جوان آنلاین: نسترن آزینه، استاد زبان و ادبیات فارسی بر این باور است که برای حفظ زبان‌فارسی نیاز به برنامه‌ای کامل در حوزه نوشتن و انتشار کتاب و مقاله به فارسی است. وی معتقد است: تشویق پژوهشگران به تولید آثار علمی و پژوهشی به زبان مادری و مجهز کردن فناوری‌های نوین به فارسی می‌تواند زبان ما را زنده، پویا و پرتوان و در عین حال اصیل نگه دارد و جایگاه آن را در ایران و جهان حفظ کند. به گفته وی علاوه بر حوزه علمی و پژوهشی، بهره گیری از فناوری‌های نوین نیز باید به زبان فارسی مجهز شود. از نرم‌افزار‌ها و پلتفرم‌های آموزشی گرفته تا هوش مصنوعی و ابزار‌های دیجیتال. وقتی فناوری‌های روز دنیا به فارسی دسترس پذیر باشند، کاربران می‌توانند در فضای دیجیتال نیز به راحتی از زبان مادری استفاده کنند و زبان فارسی در زندگی روزمره، آموزش و پژوهش و حتی رسانه‌های دیجیتال به طور پایدار حفظ شود. این رویکرد جامع، تضمینی است برای ادامه حیات و ارتقای جایگاه زبان مادری در سطح ملی و بین‌المللی. مشروح گفتوگو با وی را می‌خوانید.
چه ویژگی‌هایی زبان فارسی را تا به امروز ماندگار کرده است؟
ماندگاری زبان فارسی نتیجه سادگی و انعطاف دستور زبان است. همین ویژگی باعث شده قدرت بالای واژه‌سازی داشته باشد و با بهره‌گیری از ریشه کهن هند و اروپایی، واژه‌های تازه‌ای بسازد. همچنین پیوستگی تاریخی و ادبیات ما که با متون ماندگاری، چون شاهنامه همراه است، زبان فارسی را تثبیت کرده است.
ورود واژه‌های بیگانه چه آسیبی به غنای زبان فارسی وارد می‌کند؟
ورود واژه‌های بیگانه اگر این ورود بی‌رویه و بی‌ضابطه باشد، پیامد‌های ناخوشایندی به همراه دارد، مانند کاهش خلاقیت در واژه‌سازی، گسستن پیوستگی تاریخی زبان، تضعیف هویت فرهنگی و در نهایت ابهام و فراموشی واژه‌های اصیل. هنگامی که واژه‌های بومی کم کم کنار گذاشته شوند، زبان از قدرت زایش و پویایی خود دور می‌افتد و ارتباط نسل‌های آینده با ریشه‌های ادبی و فرهنگی خویش سست می‌شود.
در متون رسمی و رسانه‌ای محاوره زدگی تا چه اندازه خطرناک است؟
محاوره‌زدگی هم فرصت است و هم تهدید. از یک طرف زبان را زنده و نزدیک به زندگی روزمره نگه می‌دارد، اما استفاده بی‌حد از واژه‌ها و جمله‌های محاوره‌ای در نوشته‌های رسمی، رسمیت و اعتبار زبان فارسی را کم می‌کند و باعث ابهام می‌شود و به مرور زمان نوشته‌های ادبی و کتاب‌های ارزشمند را فرسوده و کم اهمیت می‌کند. از طرفی فاصله نسل‌های آینده با زبان درست فارسی را بیشتر می‌کند.
آیا کاهش دامنه واژگانی جوانان امروز به دلیل مطالعه کم می‌تواند یک تهدید جدی برای آینده زبان فارسی باشد؟
قطعاً مؤثر است و می‌تواند یک تهدید جدی مانند افت قدرت بیان و فاصله گرفتن از میراث ادبی و فرهنگی و نفوذ آسان‌تر زبان‌های بیگانه شود.
به نظر شما، دانشجویان امروز در استفاده از زبان‌فارسی با نسل‌های گذشته چه تفاوت‌هایی دارند؟
تفاوت نسل‌های امروز در کاربرد زبان‌فارسی به خوبی دیده می‌شود. بسیاری از جوانان و نوجوانان دایره واژگانی محدودتری دارند و هنگام نوشتن مقالات، پایان نامه‌ها یا متون رسمی با ضعف‌های آشکاری روبه‌رو هستند. نفوذ شبکه‌های اجتماعی و گسترش گفتار محاوره‌ای باعث شده عادت به کوتاه نویسی، استفاده زیاد از نشانه‌ها و ایموجی‌ها و کنار گذاشتن جمله‌های کامل و دقیق افزایش یابد. با این حال، این تغییرات تنها جنبه منفی ندارند. نسل جدید در عین حال انعطاف و خلاقیت بیشتری در به‌کارگیری زبان نشان می‌دهد و می‌تواند ایده‌ها را با شکل‌های تازه بیان کند. گرایش به ساده نویسی و دوری از پیچیدگی‌های غیرضروری اگر درست هدایت شود، برای ارتباط علمی و انتقال سریع مفاهیم یک امتیاز به حساب می‌آید و می‌تواند به زبانی زنده و به روز کمک کند. زبانی که هم با دنیای فناوری هماهنگ است و هم توانایی حفظ هویت فارسی را دارد، به شرط آنکه مرز میان سادگی و سستی بیان گم نشود.
