رشــد شـركت‌هاي دانش‌بنيــان بـراي موفقيت اقتصاد كشور بسيار حياتي است. بخش اصلي و محوريت مركزي در توسعه صنعتي مبتني بر ورود فناوري به صنعت از سوی شركتهاي دانش‌بنيان اتفاق خواهد افتاد و همين موضوع، اهميت توسعه و رشد شركتهاي دانش‌بنيان را مبتني بر يك مسير مشخص و با اهداف كلان به عنوان پيشران‌هاي اصلي فناوري در صنعت بسيار دوچندان مي‌كند. براي رسيدن به يك مسير رشد مبتني بر اهداف كلان و محوري در جهت تبديل شدن به پيشران‌هاي اصلي فناوري در صنعت بايد نظام ارزيابي و همچنين نظام حمايتي از شركتهاي دانش‌بنيان اصلاح شود. در صفحه پيش‌رو به بررسي اين مهم پرداخته‌ايم.
معاونت علمي، فناوري و اقتصاد دانش‌بنيان رياست جمهوري به‌منظور حمايت از رشد شركتهاي دانش‌بنيان، سازوكار ارزيابي جديدي را پيشنهاد داده است كه طبق آن علاوه بر اينكه نظام مجوزدهي جديد مبتني بر نقش پذيري بازيگران زيست بوم علم و فناوري كشور با هدف تسهيل ورود شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش‌بنيان تعبيه شده، بر سيستم اعتبارسنجي و حمايتي جديدي از شركتهاي دانش‌بنيان با توجه به مسير رشد هر شركت تمركز شده است. به باور كارشناسان، سيستم جديد ارزيابي شركتهاي دانش‌بنيان داراي مزاياي متعددي نسبت به سيستم ارزيابي سنتي است. در سيستم ارزيابي جديد با تسهيل ورود شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش بنيان، نقش آفريني بازيگران زيست بوم علم و فناوري در ارزيابي شركتها و تمركز بر ارائه حمايت‌ها مبتني بر تحقق مسير رشد شركتهاي دانش‌بنيان مي‌تواند محيط مناسبي براي نوآوري و كارآفريني ايجاد كند.
سيستم جديد ارزيابي شركتهاي دانش‌بنيان داراي مزاياي متعددي نسبت به سيستم ارزيابي سنتي است. يكي از مزيت‌هاي كليدي نظام جديد ارزيابي شركتهاي دانش‌بنيان به اين شكل است كه با تغيير نظام ارزيابي از حالت متمركز و تنها از سوی خود معاونت علمي، فناوري و اقتصاد دانش‌بنيان رياست جمهوري، به بازيگران مختلف زيست بوم علم و فناوري كشور از جمله پارك‌هاي علم و فناوري، امكان ارزيابي خواهد داد و بدين ترتيب نظام ارزيابي مشاركتي ارائه خواهد شد كه ورود شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش‌بنيان را تسهيل مي‌كند و همچنين مي‌تواند به ارتقاي شفافيت و پاسخگويي بيشتر در ارزيابي شركتهاي دانش‌بنيان كمك كند. اين موضوع علاوه بر اينكه بر كيفيت نظام ارزيابي شركتها مبتني بر شاخص‌هاي جديد ارزيابي ورود خواهد كرد؛ از نظر مبادي ورودي شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش‌بنيان و همچنين تسهيل ورود شركتها نيز بسيار مهم است، زيرا شركتهاي دانش‌بنيان اغلب با موانع قابل توجهي براي ورود به اكوسيستم اقتصاد دانش‌بنيان مواجه هستند و همين امر سبب شده است بسياري از شركتها به دليل شاخص‌هاي تك بعدي در نظام پيشين ارزيابي پشت درِ اقتصاد دانش‌بنيان بمانند. اما در حال حاضر با متعدد و متنوع شدن مبادي ورودي و همچنين استقرار نظام جديد مجوزدهي و ارزيابي مشاركتي در كنار فراهم كردن فضاي حمايتي بيشتر از اين شركتها، ورود شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش‌بنيان تسهيل شده است و می‌توان شركتهاي بيشتري را براي ورود به اقتصاد دانش‌بنيان تشويق كرد.
