جوان آنلاین: تراکم بالای دانش‌آموزان و کمبود فضای مناسب برای ساخت مدرسه به یکی از دغدغه‌های جدی در بسیاری از شهرها، به‌ویژه کلانشهر‌ها تبدیل شده‌است؛ مسئله‌ای که مستقیماً بر کیفیت آموزش تأثیر می‌گذارد. وقتی کلاس‌ها شلوغ و امکانات محدود باشد، دانش‌آموزان با فرصت‌های نابرابر یادگیری روبه‌رو می‌شوند؛ شرایطی که اصل عدالت آموزشی را زیر سؤال می‌برد. این مشکلی است که سالیان سال، گریبان مدارس شهرهایی، چون تهران را گرفته و نیازمند راه‌حلی فراتر از اقدامات معمول است. در همین راستا، آیین «خشت‌گذاری مدرسه اولیا» به عنوان ابتکاری مبتنی بر مشارکت خانواده‌ها، خیرین و مسئولان اجرا شد تا گامی مهم در پاسخ به این بحران شود.
این طرح با هدف افزایش ظرفیت آموزشی و ارتقای زیرساخت‌ها تلاش می‌کند فشار ناشی از تراکم بالای دانش‌آموزان را کاهش دهد و شرایط یادگیری بهتری فراهم کند؛ شرایطی که در آن هم کیفیت و هم عدالت آموزشی به شکل همزمان ارتقا یابد.
تحولی بر مبنای عدالت و کیفیت
در مراسم «خشت‌گذاری مدرسه اولیا» که روز گذشته در منطقه ۱۰ تهران برگزار شد، علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش تأکید کرد که با وجود همه دشواری‌های ساختاری و تاریخی، تحول در آموزش نه‌تنها در دستور کار قرار گرفته، بلکه دیگر، به باور عمومی و خواست ملی تبدیل شده‌است: «انقلابی در نگاه، رویکرد‌ها و باور‌ها در نظام تعلیم و تربیت شکل گرفته‌است.»
او با اشاره به سند تحول بنیادین، آن را سندی زنده و جهت‌دهنده خواند که روح حاکم بر آن، عدالت آموزشی و ارتقای کیفیت یادگیری است: «امروز بر اساس یک نقشه راه دقیق حرکت می‌کنیم. برای ارتقای نظام تعلیم و تربیت، باید دو مسیر را به صورت همزمان طی کنیم: یکی عدالت آموزشی و دیگری کیفیت.»
وزیر آموزش و پرورش افزود: در مسیر تحقق عدالت آموزشی، شاهد هم‌افزایی نهاد‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور هستیم؛ مشارکتی که به گفته کاظمی در چهار دهه اخیر «اتفاقی نادر» به شمار می‌رود و نمادی از عزم ملی برای ساختن آینده‌ای بهتر برای نسل‌های آینده است.
اختصاص ۲ همت برای تقویت شبکه شاد
کاظمی در بخش دیگری از سخنان خود به آمار‌های کمّی توسعه فضا‌های آموزشی اشاره کرد. او خبر داد که در سال تحصیلی پیش‌رو، ۲هزارو۴۰۰ فضای آموزشی جدید به بهره‌برداری خواهد رسید، در حالی که در مجموع، ۷هزارو۷۰۰ فضای آموزشی و پرورشی در دستور کار وزارتخانه قرار دارد.
از نگاه وزیر آموزش و پرورش، این توسعه سخت‌افزاری نه‌تنها نشانه‌ای از تلاش دولت برای رفع کمبود فضا‌های آموزشی است، بلکه به‌مثابه زیرساختی برای تحقق کیفیت آموزشی به شمار می‌رود. او همچنین از ساخت ۱۷۷ کلاس درس مطابق با نظام آموزشی جدید خبر داد که گامی در جهت انطباق محتوا و فضاست.
در همین راستا، او از یکی از مهم‌ترین تصمیمات وزارتخانه نیز پرده برداشت: «۲ هزار میلیارد تومان از محل مسئولیت اجتماعی برای توسعه و تقویت زیرساخت‌های پلتفرم «شاد» تخصیص داده شده‌است.»
در واقع پلتفرم «شاد» که در دوران کرونا به عنوان یک راهکار اضطراری معرفی شد، اکنون در حال پوست‌اندازی است تا به گفته وزیر، به یک شبکه آموزشی «به‌روز، قوی و متناسب با نیاز دانش‌آموزان» تبدیل شود.
