ارزش بالای هواپیما‌های شکاری سرنشین‌دار برای تکمیل ساختار دفاع هوایی هر کشور حقیقتی روشن است که تجربه گرانبهای هشت سال دفاع مقدس و نیز رصد جنگ‌های پس از آن در دنیا هم گویای این امر است. در واقع هر چه جنگ‌ها به عصر مدرن خود بیشتر وارد شده‌اند، سهم قدرت هوایی در ایفای نقش تهاجمی و تدافعی هم افزایش یافته است. با استفاده از هواپیما‌های شکاری کار پوشش عوارض زمینی مانند کوه‌ها برای جلوگیری از نفوذ هوایی دشمن با موشک کروز و پهپاد به راحتی ممکن می‌شود، اما یکی از اجزای مهم برای عملکرد مؤثر هواپیمای رزمی در دفاع هوایی رادار آن است که به دلایل متعددی پیچیدگی‌های بسیاری دارد. تصور عموم بر این است که دست متخصصان کشورمان در این عرصه خالی بوده و کاری برای تعویض رادار جنگنده‌های موجود با نمونه‌های به‌روز نشده است. در این گزارش بر اساس اطلاعات منتشرشده قبلی در رسانه‌های کشور به این موضوع پرداخته‌ایم.
سابقه کار روی رادار هواپایه در ایران
بخش اعظم توانایی‌های رزمی در هواپیما‌های جنگنده مدرن بر پایه رادار و سامانه کنترل آتش ایجاد می‌شود. رادارها به عنوان ابزار کشف و ردگیری اهداف مختلف در برد‌ها و ارتفاعات گوناگون و سامانه کنترل آتش به عنوان ابزار به‌کارگیری تسلیحات بر اساس نیاز صحنه رزم و داده‌های دریافتی از رادار و سایر حسگر‌ها عمل می‌کنند، البته رادار و سامانه کنترل آتش به طور کلی در یکدیگر به صورت سامانه واحد ترکیب و رادار کنترل آتش نامیده می‌شوند. در این گزارش برای اختصار صرفاً از کلمه رادار استفاده شده است.
امروزه رادار‌های با آنتن آرایه‌ای مسطح و آنتن‌های آرایه فازی در جنگنده‌های نسل چهارم تا پنجم مورد استفاده هستند. رادار‌هایی با آنتن آرایه‌ای مسطح از فناوری پالس داپلر و رادار‌های آرایه فازی از فناوری کنترل فاز امواج استفاده می‌کنند. رادار‌های آرایه فازی از قابلیت‌های بسیار بیشتری برخوردار هستند و سبب افزایش کارایی عملیاتی جنگنده‌های به کارگیرنده آن می‌شوند.
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان کاربر انواع هواپیما‌های جنگنده در کشور پس از پایان جنگ تحمیلی برنامه‌های متعددی را در وهله اول برای عملیاتی نگه داشتن و در ادامه برای به‌روز‌رسانی قابلیت‌های رادار و سامانه کنترل آتش جنگنده‌ها به انجام رسانید.
این برنامه‌ها طی سه دهه گذشته شامل تعمیر و راه‌اندازی رادار‌های معیوب، ساخت قطعات مورد نیاز انواع رادارها، ایجاد بهبود در عملکرد رادارها و حتی افزودن قابلیت‌های جدید به آنها، ساخت زیرسامانه‌های مورد استفاده در رادارها با فناوری‌های جدید و جایگزین کردن اجزای رادار‌های هواپایه موجود روی جنگنده‌های مختلف با اجزای ساخت داخل و در نهایت ساخت نمونه‌های جدید رادار می‌شود. این رادارها شامل انواع APQ- ۱۰۹ هواپیمای اف ۴ دی، APQ- ۱۵۳ هواپیمای اف ۵ ئی، APQ- ۱۲۰ متعلق به اف ۴ ئی و AWG- ۹ متعلق به اف ۱۴ است. برخی دستاورد‌های این بهسازی‌ها به طور کلی و بدون اشاره به مورد متناظر از رادار‌های مذکور شامل موارد زیر بوده است: افزایش برد کشف (تا چند برابر در برخی موارد)، افزایش ۵۰ تا ۱۰۰ درصدی برد ردگیری، افزایش توانایی تفکیک اهداف نزدیک به هم، افزودن حالت نشان‌دهنده هدف متحرک هوابرد، ایجاد امکان شناسایی اهداف پروازی در ارتفاع پایین و ایجاد توانایی ردگیری زاویه‌ای.
