جوان آنلاین: پنج‌شنبه شب، موزه هنر‌های معاصر تهران به صحنه‌ای برای اجرای ارکستر سمفونیک جوانان تبدیل شد؛ اقدامی بحث‌برانگیز که بیش از آنکه دستاورد فرهنگی محسوب شود، زنگ خطر بی‌توجهی به اصول موزه‌داری را به صدا درآورد. کارشناسان هشدار می‌دهند برگزاری کنسرت در کنار آثار ارزشمند هنری، نه‌تنها تجربه‌ای «نوآورانه» نیست، بلکه می‌تواند نمونه‌ای آشکار از تصمیم‌های غیرکارشناسانه متولیان فرهنگ و هنر باشد؛ تصمیم‌هایی که گنجینه ملی را در معرض تهدید و تخریب قرار می‌دهند.
در سراسر جهان، موزه‌ها حریم امن آثار هنری‌اند؛ جایی که کوچک‌ترین تصمیم بدون پشتوانه کارشناسی امکان‌پذیر نیست. هیچ مدیر موزه‌ای در اروپا یا امریکا اجازه نمی‌دهد فعالیت جانبی فرهنگی و هنری جان آثار تاریخی را به خطر بیندازد. همه‌چیز از قبل محاسبه و مهندسی می‌شود تا حفظ سازه و گنجینه قربانی تصمیم‌های هیجانی مسئولان نشود، اما در ایران، به‌نظر می‌رسد همین بدیهیات هم قربانی نمایش‌های عجولانه می‌شود. گاهی کارکرد اصلی موزه که باید صیانت از میراث هنری و تاریخی باشد، در سایه تصمیم‌های غیرکارشناسانه به حاشیه رانده می‌شود.
کنسرت در قلب موزه!
محاسبات و بررسی‌هایی که باید پیش‌شرط هر تصمیم فرهنگی باشد، در میان مدیران ما عملاً غایب است. نتیجه آن هم تصمیم‌های هیجانی و پرخطر مثل بردن کنسرت به قلب موزه هنر‌های معاصر می‌شود. اقدامی که نه یک اشتباه ساده، بلکه خطایی آشکار و پرهزینه است. خطایی که می‌تواند هم اعتبار موزه به عنوان یک بنای تاریخی را خدشه‌دار کند و هم آثار ارزشمندی را که در آن نگهداری می‌شوند، در معرض آسیب قرار دهد.
موزه هنر‌های معاصر تهران با معماری منحصر‌به‌فرد بتنی‌اش یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های فرهنگی کشور است، اما سال‌های اخیر برای این موزه بیشتر یادآور بی‌توجهی و بی‌مهری بوده‌است. تازه‌ترین نشانه آن هم برگزاری کنسرت ارکستر سمفونیک جوانان است.
در حالی که کارشناسان مرمت و موزه‌داری بار‌ها و بار‌ها نسبت به پیامد‌های چنین رویداد‌هایی هشدار داده‌اند، مدیران فرهنگی کشور همچنان در مسیر آزمون‌وخطا حرکت می‌کنند و مسیر تصمیم‌های پرهزینه آنها هم میراث فرهنگی و هنری کشور را با خطر مواجه می‌کند.
موزه جای برگزاری کنسرت نیست
برگزاری کنسرت در موزه هنر‌های معاصر که ارزشی تاریخی دارد، از چند لحاظ مورد انتقاد است. نخست اینکه اجرای موسیقی با تعداد ساز‌های زیاد و حجم صدای بالا، برای محیط و آثار تاریخی بسیار مضر است. بتن ارتعاشات را به‌طور کامل حذف نمی‌کند و آنها را منتقل می‌کند. فرکانس‌های موسیقی آن هم در این حجم و میزان می‌توانند در دیوار‌های بتنی طنین پیدا کنند و ارتعاشات ریز به قاب‌ها، بوم‌ها و مجسمه‌ها برسد و آثار مخربی به همراه داشته‌باشد.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ارتعاش صدا می‌تواند در درازمدت به ترک‌های میکروسکوپی یا شل‌شدن بست‌ها و در نهایت تخریب تدریجی منجر شود. همچنین تجمع جمعیت و تجهیزات موسیقی باعث افزایش دما و رطوبت می‌شود. رفت‌وآمد زیاد مخاطبان در سالن‌ها یکی دیگر از آسیب‌هایی است که در چنین برنامه‌هایی به مکان تاریخی می‌رسد.
