جوان آنلاین: حمایت رهبرمعظم انقلاب از طرح رئیس‌جمهور برای کوچک‌سازی دولت با این توصیف که «مسئله سبک‌کردن دولت یعنی کاستن از برخی دستگاه‌هایی که وجود و عدم‌شان یکسان است یا شبیه یکدیگرند یا کاستن از تعداد کارمندان یک مجموعه، یک وزارتخانه، یک مؤسسه، کار‌های مهمی است»، پشتوانه بزرگی برای دولت است تا این حرکت سبک‌سازی را آغاز کند. مسئله مهم البته مصداق‌هاست که رهبری در اینجا به دولت اعتماد می‌کند. می‌توان حدس زد که از یک دولت تا دولت دیگر، ممکن است مصداق‌ها تفاوت کنند، اما بسیاری از نهاد‌ها و مؤسسات و سازمان‌های دولتی عملاً هیچ خروجی مهمی ندارند. هر سازمانی در کنار خود یک پژوهشکده نیز دایر کرده و استادان چندکاره را یک کار دیگر هم داده که به هیچ‌یک نمی‌رسند و هیچ تولیدی ندارند و عملاً این نهاد‌ها و سازمان‌ها محملی برای فامیل‌بازی و رفیق‌بازی و فربه‌کردن دولت با حقوق‌های نجومی و بدون آورده‌ای برای کشور است. شاید در آغاز تشکیل نظام جمهوری اسلامی با نیاز‌های آن روز و قوانین آن روز و بدون پیشرفت‌های کنونی علم و فناوری برخی از این سازمان‌ها توجیه داشت، اما اکنون معنا ندارد که دولت بیش از اندازه خود را فربه کند، آن‌هم بدون نتیجه مشخص. اشاره رهبری‌معظم به اینکه دستگاه‌هایی هستند که وجود و عدم‌شان یکسان است، یعنی مصداق‌های مشخصی وجود دارد. اشاره ایشان به اینکه «کار مهمی است و کار سختی است» یعنی که دولت باید شجاعت برخورد با زیرمجموعه‌های خود را داشته باشد! رهبری اشاره کردند که انسجام سه‌قوه عاملی است که می‌تواند این سبک‌سازی دولت را پیش ببرد. راهکارش ابتدا مشخص‌کردن مصادیق و یک آینده‌نگری با حضور آینده‌پژوهان و متخصصان است تا سازمان‌هایی را که نمی‌توانند در آینده پاسخگوی نیاز‌های کشور باشند، از سر راه بردارند. اکنون برخی فقط با ذکر یکی دو مصداقی که در ذهن دارند به سازمان‌هایی که خودشان آنجا نیستند حمله‌ور می‌شوند! ولی اگر این مسئله را به مصادیق جناحی و قبیله‌ای خود تقلیل ندهیم، احتمالاً موارد بسیار زیادی از کار‌های موازی و دستگاه‌هایی که عدم‌شان هیچ ضرری برای کشور ندارد و سود فراوان هم دارد، کشف خواهیم کرد.
دولت فربه و کارآیی حداقلی دولت با بروکراسی‌های درهم‌تنیده، یکی از آفاتی است که سرمایه اجتماعی را در ایران نشانه گرفته است. دستگاه‌های ناراضی‌تراش، حتی تولیدات دولتی بنجل مانند خودرو، سال‌هاست که مایه طنز غمناک ما ایرانیان است. از طرف دیگر، بودجه‌خواری‌های دستگاه‌های عریض‌وطویل که تقریباً هیچ خاصیتی هم ندارند، سالانه هزاران میلیارد از سرمایه کشور ما را هدر می‌دهند، بدون آنکه به جای خاصی هم پاسخگو باشند. حالا رهبر انقلاب در دیدار با اعضای دولت از حذف یا ادغام این دستگاه‌های بی‌خاصیت دولتی گفته‌اند و از طرح رئیس‌جمهور در این رابطه استقبال کرده‌اند. کاستن از «دستگاه‌هایی که وجود یا عدم‌شان یکسان است یا شبیه یکسان است.» رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای دولت، این مطالبه را مطرح کردند و البته تصریح هم فرمودند که این کار‌ها آسان نیست! اما زمینه‌های این کار، اکنون بیش از هر زمان دیگری در کشور ما فراهم است.
کدام دستگاه‌ها؟!