لازم به ذکر است متخصصان کشورمان در صنعت دفاعی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی در زمینه طراحی و ساخت انواع رادار‌های پیشرفته زمین‌پایه و در سال‌های اخیر، رادار‌های دریاپایه به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته‌اند. انواع رادار‌های فعال و غیرفعال زمین‌پایه در باند‌های فرکانسی مختلف در رده‌های کشف اولیه تا کنترل آتش خصوصاً رادار‌های آرایه فازی فعال، به طور گسترده در کشورمان ساخته شده و در حال عملیات است که اغلب آنها در سلسله گزارش‌های معرفی رادار‌های ساخت ایران در سال ۱۴۰۱ در روزنامه جوان معرفی شده‌اند. جست‌وجوگر‌های راداری غیرفعال، نیمه‌فعال و فعال نیز برای موشک‌های سطح‌به هوا و هوا‌به‌هوا و هوا به سطح در کشور توسعه یافته است، هر چند پیچیدگی یک رادار هواپایه چندین برابر جست‌وجوگر‌های موشک‌هاست، اما این موارد گام‌های اولیه‌ای در سال‌های گذشته برای تثبیت‌بخشی از دانش و فناوری‌های مورد نیاز در توسعه رادار‌های هواپایه بوده است.
اما ساخت رادار و کنترل آتش هواپایه یعنی نمونه‌هایی که باید در فضای محدود دماغه یک هواپیما قرار بگیرند، دشواری‌های خاص خود را دارد. تمامی اجزای رادار شامل آنتن، تولیدکننده توان، پردازشگر‌ها و زیرسامانه‌های خنک‌کننده و سایر اجزا باید در کمترین وزن، کوچک‌ترین ابعاد و بالاترین قابلیت اطمینان و کمترین احتمال خرابی ممکن ساخته شوند. یک پوشش مخصوص که از یک سو کمترین تأثیر منفی روی کارایی رادار را داشته و از سوی دیگر از نظر شکل آیرودینامیکی و مقاومت سازه‌ای مناسب رژیم‌های پروازی هواپیما‌های جنگنده باشد نیز باید طراحی و ساخته و روی رادار و به عنوان دماغه هواپیما نصب شود. هر یک از این الزامات بر اساس واقعیت‌های محیط عملیاتی هواپیما‌های جنگی شکل گرفته و با اتکا به تجربه‌های دههاساله در دنیا تثبیت شده است، از این رو طراحی و ساخت رادار‌های هواپایه علاوه بر دشواری‌های فنی متعدد، مستلزم صرف هزینه تحقیق و توسعه بالا و هزینه تمام‌شده قابل توجه برای هر دستگاه رادار می‌شود.
موارد فوق دشواری‌های کلی برای ساخت هر رادار هواپایه‌ای است، اما نیازمندی‌های روز صحنه نبرد‌های مدرن شامل نیازبه حالات کاری متعدد، به‌کارگیری انواع تکنیک‌های مدرن ارسال امواج، مقاومت در مقابل انواع روش‌های جنگ الکترونیک و ضدجنگ الکترونیک، ویژگی‌های نوین در زمینه‌های پردازش و تحلیل داده‌های اهداف متعدد و شبکه شدن اطلاعات آن هم به صورت امن با سایر هواپیما‌های رزمی، پهپاد‌ها و سامانه‌های زمینی خود دنیای دیگری از چالش‌ها و الزامات فنی و عملیاتی را در مسیر طراحی و توسعه رادار‌هایی که نیاز جنگنده‌های نیروی هوایی را برطرف کنند به وجود می‌آورد.
در سه دهه گذشته از ابتدای دهه ۱۳۷۰ تاکنون متخصصان کشورمان با طی گام‌به‌گام مسیر کسب دانش و سپس توسعه فناوری‌های لازم برای ایجاد امکان طراحی، ساخت، آزمایش و سپس تولید رادار در داخل کشور و بدون وابستگی خاص به خارج، با وجود دشواری‌ها و مشکلات مذکور کوشیده‌اند و امروز انواعی از رادار‌های داخلی برای هواپیما‌های جنگنده توسعه یافته است.
