«فروش سرم به شرط خرید دارو»! این ترفندی تازه است که برخی شرکتهای توزیع با سوءاستفاده از کمبود سرم در کشور به کار گرفتهاند و برای آنکه اقلام داروییشان را به داروخانهها بفروشند، فروش سرم را مشروط به خرید سایر اقلام دارویی میکنند! درست شبیه آنچه در زمان گرانی و کمبود کالاهایی همچون روغن، ماکارونی یا سایر اقلام خوراکی با آن مواجه هستیم و در مراجعه به سوپرمارکتها، این مغازهداران به شرطی روغن یا سایر اقلام را میفروشند که در کنار آن اقلام دیگری را که روی دستشان ماندهاست هم به مشتری قالب کنند. حالا شرکتهای پخش دارویی هم این شیوه فروش کالا را در پیش گرفتهاند. این موضوعی است که عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان تهران هم آن را تأیید میکند، اما کمبود سرم را نمیپذیرد. از نگاه وی کمبود سرم کذب است.
سرم از جمله اقلام مصرفی است که در حوزه سلامت کاربرد زیادی دارد. به خصوص وقتی تب بیماریهای فصلی یا بیماریهایی مثل کرونا بالا میرود، مصرف سرم هم بالا میرود، چراکه این ماده دارویی عملاً محملی برای تزریق سایر داروهاست. به همینخاطر گاه و بیگاه با کمبود سرم مواجهیم و این مسئله طی سالهای اخیر بارها تکرار شدهاست. از سوی دیگر این کمبودها و تصمیمگیری برای واردات گسترده سرم گاهی وقتها به چالشهایی منتهی و موجب شده تا دهها تن سرم در گمرک بماند و تاریخ انقضایش بگذرد. در نهایت در شرایطی که در بیمارستانها و مراکز درمانی با کمبود سرم مواجهیم به واسطه مشکلاتی ناگزیر از امحای سرمهای تاریخ انقضا گذشته هستیم. حالا هم روزهای اخیر مسئله کمبود سرم در کشور دوباره برجسته شدهاست. در برابر این مسئله برخی کمبود سرم را به طور کلی انکار میکنند و برخی دیگر بر آن صحه میگذارند. در این میان برخی شرکتهای پخش دارویی از موضوع کمبود سرم سوءاستفاده میکنند و برای آنکه سایر داروهایی را که روی دستشان ماندهاست، قالب کنند، فروش سرم را مشروط به خرید سایر اقلام دارویی کردهاند.
کمبود سرم با افزایش مصرف
بیش از دو هفته پیش، در ۲۲ شهریور ماه بود که محمدرضا ظفرقندی در حساب شخصی توئیتر خود با طرح این سؤال که «چرا سرمکمیاب است»، نوشت: در اکثر بیمارستانها سرم برای درمان بیماران سهمیهبندی شدهاست. حتی برای بیمارانی که نیاز به عمل جراحی دارند، سرمهای مورد نیاز وجود ندارد. علت کمبود ناگهانی سرم در کشور چیست؟ سلامت مردم و درمان بیماران بر امور دیگر مقدم است.» موضوعی که مدیر کل داروی سازمان غذا و دارو درباره چرایی آن اینگونه توضیح دادهبود: «در حال حاضر مصرف سرم در کشور از حد معمول و طبیعی بیشتر شده که علت اصلی آن فصل گرما و همهگیری برخی بیماریهاست.»
به گفته وی برای جبران کمبود احتمالی سرم سازمان غذا و دارو اقدام به واردات سرم کردهاست. هر روز چندین محموله سرم وارد کشور و ترخیص میشود و احتمالاً موضوع کمبود سرم تا دو هفته آینده برطرف میشود.
این ماجرا، اما باعث شد تا سرم سهمیهبندی شده و تنها در اختیار برخی داروخانههای دولتی قرار گیرد. علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان، چرایی این کمبود را افزایش مراجعه بیمارهای گوارشی به مراکز درمانی و افزایش مصرف سرم را دلیل دانسته و گفته بود: «روزانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار بطری سرم در کشور تولید میشود که این میزان تولید، به اندازه نیاز کشور است و در نتیجه نباید کمبود سرم داشته باشیم، اما در برخی مقاطع مانند شرایط کنونی که بیماریهای فصلی زیاد میشود، متأسفانه با کمبود سرم مواجه میشویم.» از نگاه وی هر کشوری باید ذخایر استراتژیک دارو داشته باشد تا در صورت کمبود، مردم دچار مشکل نشوند، اما متأسفانه ذخایر استراتژیک داروها به ویژه سرم طی دو سال شیوع کرونا به صفر رسیده و در حال حاضر به اندازه مصرف کشور است. به گفته فاطمی کمبود در برخی دیگر از داروها هم همیشه وجود دارد. به عنوان مثال با وجود اینکه ۴ تا ۵ میلیون سرم از خارج از کشور وارد شدهاست، اما هنوز وضعیت عادی نشده و داروخانهها به سختی میتوانند سرم را تأمین کنند. برای توزیع سرم عمدتاً داروخانههای منتخب و دولتی در اولویت اول قرار دارند. بعد از آن بیمارستانها، درمانگاهها و داروخانههای نزدیک به مراکز جراحی محدود در اولویتند. داروخانههای سرپایی هنوز هم سرم را با سهمیهای دریافت میکنند.
