جوان آنلاین: حفظ زبان و ادبیات ملی تنها یک مسئله فرهنگی یا آموزشی نیست بلکه نقش مهمی در اعتماد‌به نفس جمعی و حس تعلق اجتماعی دارد. نبود این حس باعث می‌شود نسل جدید به واژه‌ها و فرهنگ‌های بیگانه پناه ببرد و خود را از جامعه و ریشه‌های فرهنگی‌اش جدا ببیند. در این زمینه با مهدی سیف، جامعه شناس و استاد دانشگاه به گفتوگو نشستیم تا بدانیم چگونه زبان فارسی می‌تواند هم عامل انسجام اجتماعی باشد و هم هویت ملی ما را حفظ و اعتماد‌به نفس فرهنگی نسل جدید را تقویت کند.
از نگاه جامعه شناسانه، زبان فارسی چه نقشی در هویت ملی و انسجام اجتماعی ایرانیان دارد؟
اگر بپذیریم هویت یک مقوله اجتماعی است و مجموعه‌ای از ویژگی‌هایی است که افراد را از یکدیگر متمایز می‌کند و شامل مؤلفه‌هایی همچون عوامل جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی و به ویژه عوامل فرهنگی مانند زبان است، به طوری که فرد با آن شناخته می‌شود و خود را با آن معرفی می‌کند پس زبان فارسی به عنوان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در هویت ملی، نقطه اتصال و عامل انسجام جامعه ایرانی است.
خانواده چه جایگاهی در پاسداشت زبان فارسی دارد؟
اگر خانواده بتواند با جهت دهی صحیح فرزند و تشویق منطقی و درست، گام بردارد، بی شک زبان پارسی بیش از پیش اهمیت خواهد یافت. به نظر می‌رسد در این زمینه نیازمند بازگشت به ویژگی‌های فرهنگی گذشته هستیم تا بتوانیم به درستی به زبان فارسی توجه کنیم و از آن به عنوان عامل و بهانه‌ای برای پرداختن به هنر، ادبیات و موارد مشابه بهره ببریم.
چگونه می‌توان نسل جدید را در برابر جذابیت زبان‌های بیگانه در فضای مجازی مقاوم کرد؟
آنچه اهمیت دارد این است که نسل جدید در مواجهه با فرهنگ‌هایی که از طریق زبان‌های دیگر در فضای مجازی ارائه می‌شوند، دچار تحقیر خود و بیگانگی از خویشتن نشود و در عین حال بتواند با شناخت کافی، بهره مناسب را از فضای مجازی ببرد. گام ناصحیح در این زمینه، طرد کامل فضای مجازی است.
آیا برنامه‌های آموزشی فعلی در تقویت زبان فارسی کافی است یا نیازمند بازنگری جدی هستیم؟
به نظر می‌رسد به تدریج فضا‌ها و برنامه‌های آموزشی ما، گام‌های اصولی و مؤثر در تقویت زبان فارسی را کمرنگ می‌کنند. گام مهم در این زمینه باید به گونه‌ای برداشته شود که زبان و ادبیات فارسی به عنوان عامل انسجام هویت جامعه ایرانی به نسل جدید معرفی شود. نکته اصلی این است که با شناخت و درک درست از فرهنگ و زبان خود اقدام کنیم، به طوری که افراد به زبان خود تفاخر کنند. این امر مستلزم بازنگری در شیوه‌های آموزشی است.
رسانه‌ها از جمله تلویزیون، روزنامه‌ها و فضای مجازی چگونه می‌توانند به تقویت یا تضعیف زبان فارسی کمک کنند؟
اگرچه به دست آوردن وحدت رویه در پرداخت به زبان در رسانه ها، از جمله فضای مجازی، به دلیل تنوع و تکثر‌ها دشوار است، اما می‌توان با استفاده از نظرات اندیشمندان و به شیوه‌ای اصولی، از یک سیاست کلی با هدف تقویت زبان فارسی بهره برد. در این میان، تفاهم و اقدام مشترک دستگاه‌های متولی فرهنگ عمومی کشور، به عنوان نخستین و در عین حال مهم‌ترین گام، اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت.