نقش پررنگ معلمان
کاظمی به مسئله تجهیز مدارس با نگاه ویژه‌ای پرداخت. او اعلام کرد که استانداردسازی تجهیزات آموزشی، به خصوص برای دوره‌های ابتدایی و متوسطه، از اولویت‌های اصلی است. در همین راستا، بسته‌هایی ویژه برای هر مقطع طراحی شده تا متناسب با نیاز‌های روانی، شناختی و اجتماعی دانش‌آموزان عمل کند.
اما نگاه او تنها به تجهیزات نیست؛ بلکه مهم‌تر از آن، ارتقای سرمایه انسانی نظام آموزشی است: «معلم، عامل اصلی ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان و ارتقای سطح علمی کشور است.»
کاظمی گفت که در آستانه سال تحصیلی جدید، دوره‌های آموزشی جامعی برای معلمان و مدیران مدارس در سراسر کشور طراحی و برگزار شده‌است. تمرکزی که نشان می‌دهد نظام تعلیم و تربیت بدون توانمندسازی معلم، دچار رکود خواهد شد.
هزار کلاس در مرز انفجار آموزشی
در ادامه این مراسم، مجید پارسا، مدیر کل آموزش و پرورش شهر تهران در سخنانی صریح و هشدارآمیز، از چالش‌های پنهان، اما عمیق پایتخت در حوزه فضا‌های آموزشی پرده برداشت؛ چالش‌هایی که به گفته او، نه‌تنها توسعه کمی را کند کرده که مستقیماً کیفیت آموزش را نیز تحت‌تأثیر قرار داده‌است.
پارسا در تشریح وضعیت پایتخت گفت: «مدرسه‌سازی، خصوصاً در شهر‌های بزرگ، به علت نبود زمین یا تراکم جمعیت، سخت‌تر از همیشه است. یکی از مشکلات اساسی شهر تهران به خصوص در مناطق میانی، نبود زمین مناسب برای ساخت مدرسه است.»
او در حالی این سخنان را بیان کرد که پروژه مدرسه‌سازی با مشارکت اولیا، امید تازه‌ای برای توسعه فضا‌های آموزشی در دل مناطق پرتراکم تهران به شمار می‌رود، اما به گفته پارسا، در مناطقی مانند منطقه ۱۰ و ۱۵، حتی مشارکت مردمی نیز در برابر محدودیت فیزیکی زمین با مانعی جدی مواجه است: «در چنین مناطقی، امکان پایین آوردن تراکم دانش‌آموزی را نداریم و ساخت‌وساز کمتر اتفاق می‌افتد.»
او همچنین هشدار داد که در حال حاضر، بیش از هزار کلاس درس با بیش از ۳۵ دانش‌آموز در پایتخت وجود دارد؛ آماری نگران‌کننده که نشان می‌دهد فشار بیش از حد بر فضای آموزشی، عملاً فرصت یادگیری را از دانش‌آموزان و توان مدیریت آموزشی را از معلمان سلب کرده‌است: «تراکم بالای دانش‌آموزان در کلاس، یکی از چالش‌های مهم وزارت آموزش و پرورش است. بر اساس دستوری که وزیر محترم آموزش و پرورش صادر کردند و با توجه به تأکید رئیس‌جمهور بر توسعه عدالت آموزشی، هدف ما کاهش تراکم کلاسی برای ارتقای کیفیت آموزشی است.»
۸۰۰ مدرسه در نوبت تخریب و بازسازی.
اما بحران فضا‌های آموزشی در تهران تنها به کمبود زمین محدود نمی‌شود. پارسا از واقعیتی دیگر سخن گفت که ابعاد آن کمتر در رسانه‌ها دیده شده‌است: «امروز بیش از ۸۰۴ مدرسه در شهر تهران وجود دارد که نیازمند تخریب و بازسازی هستند.»
او با اشاره به قدمت بالای مدارس پایتخت، بر لزوم بازسازی به‌موقع و استانداردسازی مدارس قدیمی سخن گفت. به گفته او، نوسازی این مدارس نه‌تنها به ایمنی فضا‌های آموزشی کمک می‌کند، بلکه در کاهش تراکم جمعیتی کلاس‌ها نیز نقش مؤثری دارد: «نوسازی و بازسازی مدارس قدیمی در کنار احداث مدارس جدید، می‌تواند به ما کمک کند تا بخشی از فشار جمعیتی در کلاس‌های درس را مدیریت کنیم.»
مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران در کنار اشاره به محدودیت‌ها، نگاهی امیدوارانه نیز به ابتکار‌هایی مانند طرح مدرسه اولیا داشت؛ طرحی که با مشارکت انجمن‌های اولیا و مربیان کلید خورده و در فاز نخست خود، احداث ۲۲ مدرسه در پایتخت را هدف‌گذاری کرده‌است، اما او هشدار داد که این طرح نیز در صورتی موفق خواهد بود که مسئله زمین و تأمین منابع برای نوسازی مدارس، به‌صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.
پلی میان مردم و دولت برای رفع محرومیت آموزشی
در ادامه آیین خشت‌گذاری مدرسه اولیا، مسئولان دیگر نیز اهمیت مشارکت مردم در توسعه زیرساخت‌های آموزشی کشور را یادآوری کردند؛ مشارکتی که از دیدگاه آنها، نه‌تنها به تأمین فضا‌های آموزشی کمک می‌کند، بلکه نوعی بازتعریف در رابطه دولت و مردم در حوزه آموزش و پرورش است.
عاطفه مدبرنژاد، مدیرکل انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش و پرورش، این طرح را پاسخی روشن به سیاست عدالت‌محور دولت چهاردهم دانست و گفت: «سیاست دولت چهاردهم، بحث محرومیت‌زدایی از فضا‌ها و امکانات آموزشی برای مردم است. طرح مدرسه اولیا، از جمله طرح‌هایی است که می‌تواند در این مسیر، نقشی کلیدی ایفا کند.»
او با اشاره به تصویب و حمایت مجلس از این طرح افزود: طرح مدرسه اولیا به عنوان یک طرح ماندگار در نظام آموزش و پرورش کشور ثبت خواهد شد: «در فاز نخست، ۳۲ مدرسه در ۳۱ استان کشور با مشارکت انجمن‌های اولیا و مربیان ساخته خواهد شد. این طرح، نماد روشن مشارکت مردمی در توسعه عدالت آموزشی است.»
مدبرنژاد در سخنان خود، از این طرح به‌عنوان الگویی برای ترکیب سرمایه اجتماعی با سرمایه فیزیکی نام برد؛ مدلی که می‌تواند نقش اولیا را از صرفاً مشارکت در امور فرهنگی مدارس، به سطحی بالاتر یعنی «نقش‌آفرینی در زیرساخت» ارتقا دهد.
در پایان این مراسم همچنین، نعمت بنی‌آدم، رئیس مجمع خیرین مدرسه‌ساز تهران، سخنان کوتاه، اما مهمی را مطرح کرد. او با اشاره به نقش‌محوری خیرین در ساخت و توسعه فضا‌های آموزشی گفت: «خیرین همانند ستاره‌ای نورانی در آسمان ایران اسلامی تلألؤ خاصی دارند. خیر خیرین، نشئت گرفته از خداست و رهروی در راه خدا خواهد بود.»
بنی‌آدم با اشاره به اینکه حضور خیرین در مدرسه‌سازی صرفاً یک عمل خیریه‌ای نیست، بلکه حرکتی تمدن‌ساز و آینده‌محور است، از نهاد‌های دولتی خواست تا بیش از پیش‌زمینه و ساختار قانونی و اجرایی این مشارکت‌ها را تسهیل کنند.
او در ادامه افزود: پروژه‌هایی مانند طرح مدرسه اولیا، می‌توانند سرمایه اعتماد و ایمان مردم به آموزش و پرورش را افزایش دهند و مسیر حرکت کشور به سوی توسعه انسانی را هموارتر سازند.
بدون شک نقطه عطف این مراسم، نه سخنرانی‌ها، که آغاز رسمی ساخت مدرسه اولیا در تهران بود. پروژه‌ای که در فاز نخست خود، ساخت ۳۲ مدرسه در سراسر کشور را هدف گرفته و روز گذشته، اولین خشت آن در منطقه ۱۰ تهران گذاشته شد. گفتنی است که برای ساخت مدرسه اولیا در تهران ۶۰ میلیارد ریال با مشارکت خیرین و اولیا مدارس، هزینه می‌شود.