سبدفروشی شرکتهای توزیع
با وجود آنکه مدیر کل داروی سازمان غذا و دارو اواسط شهریور ماه وعده دادهبود مشکل کمبود سرم تا یکی دو هفته دیگر رفع میشود، اما زمزمههای کمبود سرم همچنان ادامه دارد.
شهابالدین جنیدی جعفری، عضو هیئت مدیره انجمن داروسازان تهران با بیان اینکه کمبود سرم کذب است، میگوید: «با وجود همه نظارتهایی که از سوی سازمان غذا و دارو و مجموعههای مرتبط انجام میشود، اما سبدفروشی و الزام به خرید برخی داروها که مورد درخواست داروخانهها نیست برای دریافت سرم از سوی شرکتهای توزیعکننده وجود دارد.»
به گفته وی گزارشهایی مبنی بر اینکه تولیدات در این حوزه بیش از مصرف است، به گوش میرسد، اما بازار دارویی به شرایط پایدار برای برخی اقلام از جمله سرمهای تزریقی نرسیدهاست.
عضو هیئتمدیره انجمن داروسازان تهران میافزاید: «اگر تولید و مصرف سرم شرایط نسبتاً متعادلی دارد، به نظر میرسد که سهمیه بندی باعث ایجاد بحران و جو کاذب شدهاست.» وی معتقد است در حوزه سرمهای تزریقی نیز در صورتی که موجودی و تولیدات سرم شرایط مناسبی دارد، میتوان با نظارت بیشتر بر توزیع و حتی اتمام سهمیهبندی در صورتی که کمبود کاذب وجود داشته باشد، آن را مدیریت کرد.
عضو مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی به دستورالعمل درمان و تجویز منطقی سرم از سوی جامعه پزشکی و آگاهسازی مردم نسبت به دریافت دارو اشاره میکند و میافزاید: «جامعه پزشکی و مردم باید به این امر واقف باشند که لزوماً برای رفع هر مشکل نیاز به تجویز و مصرف دارو از جمله سرم نیست و گاهی اوقات با رعایت یکسری از اصول میتوان به هدف درمانی مطلوب دست یافت.»
عوامل احساس کمبود کاذب
محمود نجفی عرب، عضو اتاق بازرگانی تهران هم کمبود سرم را داقعی نمیداند و معتقد است عوامل متعددی در شکلگیری احساس کمبود سرم نقش دارد. از نگاه وی با توجه به حجم انبوه تولید سرم در کشور، نباید کمبودی وجود داشته باشد، اما تغییر در الگوی درمان و همچنین شیوع بیماریهای فصلی تا حدودی به افزایش مصرف دامن زدهاست.
نجفی عرب با اشاره به اینکه دولت برای مدیریت تقاضا، توزیع داروخانهای سرم را محدود کرده و این سیاست، خود دلیلی برای شکلگیری تنش در بازار بود، میافزاید: «به هر حال بیمار به داروخانههای مختلف مراجعه میکند و وقتی موفق به تأمین کالای مورد نیاز خود نمیشود، احساس کمبود و این مسئله یک جو روانی ایجاد میکند.
این احساس کمبود در شرایطی ایجاد شدهاست که واحدهای تولیدکننده با حداکثر ظرفیت در حال فعالیت هستند و حتی به تعداد شیفتهای خود افزودهاند، البته فراخوانی هم از سوی وزارت بهداشت برای واردات سرم صادر شده و احتمالاً این کمبود به زودی برطرف شود.»
عضو اتاق بازرگانی تهران راهحل ریشهای رفع کمبود این فرآورده دارویی را ایجاد واحدهای تولیدی جدید میداند و میگوید: «اگر قرار است این مسئله به صورت ریشهای حل شود، راهکار این است که یک یا دو کارخانه سرمسازی دیگر در کشور راهاندازی شود که البته سرمایهگذاریهایی نیز در حال شکلگیری است. به هر شکل، کشور ما نباید در زمینه تأمین سرم پس از حدود ۴۰ سال که به خودکفایی دست یافته، دچار کمبود شود.»