زبان چه نسبتی با اعتماد‌به نفس فرهنگی و احساس تعلق اجتماعی دارد؟
طبیعی است انسان هرچه را نقطه قوت خود بداند، بیشتر به آن می‌پردازد و برعکس، هر چیزی را که نقطه ضعف قلمداد کند، انکار می‌کند. در این میان، اگر زبان خود را به عنوان یک نقطه مثبت تلقی کنیم و از پرداختن به آن دچار شرم نشویم، مهم‌ترین گام را در تقویت اعتماد‌به نفس فرهنگی برداشته‌ایم و در ادامه، میزان احساس تعلق اجتماعی ما نیز افزایش پیدا می‌کند.
چرا بعضی خانواده‌ها استفاده از واژه‌های بیگانه را نشانه فرهنگی بودن یا مدرن بودن می‌دانند؟
هیچ راه حلی جز این وجود ندارد که نسل امروز به فرهنگ خود افتخار کند. در غیر این صورت، با توسل به واژه‌های بیگانه، تلاش می‌کند به تعبیر اروین گافمن، اتاق ننگ را از خود بزداید و خود را از جامعه، به نحوی تافته‌ای جدا بافته از فرهنگ جامعه اش جدا معرفی کند.
با توجه به رواج روزافزون زبان‌های جهانی، آینده زبان فارسی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با همه استغنای فرهنگ و زبان پارسی، نمی‌توان امیدوار بود بدون هیچ اقدام علمی، عملی و منطقی، جایگاه درخور شأن زبان پارسی در جهان امروز به دست آید. واقعیت این است که تغییرات، به اصطلاح، منتظر ما نمی‌مانند و اگر نتوانیم سهمی در این میان داشته باشیم، آرام آرام جایگاه رفیع زبان پارسی را کمرنگ‌تر از گذشته خواهیم دید.
بنابراین کوتاهی در پاسداشت زبان فارسی، جامعه ایرانی را در سال‌های آینده با آسیب‌هایی روبه‌رو خواهد کرد. این آسیب‌ها از نگاه شما چیست؟
جامعه‌ای که فرهنگ خود را نشناسد به هر دستاویزی متوسل می‌شود تا خود را با آن معرفی کند و کمترین آسیب آن، بحران هویت است؛ بحرانی خطرناک، اما متأسفانه بسیار نزدیک. در این حالت، با فروپاشی فردی در جامعه مواجه می‌شویم و‌عدم تطابق یا حتی تضاد خواسته‌ها با ارزش‌های جامعه رخ خواهد داد.
به نظر می‌رسد برای صیانت از زبان فارسی نیاز به یک پویش اجتماعی ملی است. چه اقداماتی می‌تواند این پویش را ایجاد کند؟
پویش‌های اجتماعی ملی را می‌توان نه به عنوان یک هدف نهایی بلکه به عنوان وسیله‌ای مثبت برای صیانت از زبان فارسی قلمداد کرد. این پویش‌ها می‌توانند نقش مؤثری در جلب نظر جامعه و شکل دهی به افکار عمومی داشته باشند و توجه مردم را به اهمیت زبان فارسی جلب کنند، اما آنچه بیش از همه اهمیت دارد، روش‌های اصولی، علمی و گام‌های پس از آغاز این پویش هاست. در واقع، اگر پویش‌ها صرفاً جنبه تبلیغاتی و نمایشی داشته باشند اثرگذاری آنها محدود و کوتاه مدت خواهد بود، بنابراین پیش از هرگونه اقدام، لازم است گام‌های علمی و عملی دقیقی طراحی شود که بتواند مسیر آتی را روشن و استوار کند. این گام‌ها شامل تحلیل دقیق وضعیت موجود، شناسایی نقاط ضعف و قوت زبان فارسی در جامعه، تدوین برنامه‌های آموزشی و فرهنگی متناسب و ایجاد سازوکار‌های پشتیبان برای استمرار پویش هاست. به این ترتیب، پویش‌های اجتماعی می‌توانند به شکل یک موتور محرک عمل کنند.