رسانه‌ها چه نقشی در تقویت یا تضعیف زبان فارسی دارند؟
رسانه‌ها امروزه از عوامل مهم در سرنوشت زبان فارسی هستند زیرا قدرت نفوذی بسیار بیشتر از کتاب دارند. آنها با گسترش واژگان و اصطلاحات تازه، معیار‌هایی برای زنده نگه داشتن زبان ایجاد می‌کنند و زبان فارسی را با فرهنگ و ادبیات معاصر پیوند می‌دهند. اگر رسانه‌ها از جمله رادیو، تلویزیون و خبرگزاری‌ها از فارسی درست و معیار استفاده کنند، می‌توانند الگوی زبانی استاندارد را به میلیون‌ها نفر منتقل کنند و نقشی تعیین کننده در حفظ و تقویت جایگاه زبان فارسی داشته باشند.
خانواده‌ها برای تقویت زبان فارسی در فرزندان چه وظایفی دارند؟
از آنجا که خانواده نخستین محیط زبانی کودک است و نقشی پررنگ‌تری از مدرسه دارد، وظیفه والدین فراتر از آموزش صرف واژگان است. آنها می‌توانند با خواندن داستان‌های فارسی، شعرخوانی و بیان داستان‌های سنتی، ذهن کودک را با ساختار‌ها و زیبایی‌های زبان فارسی آشنا کنند و علاقه او به زبان و ادبیات را تقویت کنند. به‌کارگیری درست واژه‌ها در صحبت روزمره، پرسش و پاسخ‌های دوستانه و تشویق کودک به گفتوگو درباره موضوعات مختلف، مهارت گفتاری او را تقویت می‌کند. همچنین تشویق به نوشتن خاطرات روزانه، نامه یا حتی یادداشت‌های کوتاه، زمینه پرورش مهارت نوشتاری را فراهم می‌آورد و کمک می‌کند کودک یاد بگیرد چگونه افکار و احساسات خود را به زبان فارسی بیان کند. این فعالیت‌ها نه تنها زبان او را غنی می‌کند بلکه پیوندی عاطفی و فرهنگی با زبان فارسی ایجاد می‌کند و پایه‌ای محکم برای یادگیری‌های آینده فراهم می‌آورد.
با توجه به رشد زبان‌هایی مانند انگلیسی، آینده زبان فارسی را چگونه می‌بینید؟
رشد جهانی زبان‌هایی مانند انگلیسی پدیده‌ای طبیعی است و با گسترش ارتباطات بین‌المللی، فناوری، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، جایگاه آنها در سطح جهان روزبه‌روز تقویت می‌شود. این روند اجتناب‌ناپذیر است، اما نباید باعث شود؛ زبان فارسی از اهمیت بیفتد. اگر تولید علمی، فرهنگی و رسانه‌ای به زبان فارسی تقویت شود، این زبان می‌تواند در کنار زبان‌های بزرگ دنیا، جایگاه منطقه‌ای و حتی جهانی پیدا کند و سهم مؤثری در انتقال دانش، علوم و فرهنگ داشته باشد.
با توجه به توسعه و پیشرفت عرصه‌های علمی و فناوری، چه اقداماتی لازم است تا زبان فارسی جایگاه خود را در این عرصه حفظ کند؟
حفظ جایگاه زبان مادری نیازمند یک برنامه جامع و هدفمند است که همه جوانب کاربرد زبان را در نظر بگیرد. یکی از مهم‌ترین گام‌ها، نوشتن و انتشار مقالات علمی به زبان فارسی است تا محققان و دانشجویان بتوانند دسترسی به دانش روز را به زبان مادری داشته باشند و زبان‌فارسی در علوم مختلف حضور فعال پیدا کند. تشویق دانشگاهیان و پژوهشگران به تألیف کتاب‌های مرجع و تخصصی به زبان فارسی به جای تکیه صرف بر ترجمه از دیگر مؤلفه‌های این برنامه است. این کار نه تنها غنای واژگانی و اصطلاحی فارسی را حفظ می‌کند، بلکه باعث ایجاد سبک و بیان علمی مخصوص زبان‌فارسی می‌شود. علاوه بر حوزه علمی، بهره گیری از فناوری‌های نوین نیز باید به زبان فارسی مجهز شود. از نرم‌افزار‌ها و پلتفرم‌های آموزشی گرفته تا هوش مصنوعی و ابزار‌های دیجیتال. وقتی فناوری‌های روز دنیا به فارسی دسترس پذیر باشند، کاربران می‌توانند در فضای دیجیتال نیز به راحتی از زبان مادری استفاده کنند و زبان فارسی در زندگی روزمره، آموزش‌و‌پژوهش و حتی رسانه‌های دیجیتال به طور پایدار حفظ شود. این رویکرد جامع، تضمینی است برای ادامه حیات و ارتقای جایگاه زبان مادری در سطح ملی و بین‌المللی.