شکارچی بی‌بدیل با رادار به‌روز‌شده
برای اولین بار در فروردین سال ۱۳۸۹ معاون وقت هماهنگ‌کننده نیروی هوایی ارتش و جانشین حال حاضر ریاست ستاد کل نیرو‌های مسلح، امیر سرتیپ عزیز نصیرزاده از به‌کارگیری رادار ارتقایافته روی هواپیما‌های جنگنده اف ۱۴ تامکت در نیروی هوایی ارتش خبر داد. وی افزایش برد این رادار را از جمله شاخصه‌های رادار بهبودیافته نسبت به رادار اولیه اف ۱۴ برشمرد. این هواپیما به عنوان یک رهگیر تخصصی، کارنامه پرافتخار و درخشانی در دوران جنگ تحمیلی هشت ساله در مقابل انواع جنگنده‌های شرقی و غربی بر جای گذاشت. بخش بزرگی از این موفقیت‌ها ناشی از قابلیت‌های رادار و کنترل آتش AWG- ۹ و موشک دوربرد فینیکس در این جنگنده بود. این رادار علاوه بر برد بیش از ۲۰۰کیلومتر در محدوده زاویه‌ای وسیع، قابلیت ردگیری همزمان ۲۴ هدف و ایجاد امکان شلیک همزمان شش موشک به سمت شش هدف مجزا را دارد.
لازم به ذکر است هرگونه بهسازی و افزایش قابلیت در رادار جنگنده اف ۱۴ از یک سو به شدت برای حفظ و حتی افزایش کارایی عملیاتی این هواپیما، مدنظر نیروی هوایی بوده است و از سوی دیگر به علت ارزش راهبردی این جنگنده رهگیر، هر حرکتی روی سامانه‌های آن، حساسیت‌های بسیاری را به دنبال داشته و دارد.
متخصصان کشورمان از همان دوران جنگ با مشکلات رادار AWG- ۹ دست و پنجه نرم می‌کردند. مدت‌زمان بین دو خرابی متوالی نسبتاً کم، کمبود قطعات یدکی، فشار کاری بسیار بالا روی گردان‌های پروازی اف ۱۴ و دسترسی‌نداشتن به پشتیبانی شرکت سازنده سبب عمده مشکلات مذکور بودند، اما متخصصان تعمیر و نگهداری در نیروی هوایی در همان دوران هم به دنبال راهکار‌های بومی برای حفظ قابلیت عملیاتی این رادار ارزشمند بودند و بعضاً با ابتکارات فنی و اصولی موفقیت‌هایی را نیز در همان دوران کسب کردند.
پس از پایان جنگ با استفاده از توان علمی رو به رشد دانشگاه‌ها و تخصص‌های فنی داخل نیروی هوایی ارتش، پروژه‌هایی برای ارتقای سنگین روی رادار AWG- ۹ به اجرا گذاشته شد. به گفته مسئولان نیروی هوایی ارتش در سال‌های گذشته، روی تعداد نامشخصی از اف ۱۴های ایرانی رادار ملی نصب و به‌کارگیری شده است که بر اساس رادار اصلی هواپیما ولی با قابلیت‌های بسیار بهتر و به‌روز طراحی و ساخته شده است. این پروژه با مشارکت چند دانشگاه مطرح کشور به انجام رسیده است. در نتیجه این طرح، هواپیمای رهگیر اف ۱۴ همچنان می‌تواند نقش مینی‌آواکس را برای کنترل محدوده وسیعی از آسمان ایفا کند.
اطلاعات دقیقی از این رادار منتشر نشده، اما افزایش برد این رادار نسبت به رادار اولیه و رسیدن برد آن به چند صد‌کیلومتر و بهبود اطلاعات دریافتی از اهداف و برد کشف بهتر از رادار قبلی به عنوان بخشی از دستاورد‌های این پروژه توسط مسئولان نیروی هوایی ارتش در سال‌های قبل بیان شده است. به کمک این رادارها کشف اهداف کوچک مانند پهپاد‌ها با کیفیت بهتری صورت می‌گیرد.
در مهر ۱۳۹۳ جانشین وقت نیروی هوایی ارتش از در دست طراحی بودن نخستین رادار هواپایه ایرانی سخن گفته بود. هر چند در مصاحبه فوق اشاره نشده بود که این رادار متناسب با کدامیک از جنگنده‌های این نیرو طراحی شده است، زیرا ابعاد و حجم رادار قابل حمل در هواپیما‌های مختلف این نیرو متفاوت است.