برای بررسی دقیق‌تر موضوع با محمدرضا مهراندیش، از مسئولان اسبق موزه ملی ایران و از پژوهشگران و کارشناسان موزه‌داری به گفت‌و‌گو پرداختیم. مهراندیش در گفت‌و‌گو با «جوان» با انتقاد از برگزاری این کنسرت در موزه هنر‌های معاصر می‌گوید: معمولاً چنین برنامه‌هایی را در محل استاندارد و مناسب خودش برگزار می‌کنند تا آسیبی به میراث فرهنگی کشور وارد نشود. تالار وحدت و رودکی برای برگزاری کنسرت طراحی شده‌اند و آثار موزه‌ای در آنجا نگهداری نمی‌شود و به همین خاطر، جایی برای نگرانی به وجود نمی‌آورد. در بنا‌هایی که برای کار موسیقی و کنسرت طراحی نشده‌اند، چنین برنامه‌هایی نباید اجرا شود.
بی‌توجهی به استاندارد‌های موزه‌داری
این کارشناس موزه‌داری با بیان اینکه اجرای کنسرت در مکان‌هایی مثل موزه باید بسیار محدود باشد، توضیح می‌دهد: شاید کنسرت‌های تک‌نوازی و خیلی محدود در فضای باز موزه مشکلی به وجود نیاورد، ولی اجرای ارکستر سمفونیک با آن حجم زیاد صدا در موزه هنر‌های معاصر با آن راهرو‌های تنگ و آثار ارزشمندی که آنجا وجود دارد، کاری اشتباه و غلط است.
مهراندیش در ادامه بیان می‌کند: در دنیا هم در فضا‌های باز و سالن‌های جانبی که حالت اکوستیک دارند، چنین برنامه‌هایی را اجرا می‌کنند. همچنین آنجا هم با تعداد نفرات کمی برنامه‌هایشان اجرا می‌شود و نمی‌گذارند جمعیت زیادی به صورت یک جا وارد موزه شوند. در علم موزه‌داری تمام این مسائل را محاسبه می‌کنند و استاندارد‌هایی برای این کار‌ها تعریف‌شده که حتماً باید رعایت شود. همکاران ما در پژوهشکده حفظ و مرمت هم این استاندارد‌ها را برای موزه‌های کشور تعریف کرده‌اند که باید نسبت به اجرای آن حساسیت داشت.
وی خاطر نشان می‌کند: در دوره‌ای که در موزه ملی بودم، چندین هنرمند ابراز علاقه کردند تا آنجا برنامه هنری اجرا کنند، ولی ما موافقت نکردیم، چون ساختمان موزه قدیمی است و در زمینه موزه‌داری ملاحظاتی در مورد حفظ بنا و مکان وجود دارد. چند باری هم که در کاخ گلستان کنسرت اجرا شد، کارشناسان فرهنگی و هنری معترض شدند، چون حفظ بنا و آثار باارزش تاریخی برای کشور از هر چیزی بااهمیت‌تر است.
اهمیت موزه هنر‌های معاصر برای کشور
مهراندیش بیان می‌کند: موزه هنر‌های معاصر اهمیت بسیار زیادی برای فرهنگ و هنر کشورمان دارد. غیر از کشور‌های اروپایی و امریکایی این موزه تنها موزه‌ای در دنیاست که این اندازه نقاشی از هنرمندان اروپایی دارد و بسیاری از کشور‌ها در آرزوی داشتن چنین موزه‌ای با گنجینه هنری گرانبهایش هستند.
مدیر اسبق موزه ملی می‌گوید: کارکرد اصلی موزه معرفی، پژوهش و حفاظت از آثار هنری و تاریخی است و برنامه‌های غیرمرتبط دیگر را باید در فرهنگسرا‌ها یا سالن‌های مرتبط اجرا کرد. متأسفانه در سال‌های اخیر، این کارکرد‌ها دچار آشفتگی و به‌هم‌ریختگی شده و همینطور که شاهد هستیم در موزه هنر‌های معاصر، ارکستر سمفونیک روی صحنه می‌رود. اجرای چنین برنامه‌هایی هم برای سازه بنا و هم برای آثار تاریخی موزه آسیب‌زاست.
برگزاری کنسرت در موزه هنر‌های معاصر به مثابه زنگ خطری است که ضعف مدیریت و بی‌توجهی به استاندارد‌های موزه‌داری را آشکار می‌کند. موزه‌ها محلی برای حفاظت و پژوهش‌اند، نه صحنه آزمایش تصمیم‌های غیرکارشناسانه. اگر قرار باشد این روند ادامه پیدا کند، گنجینه‌های ملی ما نه‌تنها از دسترس نسل‌های آینده خارج می‌شوند، بلکه اعتبار فرهنگی کشور نیز زیر سؤال می‌رود.