از مردم کوچه‌بازار هم که بپرسی کدام دستگاه‌ها اکنون در کشور ما بی‌خاصیت به حساب می‌آیند یا کارمندان زیاد از حدی دارند، فهرست بلندبالایی از آنها ارائه می‌کنند! با یک کار کارشناسی نه‌چندان پیچیده می‌شود دستگاه‌هایی را که وجود یا عدم‌شان یکسان است، احصا کرد.
نانوشته پیداست حذف این دستگاه‌ها، سروصدا‌های زیادی به پا خواهد کرد. فقط به عنوان یک نمونه، در حالی که به ازای هر یک نفر نیروی انسانی در ایران‌خودرو و سایپا، حداکثر هشت خودرو در سال تولید می‌شود، این میزان به طور متوسط در جهان ۳۰ و در شرق آسیا تا ۶۶ خودرو گزارش شده است! خروجی خودروسازان داخلی هم که مشخص است: در مقایسه با خودرو‌های غیرایرانی، تقریباً افتضاح و تحقیقاً همه مشتریان‌شان ناراضی!
دستگاه‌های بی‌شمار فرهنگی دیگری هم می‌توان نام برد که به رغم بودجه‌های میلیاردی، یا کارکردی مشابه و موازی با هم دارند، یا اساساً کارکردی ندارند! وضعیت فرهنگی ایران هم به رغم این همه دستگاه فرهنگی، مورد نقد همه فعالان فرهنگی از همه سلایق است. مثلاً تک‌خوانی‌های محسن چاوشی در جنگ ۱۲ روزه، از کل کارکرد برخی از نهاد‌های فرهنگی با بودجه‌های میلیاردی، کارکرد فرهنگی بیشتری دارد. برخی دیگر از دستگاه‌ها هم وجود دارند که ممکن است در زمان تأسیس، مثلاً نیم قرن پیش، دارای کارکرد منطقی و لازم بوده‌اند، اما اکنون یا در آینده با توجه به اتفاقات شتابنده مبتنی بر لبه‌های دانش، بدون کارکرد خواهند بود و باید حذف شوند. اصلاح ساختار‌ها در این موارد، صدا‌های زیادی را بلند خواهد کرد، اما درنهایت هم نمی‌توان منکر منفعت اصلاح یا حذف امثال این دستگاه‌های دولتی و شبه‌دولتی، برای همه ایران شد.
کار سخت ولی شدنی
حذف دستگاه‌ها یا ادغام آنهایی که کارکرد‌های مشابه دارند، یا حتی کاستن از کارکنان دستگاه‌هایی که نیازمند سبک‌سازی هستند، کار سختی است. رهبر انقلاب هم به این سختی اذعان داشته و فرموده‌اند «کاستن از برخی دستگاه‌هایی که وجود و عدم‌شان یکسان است یا شبیه یکسان است، یا کاستن از تعداد کارمندان یک مجموعه، یک وزارتخانه، یک مؤسسه. اینها کار‌های مهمی است، کار‌های سختی هم است، کار‌های آسانی نیست.»، اما این کار سخت، شدنی است. پیش‌نیاز این جراحی بزرگ، اجماع‌سازی و همدلی است. اگر کاستن از دستگاه‌های غیرضرور، به نگاه‌های قبیله‌ای و جناحی محدود نشود و مبتنی بر یک کار کارشناسی غیرسیاسی باشد، هم اجماع را به دنبال خواهد داشت و هم می‌توان از همدلی موجود در جامعه فعلی ایران برای پیشبرد آن بهره برد.
رهبر معظم انقلاب به این مهم هم اشاره داشته و فرموده‌اند: «امروز همدلی وجود دارد و می‌شود این کار‌ها را کرد؛ این کار‌ها را باید انجام داد، باید کرد این کار‌ها را. این فرصت بزرگی است. سلیقه‌های گوناگونی در میان هست، موانعی وجود دارد؛ اینها را باید برطرف کرد.»
اولین فایده حذف دستگاه‌های اضافی، تقویت سرمایه اجتماعی در ایران است. دومین فایده کوچک‌سازی دولت، هزاران میلیارد آورده مالی است. مسئله مهم در این بین، یافتن مصادیقی است که باید حذف یا ادغام شوند. گام اول کوچک‌سازی، می‌تواند از جا‌هایی آغاز شود که همه مردم و نخبگان بر سر آن اجماع دارند؛ مثل خودروساز‌های بنجل‌فروش و نجومی‌بگیر. پس از آن راه برای حذف سایر دستگاه‌های دولتی و شبه‌دولتی‌ای که خاصیت‌شان هدر دادن بیت‌المال و درعین حال نارضایتی‌تراشی است، هموارتر خواهد شد.
