با وجود سابقه بیش از ۶۰ ساله قانونگذاری در حوزه محیط‌زیست ایران، این بخش همچنان با مشکلات متعدد دست به گریبان است. محیط‌بانان به عنوان بازوان اجرایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسداری و کنترل عرصه‌های طبیعی و حیات‌وحش کشور نقش مهمی برعهده و از سوی دیگر مشکلات و دغدغه‌های زیادی هم دارند. محیط‌بانان در یگان حفاظت محیط‌زیست که یکی از اساسی‌ترین بخش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست است، مشغول به فعالیت هستند. هدف از تشکیل این یگان، پیشگیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط‌زیستی، حفاظت از انواع گونه‌های گیاهی و جانوری و مقابله با صید و شکار غیرمجاز و صدور مجوز‌های شکار بوده‌است. فرماندهی یگان حفاظت از محیط‌زیست در حال حاضر بر عهده سرهنگ جمشید محبت‌خانی است که در گفتگو با «جوان» به عملکرد خود در رابطه با این وظایف سازمانی پرداخته‌است. علیرضا ساجدین، معاون رصد و پایش یگان حفاظت و مسئول مرکز فوریت‌های سایبری این یگان هم در گفتگو با «جوان» به رفع تهدیدات سایبری در این حوزه پرداخت.
به عنوان سؤال نخست بفرمایید با توجه به انتقاد‌هایی که محیط‌بانان از شغل‌شان و فعالان محیط‌زیستی از کم‌کاری‌های انجام شده برای محیط‌بانی و حفاظت از گونه‌ها دارند، شما از عملکرد خود چطور دفاع می‌کنید؟
نوع مسئولیت من پروسه خاصی دارد. من با موافقت معاون رئیس‌جمهور، یعنی رئیس سازمان محیط‌زیست و با امضای فرمانده فراجا، یعنی فرمانده کل انتظامی کشور در این سمت قرار دارم. یعنی مأمور خدمت در سازمان محیط‌زیست هستم. ولی ماهیت شغل من فراجایی است، یعنی پلیس هستم. به عنوان سربازی که چهار سال افتخار خدمت در محیط‌بانی را داشتم و تلاش شبانه‌روزی برای ارتقای محیط‌بانی کرده‌ام. در زمان ورود من به محیط‌بانی در سال ۹۶ وضعیت این یگان بسیار نامناسب بود و محیط‌بانان مشکلات زیادی داشتند. مباحث بیمه‌ای محیط‌بانان و مباحث امکانات آن‌ها مثل تهیه موتورسیکلت را که خیلی ضروری بود، دنبال کرده‌ام. سال گذشته هزارو ۲۰۰ موتورسیکلت برای محیط‌بانان خریداری شد. موارد مختلفی غیر از افزایش سالانه کشوری هم به حقوق محیط‌بانان اضافه کردیم.
مشکلات محیط‌بانان طرحی هم مرتفع شده‌است؟
شرمنده ۳۵۰ محیط‌بان طرحی هستم. این محیط‌بانان با آزمون استخدام نشدند و مدیران استانی این افراد را بدون هماهنگی سازمان، مشغول به کار کرده‌اند. در نتیجه این افراد شناسه استخدامی ندارند و برای این‌ها نمی‌توانیم کاری بکنیم. در دولت قبل سه بار و در دولت فعلی هم یکبار مکاتبه کردم با امضای خود معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان محیط‌زیست. متأسفانه کاری برای این محیط‌بانان نتوانستم انجام دهم و همین جا اعلام می‌کنم که شرمندگی من در دوره خدمتم در خصوص محیط‌بانان طرحی است. این عزیزان هم خیلی زحمت می‌کشند، اما تا حالا کاری از دست من برنیامده‌است. برای مابقی محیط‌بان‌ها هم البته تلاش زیادی کردیم و تا زمانی هم که قرار باشد در این جایگاه بمانم از هیچ تلاشی دریغ نخواهم کرد.