رادار جنگنده «کوثر»
در سال‌های گذشته مطالب مختلفی از نصب رادار جدید روی جنگنده‌های آذرخش در فضای مجازی قابل مشاهده بود. هر چند از این رادار و ویژگی‌ها و میزان توسعه آن اطلاعاتی در منابع رسمی منتشر نشد، اما نشان می‌داد نیروی هوایی به فکر تجهیز جنگنده‌های سبک و پرتعداد اف ۵ تایگر و نمونه‌های بومی آن یعنی آذرخش و صاعقه است. در زمان رونمایی و تحویل اولین فروند از جت بومی کوثر در تابستان سال ۱۳۹۷ که گام نهایی از پروژه بومی‌سازی جنگنده اف ۵ محسوب می‌شد، تصاویری که گویای در دست اقدام بودن نصب رادار با آنتن آرایه‌ای مسطح روی این جنگنده بود، منتشر شد. کوثر علاوه بر ساخت تمام اجزای بال، بدنه، سازه، موتورها، سیم‌کشی‌ها و خطوط هیدرولیک و ارابه‌های فرود، یک پیشرفت مهم نسبت به آذرخش و صاعقه داشت و آن هم به‌کارگیری سامانه‌های اویونیک پیشرفته نسل ۴ و سامانه‌های مخابراتی و کنترل سلاح پیشرفته بود.
در تصاویر منتشرشده از رونمایی کوثر، اجزای مختلف پردازشگر و آنتن رادار نصب‌شونده در دماغه این هواپیما علاوه بر نمایشگر‌های پیشرفته دیجیتال و چندمنظوره در کابین خلبان مشاهده شده است. متأسفانه هیچ گونه اطلاعات عملکردی از رادار هواپیمای کوثر منتشر نشده، اما نگاهی به اجزای آن و نمونه‌های مشابه و همرده خارجی نشان می‌دهد از فناوری‌های پیشرفته و پردازشگر‌های نسل جدید که سبب کوچک‌سازی اجزای رادار می‌شود، استفاده شده است. آنتن‌های آرایه‌ای مسطح نیز نسبت به آنتن‌های مقعر نسل قدیم که در هواپیما‌های اف- ۵ به‌کارگیری شده بود، قابلیت‌های بسیار بهتری در اختیار قرار می‌دهد. این رادار قابلیت حرکت در دو راستا برای ایجاد امکان پویش (اسکن) مکانیکی را دارد.
امیر دریادار رستگاری، ریاست سازمان صنایع الکترونیک ایران (صاایران) در مصاحبه‌ای در اردیبهشت ۱۴۰۲ اعلام کرد که برای هواپیمای کوثر رادار آرایه فازی ساخته شده و این جنگنده به رادار بومی آرایه فازی تجهیز شده است. این گفته را می‌توان خبری رسمی در جهت دستیابی متخصصان کشورمان به رادار آرایه فازی هواپایه دانست.
رادار‌های آرایه فازی دارای توانمندیهای بالایی هستند که ناشی از به‌کارگیری فناوری‌های جدید است. در واقع در این رادارها تعداد زیادی عنصر فرستنده/گیرنده در کنار یکدیگر قرار دارند و هر یک از آنها عملاً یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ، قابلیت‌های ویژه رادار‌های آرایه فازی نظیر توانایی شناسایی همزمان صد‌ها هدف را که در فواصل و ارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان حضور دارند، به وجود میآورند. در مطالب قبلی صفحه دفاعی روزنامه جوان و در گزارش معرفی رادار‌های ایرانی عصر و چشم عقاب در شماره ۶۵۳۱ فناوری رادار‌های آرایه فازی و کارکرد‌های ارزشمند آن بیان شده است.
«بینات» چشم جدید فانتوم‌های ایرانی
اما به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین پروژه‌های رادار هواپایه ساخت ایران به نام بینات باشد. برای اولین بار تصاویری از آن در حاشیه نمایشگاه هوایی کیش در سال ۱۳۹۶ منتشر شد که روی هواپیمای اف ۴ ئی فانتوم نصب و آزمایش شده است. پیش از آن در نمایشگاه دستاورد‌های نیروی هوایی ارتش در سال ۱۳۹۴ در غرفه‌ای مراحل بهسازی رادار APQ-۱۲۰ جنگنده اف ۴ ئی نمایش داده شده بود که تصاویر آن در همان سال‌ها در رسانه‌های مختلف داخلی منتشر شد.
