه، آذربایجان و مردمانشان از زمان سقوط هواپیمای آذال تغییری نکرده بود، بنابراین، حتمی بودن عادی‌سازی روابط برای همه ناظران بی‌طرف آشکار بود.
گفتگوی پوتین و علی‌اف؛ جدی‌ترین گام در مسیر عادی‌سازی
اولین بار، ولادیمیر پوتین و الهام علی‌اف در ماه سپتامبر در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در شهر تیانجین چین با یکدیگر دست دادند. تا آن زمان، کار فعالی در سطح دولت‌ها برای عادی‌سازی روابط در جریان بود، از جمله نشست مثبت کمیسیون بین‌دولتی همکاری‌های اقتصادی در ۲۲ اوت در آستاراخان. رؤسای جمهور دو کشور سیگنال‌هایی مبنی بر آمادگی برای احیای گفتوگو به یکدیگر ارسال می‌کردند.
به عنوان مثال، پوتین زادروز بانوی اول جمهوری آذربایجان، مهربان علیوا، را در ۲۶ اوت تبریک گفت و سرانجام، رهبر آذربایجان برای تبریک هفتاد و سومین سالگرد تولد همتای روس خود با او تماس تلفنی برقرار کرد.
بنابراین، حتی اگر وضعیت روابط در سال ۲۰۲۵ را بحرانی توصیف کنیم، به گفته ولادیمیر پوتین در حاشیه اجلاس دوشنبه، این یک «بحران عواطف» بود، نه یک بحران بنیادین. روند بازگشت به حالت عادی مدت‌ها قبل از دوشنبه آغاز شده بود، هرچند نمی‌توان این دیدار را نقطه پایانی بر عادی‌سازی کامل روابط دانست.
در بازه زمانی ژانویه تا ژوئیه ۲۰۲۵، مسائل مشکل‌ساز دیگری نیز به وجود آمد؛ از جمله بازداشت اتباع آذربایجان در روسیه و بازداشت شهروندان روس در آذربایجان. البته پیشرفت‌هایی در این زمینه مشاهده می‌شود: امروز خبر آزادی ایگور کارتاویخ، مدیر اجرایی اسپوتنیک آذربایجان، و تبدیل بازداشت او به حبس خانگی منتشر شد.
در جمع‌بندی، باید نتیجه گرفت که دیدار ولادیمیر پوتین و الهام علی‌اف در دوشنبه، اولین گام نبود، اما جدی‌ترین مرحله در عادی‌سازی روابط روسیه و آذربایجان بود. عامل تعیین‌کننده در اینجا، مسئله تحقیقات نهایی در مورد سقوط هواپیما در قزاقستان خواهد بود. بر اساس بخش علنی مذاکرات، به نظر می‌رسد پوتین و علی‌اف دیدگاه مشترک و اعتماد متقابل در این زمینه دارند.
