جوان آنلاین: با اعلام اسامی نفرات برتر کنکور سراسری سال ۱۴۰۴، مانند هر سال، توجه‌ها مجدداً به این سمت و سو جلب شد، چراکه این موفقیت نه‌تنها نماد دستیابی به یک دستاورد بزرگ محسوب می‌شود که می‌تواند آینده تحصیلی و شغلی برترین‌ها را نیز به طرز چشمگیری دستخوش تغییر کند. در این میان اما، سؤالاتی مهم و اساسی در ذهن بسیاری از افراد، کارشناسان و حتی تحلیلگران آموزشی به وجود می‌آید، اینکه آیا موفقیت این نفرات، تنها نتیجه تلاش فردی و پشتکار آنهاست یا عواملی همچون امکانات آموزشی، حمایت‌های مالی خانواده و نوع مدرسه نیز در دستاوردهایشان نقش داشته است؟
در شرایط اقتصادی دشوار و با افزایش بی‌سابقه شهریه‌های مدارس غیردولتی، بسیاری از خانواده‌ها با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. برای بسیاری از خانواده‌های متوسط یا ضعیف، دسترسی به مدارس با امکانات آموزشی و فرهنگی بهتر، امری دور از دسترس است. این در حالی است که داوطلبانی از خانواده‌های پردرآمد، به راحتی از این امکانات ویژه آموزشی بهره‌مند می‌شوند. برخی مدارس غیردولتی با شهریه‌های بالای خود، امکانات آموزشی و علمی بی‌نظیری را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند، امکاناتی که گاه دور از تصور است. حال در چنین شرایطی، آیا نتایج آزمون‌های سراسری (اعم از امتحانات نهایی و کنکور) می‌تواند واقعاً به عنوان شاخصی برای سنجش تلاش و استعداد دانش‌آموزان باشد؟ بدون شک پاسخ این سؤال خیر است.
تأثیر مدرسه بر شکل‌گیری موفقیت‌ها
انتخاب مدرسه به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در مسیر تحصیلی دانش‌آموزان، تأثیر زیادی بر شکل‌گیری نگرش‌ها و مهارت‌های علمی و اجتماعی آنها دارد. مدارس دولتی، با وجود تلاش‌های زیاد معلمان و کارکنان خود، با مشکلاتی نظیر کمبود منابع و فضا‌های آموزشی شلوغ مواجه هستند که موجب می‌شود این مدارس نتوانند به خوبی دانش‌آموزان را برای آزمون‌های سراسری متعدد آماده کنند. در مقابل، برخی از مدارس غیردولتی به ویژه آنها که شهریه‌های نجومی دریافت می‌کنند، به دانش‌آموزان خود امکانات بیشتری از جمله معلمان برجسته، کلاس‌های فوق‌برنامه و دوره‌های آمادگی برای کنکور ارائه می‌دهند. این امکانات به طور واضح شانس موفقیت را در رقابت‌های سراسری بالا می‌برد.
این رتبه‌ها چگونه به دست آمد؟
روز گذشته، دکتر رضا محمدی، رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در یک نشست خبری، نفرات برتر کنکور سراسری ۱۴۰۴ را در پنج گروه آزمایشی مختلف معرفی کرد. این گروه‌ها شامل علوم تجربی، علوم انسانی، علوم ریاضی و فنی، هنر و زبان‌های خارجی بودند. محمدی اعلام کرد که در گروه آزمایشی علوم انسانی برای نخستین بار دو نفر از یک خانواده توانسته‌اند رتبه‌های پنجم و ششم را کسب کنند. نفرات برتر این گروه به ترتیب عبارتند از؛ زهرا شمسایی از تهران، جواد عبدیان سید محله از ساری، سارا ذبیحی از نیشابور، سید محمدرضا موسوی باز از ساری، فاطمه ناطقی و زهرا ناطقی از اسلامشهر.
در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، رتبه‌های اول تا ششم به ترتیب به آریا ابراهیمی از تهران، امیرحسین ابراهیمی از کرج، حسین دولتی جوان از مشهد، امیر محمد توانا از مشهد و دانیال جیشی از اهواز رسید.
در گروه هنر، مبینا رستمی بهنامی از مراغه، ملیسا اکبرزاده از ارومیه و فاطمه قبادی از اصفهان رتبه‌های اول تا سوم را کسب کردند.