يكي ديگر از مزاياي سيستم جديد ارزيابي اين است كه به بازيگران اكوسيستم علم و فناوري نقش جديد صلاحيت‌سنجي و همچنين بازيگري در حوزه سياستگذاري در ورود شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش‌بنيان اعطا شده تا در قالب نظام مجوزدهي جديد، اين بازيگران نيز شركتها را ارزيابي كنند. اين موضوع از اين نظر مهم است، زيرا بازيگران اكوسيستم علم و فناوري اغلب در بهترين موقعيت براي ارزيابي پتانسيل شركتهاي دانش‌بنيان هستند چون برخي از حمايت‌هاي اعطايي به شركتهاي دانش‌بنيان زيرنظر اين بازيگران است؛ از همين رو با مشاركت دادن اين بازيگران در فرآيند ارزيابي، مي‌توان اطمينان حاصل كرد كه شركتها بر اساس پتانسيل آنها براي نوآوري و رشد ارزيابي مي‌شوند.
تحقق مسير رشد شركتهاي دانش‌بنيان
مزيت مهم ديگر سيستم ارزيابي جديد اين است كه روي سيستم اعتبارسنجي و حمايتي شركتهاي دانش‌بنيان با توجه به مسير رشد هر شركت تمركز دارد. اين موضوع اهميت ويژه‌اي براي تحقق شكل‌گيري شركتهاي توانمند دانش‌بنيان در صنعت دارد و با سيستم ارزيابي سنتي متفاوت است كه اغلب هر چند سال يك‌بار شركتها را مستثني از مسير طي شده ارزيابي و حمايت مي‌كرد. با تمركز بر مسير رشد هر شركت، مي‌توان حمايت و امتيازات مناسب‌تري را براي هر شركت ارائه كرد. همچنين به كارگيري از ظرفيت بازيگران زيست بوم، ديد بهتري از توانمندي و ارزيابي هر يك از اين شركتها ايجاد خواهد كرد و به همين ترتيب، مسير رشد نيز به خوبي در جهت به فعليت رسيدن اين توانمندي‌ها و با مشورت همين بازيگران به سرانجام خواهد رسيد.
همچنين نظام حمايتي و پشتيباني نيز در جهت تحقق اين مسير رشد برنامه‌ريزي خواهد شد و شركت با رويكرد فعالانه‌تري نسبت به قبل اين مسير رشد را دنبال خواهد كرد و دريافت كمك‌هاي بيشتر مبتني بر تحقق بخش مناسبي از مسير رشد است. از طرفي مسير رشد متناسب با نيازها و پتانسيل منحصر به فرد هر يك از اين شركتها با كمك و برنامه‌ريزي خود شركت معرفي خواهد شد و در عين حال معاونت علمي، فناوري و اقتصاد دانش‌بنيان رياست جمهوري نيز با توجه به اين مسير رشد، امكان برنامه‌ريزي براي بازارسازي جهت حضور اين شركتها در صنعت را فراهم خواهد كرد. بدين ترتيب به باور كارشناسان، مهم‌ترين مزيت نظام ارزيابي جديد، شكل‌گيري نظام جديد حمايتي مبتني بر مسير رشد است كه اين امكان را فراهم مي‌كند كه علاوه بر توسعه اكوسيستم اقتصاد دانش بنيان، طيف وسيعي از فعاليت‌ها مانند توسعه محصول، تحقيقات بازار و ايجاد شبكه در چند سال آينده تعيين شود و با ديد روشني نسبت به مختصات جديد اقتصاد دانش‌بنيان برنامه‌ريزي خواهد شد.
همچنين با ارائه اين نوع حمايت‌هاي مبتني بر مسير رشد مي‌توان به شركتهاي دانش‌بنيان در دستيابي به پتانسيل كامل خود و به رشد و رقابت‌پذيري اقتصاد ملي كمك كرد. علاوه‌براین يكي از مزيت‌هاي كليدي سيستم جديد ارزيابي اين است كه ارزيابي جامع و دقيق‌تري از پتانسيل شركتهاي دانش‌بنيان ارائه مي‌دهد كه در نظام قبلي اين پتانسيل وجود نداشت.
در نتيجه، سيستم جديد ارزيابي شركتهاي دانش‌بنيان داراي مزاياي متعددي نسبت به سيستم ارزيابي سنتي است. در سيستم ارزيابي جديد با تسهيل ورود شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش بنيان، نقش آفريني بازيگران زيست بوم علم و فناوري در ارزيابي شركتها و تمركز بر ارائه حمايت‌ها مبتني بر تحقق مسير رشد شركتهاي دانش‌بنيان مي‌تواند محيط مناسبي براي نوآوري و كارآفريني ايجاد کند. همچنين با استقرار نظام حمايتي جديد مبتني بر مسير رشد شركتها، معاونت علمي، فناوري و اقتصاد دانش‌بنيان رياست جمهوري با ديد روشني نسبت به مختصات جديد شركتهاي دانش‌بنيان مبتني بر تحقق هر يك از اين مسيرهاي رشد منحصر به فرد برنامه‌ريزي خواهد كرد كه اين به نوبه خود مي‌تواند به ارتقاي رشد و رقابت كمك كند.