در قضیه مرگ پلنگ در شهر ساری مشخص شد که در استان مازندران فقط دو اسلحه بیهوشی وجود دارد. چرا سازمان محیط‌زیست با کمبود شدید اسلحه بیهوشی برای مهار گونه‌های مهم جانوری روبه‌رو است؟
تأمین اسلحه بیهوشی و مدیریت آن بر عهده معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست است و اصلاً مربوط به محیط‌بانی نمی‌شود. آموزش شلیک با این اسلحه هم مربوط به معاونت محیط‌زیست طبیعی است.
آنگونه که در لایحه محیط‌بانان آمده، هزینه‌های درمانی نیرو‌های مردمی که به صورت داوطلبانه در اطفای حریق جنگل‌ها شرکت می‌کنند، پرداخت می‌شود؟
لایحه حمایت قضایی از محیط‌بانان تصویب و ابلاغ شد و طبق همین قانون هزینه‌های درمانی نیرو‌های مردمی که به صورت داوطلبانه در اقدامات مرتبط با پیشگیری و اطفای حریق جنگل‌ها و مراتع کشور همکاری می‌کنند، پرداخت و صدمات و خسارات وارده به آن‌ها جبران می‌شود.
یعنی الان این قانون اجرایی شده است؟
بله، به خاطر همین هم الان همه محیط‌بانان بیمه‌های مختلف مثل مصدومیت هستند و سازمان وظایف بیشتری نسبت به محیط‌بانان پیدا کرده‌است.
در حوزه سایبری برای مقابله با قاچاقچیان چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
دو سال قبل یک معاونت سایبر در چارت یگان حفاظت سازمان تصویب کردیم و تشکیل دادیم. این معاونت تحت نظارت و آموزش پلیس فتای فراجا فعالیت می‌کند. معاون من در این معاونت مهندس ساجدین است که اقدامات خیلی خوبی داشته و اطلاعات بیشتر را باید از او بگیرید. عدد اقدامات و اینکه در سطح سایبر با چه جرائمی مقابله کردند هم از ایشان بگیرید.
چندی قبل در گفتگو با پایگاه اطلاع‌رسانی خود سازمان گفتید که امسال ۵۰۰ محیط‌بان استخدام می‌کنید، در صورتی که سال قبل هیچ استخدام محیط‌بانی نداشتید! چطور به یکباره مجوز این تعداد محیط‌بان را به دست آوردید؟
استخدام سالانه ما ۲۵۰ نفر است. ما سه سال قبل به مدت ۱۰ سال این مجوز را از سازمان اداری و استخدامی گرفتیم. این اقدام دو سال انجام شد، ولی سال قبل که سال سوم بود، به علت عدم پیش‌بینی‌های بودجه‌ای از سوی سازمان برنامه و بودجه، سازمان موفق به استخدام محیط‌بان نشد. یعنی ما استخدام ۲۵۰ نفر را در سال ۱۴۰۰ طلبکاریم و الان دنبال این هستیم مجوز ۲۵۰ نفر امسال را که می‌گیریم، مجوز ۲۵۰ نفر سال قبل را هم بتوانیم بگیریم ولی هنوز موافقت نشده‌است، ولی استخدام ۲۵۰ نفر امسال قطعی است.
امکانات شان را چطور مهیا می‌کنید؟
پروسه‌ای برای استخدام وجود دارد، مثل تست ورزش، آزمون و مصاحبه علمی که وقتی تمام شد، محیط‌بان‌ها یک آموزش ۴۵ روزه را باید بگذرانند. این آموزش را هم در آموزشکده محیط‌بانی باید بگذرانند و یکسری امکانات هم در روز فارغ‌التحصیلی به آن‌ها می‌دهیم.