در گروه آزمایشی زبان‌های خارجی نیز علیرضا اسماعیلی از بوشهر، رسادخت جهانشاهی از تهران و آیسان عزیزپور از قرچک ورامین به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را از آن خود کردند. اما شاید بیش از همه، توجه‌ها به گروه آزمایشی علوم تجربی جلب شده‌باشد. رقابت‌های سنگین و فشرده این گروه باعث شد تا شش نفر برتر این حوزه؛ آدرینا فرهمند از مشهد، محمدآیدین منفرد از قم، آریانا امامی از مشهد، امیرمهدی خزایی از تهران، نوید کردلو از خدا بنده و متین مهدوی مقدم از مشهد باشند.
بدون شک، نمی‌توان منکر شد که بسیاری از داوطلبان این رتبه‌ها را با تلاش و پشتکار خود کسب کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد که موفقیت‌های کنکوری نمی‌تواند صرفاً نتیجه تلاش فردی باشد. این موفقیت‌ها محصولی از دسترسی به منابع آموزشی، حمایت‌های خانواده‌ها و نوع مدرسه هستند. بررسی اسامی اعلام‌شده نشان می‌دهد که بیشترین رتبه‌های برتر کنکور ۱۴۰۴ از شهر‌هایی مانند مشهد، تهران، اسلامشهر، ساری، قم و نیشابور هستند. مشهد و تهران در چند گروه آزمایشی نماینده‌های متعدد دارند و اسلامشهر با حضور خواهران دوقلو در گروه علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته‌است. این پراکندگی، در کنار تمرکز نسبی در برخی شهرها، بازتابی از تفاوت‌های آموزشی و دسترسی به امکانات در مناطق مختلف کشور است.
موفقیت‌هایی از دل محدودیت‌ها
با وجود نقش پررنگ امکانات آموزشی، حمایت‌های مالی و نوع مدرسه در موفقیت‌های کنکوری، نباید از مواردی غافل شد که در آن، دانش‌آموزان با تکیه بر استعداد، انگیزه و تلاش فردی توانسته‌اند بر محدودیت‌های محیط آموزشی غلبه کنند. نمونه‌ای از این موارد، خواهران دوقلوی فاطمه و زهرا ناطقی هستند که در گروه علوم انسانی رتبه‌های پنجم و ششم را کسب کرده‌اند.
رقیه نورزاده، مادر این دو دانش‌آموز، درباره مسیر موفقیت دخترانش می‌گوید: «دخترانم از دوران مدرسه جزو دانش‌آموزان تیزهوش بودند. کلاس‌های خصوصی نمی‌رفتند و خودشان با هم درس می‌خواندند و تست می‌زدند. هر بار که آزمونی می‌دادند، نمرات یک و دو را کسب می‌کردند و امروز هم در کنکور سراسری، رتبه‌های پشت سر هم را به دست آوردند.»
او همچنین با اشاره به موفقیت دختر بزرگ‌ترش افزود: «دختر بزرگم رتبه ۵۲ رشته ریاضی را کسب کرد. دخترانم از همان سال‌های ابتدایی جزو شاگردان برتر مدرسه بودند و علاقه و انگیزه‌شان باعث می‌شد در هر زمینه‌ای بهترین باشند. همه این موفقیت‌ها نتیجه تلاش خودشان بود.»
نورزاده در ادامه درباره خانواده خود گفت: «من خانه‌دار هستم و پدرشان کارمند. چهار دختر دارم و عاشقانه دوستشان دارم. امیدوارم همیشه سربلند باشند و بتوانند با تلاش خود، برای سربلندی کشور و نظام مفید باشند و مایه افتخار و غرور ما و خانواده باشند و خار چشم دشمنان باشند.»
ضرورتی برای عدالت در رقابت
هر چند که اسامی مدارس آنها که رتبه‌های برتر کنکور هستند، هنوز اعلام نشده‌است، اما به رسم هر سال می‌توان حدس زد که بسیاری از آنها از طریق مدارس غیردولتی یا حداقل با شرکت در مؤسسات خصوصی و استفاده از کلاس‌های جبرانی به چنین موفقیتی رسیده‌باشند. وضعیت قبولی برترین‌های کنکور در سال‌های گذشته، به روشنی نشان داده که داوطلبان از خانواده‌های با وضعیت اقتصادی مطلوب‌تر توانستند در رقابت‌های سنگین کنکور سراسری جایگاه‌های برتری کسب کنند؛ موضوعی که اهمیت اصلاحات ساختاری در آموزش و پرورش را برای بار دیگر گوشزد می‌کند. اینکه تنها با ایجاد فرصت‌های برابر و دسترسی به امکانات آموزشی مناسب برای همه دانش‌آموزان، چه در مدارس دولتی و چه در مدارس غیردولتی، می‌توان به آینده‌ای روشن‌تر و عادلانه‌تر امیدوار بود. در غیر این صورت شکاف آموزشی در نتایج کنکور، هر سال بیشتر از قبل خود را نمایان خواهد کرد.