ايجاد نظام انگيزشي و ترغيب‌محور
جعفر قادري، نايب رئيس اول كميسيون ويژه جهش و رونق توليد و نظارت بر اجراي سياست‌هاي اصل ۴۴ قانون اساسي مجلس با اشاره به تغييرات انجام گرفته در اكوسيستم دانش بنياني كشور مبني بر تمركز بر «نظام مجوز دهي» و «ارزيابي» اين شركتها به واسطه اقدامات «معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور» به «جوان» مي‌گويد: «به هر ميزان كه ما در نظام رتبه‌بندي شركتهاي دانش‌بنيان از حالت صفر و يك خارج شده و به سمت تكامل اين شركتها حركت كنيم و اين شركتها را مورد حمايت قرار دهيم، مشكلات اين شركتها به درستي برطرف خواهد شد.»
وي مي‌افزايد: «در صورت نظارت بر عملكرد شركتهاي دانش‌بنيان و ارزيابي صحيح و همچنين تعيين مسير رشد، اين شركتها به مرور مي‌توانند از ظرفيت‌ها و امكاناتي كه دارند استفاده كنند و توانمندي‌های خود را به منصه ظهور بگذارند.»
نايب رئيس اول كميسيون ويژه جهش و رونق توليد و نظارت بر اجراي سياست‌هاي اصل ۴۴ قانون اساسي مجلس با بيان اينكه شركتهاي دانش بنیان تأثيرات زيادي در چرخه اقتصاد دارند، تصريح مي‌كند: «شركتهاي دانش‌بنيان مي‌توانند در بومي كردن دانش و فناوري و ارتقای آن نقش مؤثري داشته باشند، از اين رو بايد مورد حمايت بيشتري قرار گيرند.»
اين نماينده مجلس شوراي اسلامي اظهار مي‌كند: «نبايد شرايط به نحوي باشد كه وقتي يك شركت، دانش‌بنيان شد از همه خدمات برخوردار شود و اما شركتي به واسطه يك نمره كمتر به عنوان يك شركت دانش‌بنيان تلقي نشود و از خدمات و حمايت‌ها محروم شود. بنابراين رويكرد معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور در زمينه تسهيل در ورود شركتها به اكوسيستم اقتصاد دانش‌بنيان بسيار مطلوب بوده است و مي‌تواند اينگونه فعاليت‌ها را بيشتر و بيشتر كند.»
نايب رئيس اول كميسيون ويژه جهش و رونق توليد و نظارت بر اجراي سياست‌هاي اصل ۴۴ قانون اساسي مجلس تأكيد مي‌كند: «بنابراين اگر ما بيايیم و يك نظام رتبه بندي و سلسله مراتبي را در زمينه فعاليت شركتهاي دانش‌بنيان داشته باشيم و هر شركت را براساس توانمندي‌هاي آن شركت مورد حمايت قرار دهيم اين مسئله به خودي خود مي‌تواند ايجاد انگيزه كند تا اين شركتها به سمت رشد و پيشرفت حركت كنند.»
قادري مي‌گويد: «به همین دلیل رويكرد معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور در زمينه نظارت بر عملكرد شركتهاي دانش‌بنيان و تعيين مسير رشد براي آنها امري كاملاً مناسب بوده و مي‌تواند موجب پيشرفت در عملكرد شركتهاي دانش‌بنيان شود.»
توانمندسازي اكوسيستم دانش‌بنيان
مهدي عسكري، عضو كميسيون صنايع و معادن مجلس نيز با اشاره به تغييرات انجام گرفته در اكوسيستم دانش بنياني كشور مبني بر تمركز بر «نظام مجوزدهي» و «ارزيابي» اين شركتها به واسطه اقدامات «معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور» به «جوان» مي‌گويد: «ابتدا بايد تأكيد كنم كه قانون جهش توليد دانش‌بنيان و تصويب آن در مجلس زيرساخت‌هاي لازم در اين بخش را مهيا كرد.»
وي با بيان اينكه اين قانون هر آن چيزي را كه به لحاظ بستر‌هاي قانوني مورد نياز شركتهاي دانش‌بنيان بود مد نظر قرار داد، مي‌افزايد: «اين قانون باعث تقويت و تكميل اكوسيستم فضاي دانش بنياني در كشور شد.»