قبلاً تصریح کرده‌اید که ۵۰ درصد از ظرفیت پست محیط‌بانی خالی است. برای حل مشکلات مربوط به این قضیه چه تدابیری دارید؟
ما برای یگان حفاظت در سازمان حفاظت محیط‌زیست یک چارت سازمانی داریم. این چارت نزدیک به ۸ هزار محیط‌بان در ردیف خود دارد؛ یعنی این تعداد محیط‌بان در یگان حفاظت باید باشند. آن تعداد محیط‌بانی که الان داریم نزدیک به ۴ هزار نفر است، یعنی ۵۰ درصد از ظرفیت خالی است و فقط مجوز استخدام سالی ۲۵۰ نفر را داریم.
به این ترتیب برای حفاظت از منابع طبیعی با مشکلی اساسی مواجه هستید.
نه! به مشکل نخوردیم. خود سازمان محیط‌زیست هم در چارت سازمانی‌اش همین قدر کمبود نیرو دارد؛ یعنی در کلیت سازمان هم ۵۰ درصد کمبود نیرو وجود دارد.
به نیرو‌های محیط بان فعلی فشار کاری زیادی وارد می‌شود.
بله. من قبلاً هم گفته‌ام که محیط‌بانان تحت فشار کاری هستند.
در حال حاضر چند محیط‌بان زندانی دارید و برای تغییر وضعیت آن‌ها چه اقداماتی کرده‌اید؟
الان فقط محیط‌بان کرمانشاهی در زندان است. ایشان محکوم به قصاص شده‌بود. وکلای پرونده با توجه به مستنداتی که داشتند، درخواست اعاده دادرسی دادند. این درخواست در دیوان عالی کشور پذیرفته‌شد و تا زمان بررسی مجدد پرونده، حکم اعدام نیز متوقف است. حالا پرونده برگشت خورده و در شعبه هم‌عرض دادگاه کیفری یک استان کرمانشاه بررسی می‌شود. تلاش‌مان را برای آزادی ایشان می‌کنیم.
برای جلوگیری از قاچاق گونه‌های مهم حیات‌وحش چه کرده‌اید؟ آمار قاچاق در این زمینه به چه شکل است؟
اقدامات خوبی در حوزه حقیقی و مجازی انجام دادیم. آمار مربوط به این حوزه هم از معاون رصد و پایش ومسئول مرکز فوریت‌های سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست بگیرید.
با پلیس اینترپل در این زمینه همکاری دارید؟
بله، جلساتی هم با پلیس اینتر پل داشته‌ایم. رئیس پلیس اینتر پل سال گذشته به سازمان محیط‌زیست هم آمد و با آن‌ها کارگروهی را تشکیل دادیم. در این کارگروه هم ماهانه یکبار تشکیل جلسه می‌دهیم و موارد مربوطه را بررسی می‌کنیم.
علیرضا ساجدین، معاون رصد و پایش و مسئول مرکز فوریت‌های سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست هم در خصوص مهم‌ترین اقدامات در زمینه مقابله با جرائم محیط‌زیست در بستر مجازی به پرسش‌های «جوان» پاسخ داد.
مرکز سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست با توجه به افزایش جرائم در فضای مجازی، چه اقداماتی را در اولویت کاری خود قرار داد؟
مرکز فوریت‌های سایبری یگان حفاظت محیط‌زیست در مدت زمان کوتاهی که تأسیس شده، با وجود اینکه نیاز به بودجه و نیروی انسانی بیشتری داشته‌است، اما دستاورد‌های خوبی به ارمغان آورده‌است. از جمله آن‌ها در سال ۱۴۰۰ می‌توان به تصویب جرائم محیط‌زیستی در فهرست مصادیق محتوای مجرمانه در فضای مجازی و اضافه شدن بند «م» تحت عنوان مصادیق محتوای مجرمانه مرتبط با جرائم محیط‌زیستی در فضای مجازی اشاره کرد. این اقدام توسط قوه قضائیه با همکاری و مساعدت خوب معاونت دادستانی کل کشور صورت گرفت. از دیگر اقدامات این مرکز ایجاد پنل نظارتی برای نظارت بر کسب و کار‌ها در فضای مجازی بود. این کار با مساعدت مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صمت صورت گرفت تا بتوان پایش بر فعالیت کسب و کار‌ها در فضای مجازی را انجام داد. تخلفات محیط‌زیستی صورت گرفته را هم به وزارت وزارت صنعت، معدن وتجارت گزارش می‌کنیم.