آنچه از تصاویر مذکور قابل برداشت است، ابتدا جایگزینی ماژول‌های ساخت داخل به جای نمونه‌های اصلی و سپس جایگزینی آنتن جدید آرایه‌ای مسطح به جای آنتن مقعر اولیه است. بر اساس تصویر مذکور، بخش‌ها یا ماژول‌های ایرانی در مجموع بسیار کوچک‌تر از نمونه خارجی هستند. آنتن ساخت داخل نیز به طور محسوسی مساحت بیشتری نسبت به نمونه قبلی دارد که نوید برد کشف و ردگیری بالاتری را دارد. این آنتن قابلیت چرخش حول دو محور برای ایجاد امکان پویش (اسکن) مکانیکی در صفحه افقی و عمودی را دارد که امکان پوشش حجم بیشتری از فضای جلو و اطراف هواپیما فراهم شود.
در تصاویر منتشر شده از رادار بینات روی فانتوم در سال ۱۳۹۶، به وضوح نصب ماژول‌های متفاوت از نمونه اولیه قابل مشاهده است، بنابراین می‌توان گفت پروژه مذکور در اواسط سال ۱۳۹۶ یا قبل از آن به پایان رسیده و وارد مراحل آزمایش شده بود.
در کنار تصاویر رادار روی جنگنده، تصاویری هم از نمایشگر و صفحه کلید تنظیم رادار منتشر شده است که می‌توان برخی حالات کاری و قابلیت‌های رادار از جمله حالت هوا‌به‌هوا، هوا به سطح، هوا به دریا، فعالیت در شرایط جمینگ، تثبیت آنتن به موازات افق در شرایط مختلف یا تثبیت آنتن به موازات محور طولی هواپیما را در آن مشاهده کرد. نمایشگر اطلاعات رادار از نوع دیجیتال بوده و تمام کلید‌هایی که در هواپیما‌های قبلی روی یک پنل بزرگ گسترده شده بودند در چهار وجه این صفحه نمایش قرار داده شدند.
یکی از حالت‌های کاری مهم موجود در رادار بینات، حالت TWS یا ردگیری در حین جست‌وجو است. در این حالت رادار ضمن حفظ حالت جست‌وجو به ردگیری اهداف نیز می‌پردازد، در نتیجه ضمن اطلاع از تغییر شرایط کلی اهداف در منطقه تحت پوشش به واسطه فعال بودن حالت جست‌وجو امکان ردگیری به منظور ورود به شرایط درگیر شدن با اهداف نیز وجود دارد.
با توجه به وجود حالات کاری مذکور در رادار بینات، می‌توان گفت هواپیمای جنگنده بمب‌افکن اف ۴ ئی با یک جهش در توانایی‌های رزمی خود رو‌به‌رو خواهد شد. رادار بینات می‌تواند امکان ردگیری اهداف متعدد ثابت و متحرک زمینی را در اختیار خلبان قرار دهد؛ قابلیتی که قبلاً با رادار قدیمی APQ-۱۲۰ به علت ناتوانی در حذف کلاتر یا امواج بازگشتی از سطح، عملاً ممکن نبود. با افزوده شدن توانایی ردیابی اهداف زمینی، جنگنده‌های اف ۴ ئی می‌توانند از مسافت‌های دور در تمام شرایط آب و هوایی، اهداف خود را روی زمین ردیابی و برای درگیری با آنها با سلاح مناسب اقدام کنند.
همچنین در شرایط هوا‌به‌دریا نیز با توجه به برد این رادار که بیش از ۱۰۰کیلومتر قابل تخمین است، اهداف متعدد دریایی در گستره قابل پوشش با این آنتن، قابلیت کشف و ردیابی اهداف در تمام شرایط آب و هوایی و انتخاب برای درگیر شدن با موشک‌های ضدکشتی ساخت داخل از موشک نصر با برد ۳۵ کیلومتر تا موشک قادر با برد ۲۲۰کیلومتر است.
قابلیت کاری هوا‌به‌هوا نیز هر چند در رادار قبلی جنگنده اف ۴ ئی وجود داشت، اما با محدودیت‌های بسیاری در زمینه تشخیص دقیق اهداف در برخی حالات، عدم‌امکان درگیری با اهداف در ارتفاع پایین‌تر از هواپیما و نزدیک به سطح زمین و عدم‌امکان تفکیک اهداف در حال پرواز در فاصله بسیار نزدیک هم مواجه بود، اما رادار جدید با توجه به قابلیت‌های آنتن‌های آرایه‌ای مسطح از یک سو و پردازش دیجیتال از سوی دیگر قابلیت‌های بسیار بهتری را در برد بالاتر در برابر اهداف با سطح مقطع رادار کمتر ایجاد می‌کند.