عضو كميسيون صنايع و معادن مجلس شوراي اسلامي با بيان اينكه فعاليت‌هاي شركتهاي دانش‌بنيان حتماً بايد با يك رويكرد اكوسيستمي مورد توجه قرار گيرد، ادامه مي‌دهد: «اين اكوسيستم يك زنجيره كامل و به هم پيوسته است كه بايد با يك انسجام و مديريت يكپارچه‌اي پيش رود. بنابراين لوازم مورد نياز در قانون فوق ديده شد.»
عسكري با بيان اينكه در اين قانون می‌توان گلوگاه‌هايي را كه موجب ارزبري كشور شده به درستي شناسايي كرد، ادامه مي‌دهد: «همچنين اين قانون نقاط وابستگي صنعتي و اقتصادي را به درستي شناسايي می‌کند تا اين موارد به شركتهاي دانش‌بنيان ارجاع و اعلام شود.»
اين نماينده مجلس با اشاره به رويكرد تحولي معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور در زمينه «تسهيل ورود شركتها»، «ارزيابي» و «تعيين مسير رشد» براي آنها بيان مي‌كند: «حركت‌هاي اخير معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور در حوزه فعاليت شركتهاي دانش‌بنيان در واقع هم در ادامه مسير قانون جهش دانش‌بنيان بوده و هم مي‌تواند در مسير تكميل اكوسيستم فعاليت‌هاي دانش بنياني قلمداد شود.»
عضو كميسيون صنايع و معادن مجلس تأكيد مي‌كند: «اقدامات اخير معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور حتماً مي‌تواند تأثيرات چشمگيري در نحوه فعاليت شركتهاي دانش‌بنيان بگذارد و انگيزه مضاعفي را به اين شركتها جهت ارتقا تزريق كند. اميدواريم معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور همين رويكرد تحولي فعلي را ادامه دهد.»
عضو كميسيون صنايع و معادن مجلس با اشاره به مديريت مناسب ارزي در كشور به واسطه نوع فعاليت شركتهاي دانش‌بنيان مي‌گويد:«حلقه اصلي در اين بخش مديريت تقاضاست و بايد تقاضاي ارز را در كشور كاهش دهيم و در صورتي اين مهم عملياتي مي‌شود كه حلقه‌هاي اصلي وابستگي صنعتي و اقتصادي و تأمين آنها در داخل به درستي شناسايي شود. از اين رو تأمين نيازمندي‌ها در بخش‌هاي صنعتي و اقتصادي بر عهده شركتهاي دانش‌بنيان است. بنابراين حمايت‌هاي ما از شركتهاي دانش‌بنيان مي‌تواند به مديريت صحيح در بخش تقاضاي ارزي در كشور منتهي شود، چراكه اين مديريت ارزي نهايتاً نقدينگي را كاهش می‌دهد و تورم را مهار مي‌كند.»
عضو كميسيون صنايع و معادن مجلس شوراي اسلامي با اشاره به ضابطه مند‌سازي شركتهاي دانش‌بنيان به واسطه اقدامات تحولي معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور تصريح مي‌كند: «اگر ما شركتي را از دوران شروع فعاليت خود رشد داده و به دوران بلوغ برسانيم و مرحله به مرحله نوع حمايت‌ها متناسب با رشد انجام شده را اعمال كنيم، حتماً اين شركتها پيشرفت خواهند كرد، بنابراين، اين شركتها نياز به ارزيابي داشته و در هر مرحله بايد فعاليت‌هایشان پايش و رصد شود.»
وي با بيان اينكه ميزان حمايت‌ها پيرو رشد شركتهاي دانش‌بنيان بايد به درستي تنظيم شود، خاطرنشان مي‌كند: «فعاليت‌هاي معاونت علمي و فناوري رئيس‌جمهور در همين مسير بوده و مي‌تواند راهگشا باشد و منجر به پيشرفت اين شركتها شود.»
جمع‌بندي
با استقرار نظام حمايتي جديد مبتني بر مسير رشد شركتها، معاونت علمي، فناوري و اقتصاد دانش‌بنيان رياست جمهوري بايد با ديد روشني نسبت به مختصات جديد شركتهاي دانش‌بنيان مبتني بر تحقق هر يك از اين مسيرهاي رشد منحصر به فرد برنامه‌ريزي كند و اين به نوبه خود مي‌تواند به ارتقاي رشد و رقابت كمك كند.