همکاری با پلیس فتا به چه شکل انجام شد؟
همکاری خوبی با پلیس فتا فراجا صورت گرفته‌است. از این طریق می‌خواهیم با بهره‌گیری از پنل اختصاصی ایجاد شده برای محیط‌زیست، تخلفات محیط‌زیستی در فضای مجازی را به صورت دقیق‌تر مورد پایش و پیگیری قرار دهیم. با درخواست و پیگیری فرماندهی یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست، معاونت رصد و پایش زیست‌محیطی نیز ذیل ساختار فرماندهی یگان حفاظت محیط‌زیست ایجاد شده تا کنترل هوشمند محیط‌زیست کشور به صورت دقیق‌تر صورت گیرد. همچنین بهره‌گیری از نظرات و پیشنهادات کارکنان یگان حفاظت محیط‌زیست کشور نیز در دستور کار قرار گرفته‌است. در همین راستا قسمتی در سایت سازمان حفاظت محیط‌زیست ایجاد شده تا بتوان از این طریق نیز هم فکری لازم را با مجموعه درون سازمانی انجام دهیم و از نظرات و انتقادات همکاران کل کشور بهره برد. آموزش کارکنان، فعال کردن واحد‌های پایش در استان‌ها و همکاری و تعامل با اصناف و پلیس امنیت اخلاقی نیز از جمله مهم‌ترین اقدامات این مرکز بوده‌است.
رصد و پایش تخلفات در مرکز سایبری چگونه انجام می‌شود؟
بدین صورت است که پس از رصد، جمع‌آوری و احصای اطلاعات جرم رخ داده در فضای مجازی و پس از تشکیل پرونده، مراتب به مقام قضایی جهت رسیدگی گزارش می‌شود.
در این خصوص اگر بخواهیم به عملکرد سال گذشته اشاره کنیم، باید بگویم تخلفات محیط‌زیستی رصد شده در فضای مجازی در سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۵۰ مورد بوده‌است. این تخلفات توسط این مرکز مورد پایش قرار گرفته که این تعداد تخلف منجر به تشکیل بیش از ۸۰ مورد پرونده شد و متخلفان این پرونده‌ها به مراجع قضایی معرفی شدند. در این خصوص تأکید بر این است که برخورد سلبی تنها راه کاهش جرائم محیط‌زیستی نیست، یعنی تخلفات و جرائم مقوله‌ای نیست که بتوان در مدت زمان کوتاهی آن را متوقف کرد. از بدو شیوع کرونا در کشور، تخلفات، خرید و فروش در فضای مجازی افزایش پیدا کرد و این نیز به همان علتی بود که در این بازه زمانی تلاش می‌شد تا بیشتر امور از طریق فضای مجازی انجام شود.
با توجه به افزایش جرائم مجازی چه تدابیری در دستور کار دارید؟
اکنون ما در مقطعی از زمان قرار گرفته‌ایم که با توجه به گسترش فضای مجازی، طبیعتاً تخلفات نیز در این حوزه بیشتر خواهد شد و به سمتی حرکت می‌کنیم که جرائم در حال انتقال از فضای حقیقی به فضای مجازی است. به همین علت است که باید آموزش‌ها، آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی در میان جامعه بیشتر شود. مشخصاً تا شهروندان آگاه نشوند و کمک نکنند نمی‌توان زنجیره قاچاق گونه‌های جانوری را متوقف کرد و از مردم نیز خواهش داریم نهایت دقت و مساعدت را با سازمان حفاظت محیط‌زیست داشته باشند و می‌توانند تخلفات محیط‌زیستی را به سامانه ۱۵۴۰ گزارش دهند.