آنچه در زمینه رادار بینات مهم‌تر از پروژه رادار جنگنده اف ۱۴ به نظر می‌رسد، امکان به‌کارگیری بینات یا یک نمونه توسعه‌یافته از آن برای جنگنده‌های میراژ اف ۱ و میگ ۲۹ نیروی هوایی ارتش است که از نظر فضای دماغه امکان به‌کارگیری راداری بر پایه بینات را دارند. ساخت ماژولار رادار بینات نیز به این امر کمک می‌کند در صورت نیاز به کاهش حجم خصوصاً برای میراژ اف ۱، در برخی بخش‌ها یا ماژول‌ها بازطراحی صورت بگیرد تا تناسب با هواپیمای مدنظر ایجاد شود.
بدیهی بود گام بعد از بینات برای توسعه توان رادار‌های هواپایه در جنگنده‌های کشور، ساخت رادار‌های آرایه فازی خصوصاً نوع فعال آن باشد که قابلیت‌های کم‌نظیری در تراز جنگنده‌های نسل ۴++ و نسل ۵ از نظر راداری را فراهم می‌آورد. همانطور که اشاره شد این رادارها در انواع زمین‌پایه قبلاً در کشور ساخته و عملیاتی نیز شده است. رادار ۱۷۰۰ المانی سامانه سوم‌خرداد که موفق به شکار پهپاد پیشرفته امریکایی گلوبال هاوک در خرداد سال ۱۳۹۸ شد، نمونه‌ای از این محصولات ایرانی است، بنابراین بخشی از مسیر رسیدن به نمونه هواپایه طی شده است. در مصاحبه اردیبهشت ۱۴۰۲ امیر رستگاری ریاست صاایران از تجهیز جنگنده اف ۴ هم به رادار آرایه فازی بومی خبر داده شد که نشان می‌دهد مسیر توسعه پس از بینات متوقف نشده و احتمالاً دلیل منتشر نشدن اخباری مبنی بر تولید انبوه بینات هم در دست ساخت بودن نمونه پیشرفته‌تر آرایه فازی بوده است.
به گفته فرمانده نیروی هوایی ارتش که در برنامه صف‌اول رسانه ملی در خرداد ۱۴۰۲ نکاتی را در مورد آخرین پیشرفت‌های نیروی هوایی ارتش بیان کرد، آزمایش‌های پروازی رادار جدید هواپیمای اف ۴ با موفقیت انجام شده است و برنامه تولید آن وجود دارد که قاعدتاً باید به رادار جدید مورد اشاره امیر رستگاری مربوط باشد.
تکمیل‌کننده توانمندی رادارها و تسلیحات جدید قابل استفاده روی جنگنده‌های کشورمان، نمایشگر‌های پیشرفته و چندمنظوره دیجیتال، نمایشگر نقشه متحرک، سامانه‌های هشداردهنده فعالیت رادار‌های دشمن، سامانه‌های جنگ الکترونیک و سامانه جست‌وجو و هدف‌یابی اپتیکی است که همگی در سبد محصولات دفاعی کشور در سال‌های اخیر ساخته شده و مراحل آزمایش را پشت سر گذاشته و عملیاتی شده‌اند. در نهایت هم موشک‌های جدید برد کوتاه حرارتی و برد متوسط تا بلند راداری جدید با برد قابل رقابت با نمونه‌های جدید غربی که در اختیار کشور‌های منطقه قرار گرفته برای تجهیز جنگنده‌های موجود مورد نیاز است که در این زمینه هم تنها فاصله با رسیدن به محصول، اراده مسئولان و بودجه کافی است، زیرا تمام اجزای فناوری موشکی مورد نیاز برای عرصه هوا‌به‌هوا قبلاً در کشور توسعه یافته و در موشک‌های پدافندی متجلی است.
با سرمایه‌گذاری روی توسعه توان هوایی که در یک دهه اخیر در کشور و خصوصاً با وجود تهدید‌های نوظهور در اطراف کشور بهبود یافته است، یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت دفاعی و تهاجمی ایران عزیزمان به تراز مطلوب معیار‌های انقلاب اسلامی نزدیک‌تر خواهد شد؛ امری که حلقه‌های تکمیل‌کننده آن تولید انبوه رادار‌های هواپایه، موشک‌های هوا‌به‌هوای پیشرفته برد کوتاه و متوسط و در نهایت خرید یا ساخت جنگنده‌های مورد نیاز کشور است.
