سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: حضور در جشنوارههای خارجی همواره موضوعی مناقشهبرانگیز در میان محافل و رسانههای سینمایی بوده است. اینکه آیا اساساً جایزههای سینمایی جشنوارههای خارجی چقدر میتواند اصالت داشته باشد و به عنوان یک موفقیت محسوب شود، مسئلهای بوده که درباره آن مشاجرات و بحثهای زیادی شکل گرفته است و همچنان ادامه دارد، با این وجود انتخاب نماینده ایران برای حضور در مراسم اسکار هر ساله با تشریفاتی خاص انجام میشود تا هم رسانهها را درگیر خود کند و هم حضور یک فیلم از ایران در رخداد سال سینمای امریکا را مهم جلوه دهد، اما امسال نماینده سینمای ایران برای حضور در اسکار ۲۰۲۰ با انتخابی در پشت درهای بسته و با یک تصمیم ناگهانی صورت گرفت.
در جستوجوی یک تصمیم ناگهانی
فیلم مستند «در جستوجوی فریده» در جلسهای که شامگاه روز شنبه ۲۶ مرداد ماه در محل بنیاد سینمایی فارابی برگزار شد، به عنوان نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۰ انتخاب شد. با انتخاب فیلم، برای اولین بار یک اثر مستند از سوی ایران در بخش اسکار «بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان» انتخاب شد.
مراسم سالانه اسکار، شاید تنها رویداد سینمایی باشد که در آن دولتها هر ساله نماینده سینمای کشورشان را برای حضور در آن انتخاب و معرفی میکنند، برای همین همیشه تشکیل کمیته انتخاب فیلم و انتخابهای آن و برگزیدن اثر نهایی مورد توجه رسانهها و محل جر و بحث سینماگران بوده است، به همین دلیل وقتی اعلام شد مستند در جستوجوی فریده برای حضور در اسکار انتخاب شده، اغلب اهالی رسانه در شبکههای اجتماعی به آن واکنش نشان دادند.
در جست و جوی فریده، مستندی سینمایی است که در رخدادهای داخلی مانند جشنواره سینما حقیقت و جشن مستقل سینمای مستند، جشن خانه سینمای ایران و جشن دنیای تصویر (جایزه حافظ) حضور موفقی داشته است. در خلاصه داستان مستند در جستوجوی فریده، آمده است: «فیلم درباره زنی به نام فریده است که ۴۰ سال پیش در حرم امام رضا (ع) رها شده و بعد از انتقال به شیرخوارگاه توسط زوجی هلندی به فرزندی گرفته شده و به هلند برده میشود. فریده که در طول این سالها به خاطر ترس از سفر به ایران و تمایل نداشتن خانوادهاش به وطن بازنگشته، چند سالی است از راه دور جستوجویی را برای پیدا کردن خانواده واقعیاش شروع کرده و حالا برای اولین بار به ایران سفر میکند تا زادگاهش را ببیند و با سه خانواده که مدعیاند خانواده واقعی او هستند، ملاقات کند.» این فیلم در شرایطی به عنوان نماینده ایران برای اسکار انتخاب شد که هیچ موفقیت بینالمللی نداشته و برخلاف انتخابهای قبلی سینمای ایران، اسم و رسمی در آن سوی مرزهای ایران ندارد.
رقبای بازمانده
امسال هیئت انتخاب فیلم برای معرفی به اسکار شامل فرشته طائرپور، فاطمه معتمدآریا، ابوالحسن داوودی، تورج منصوری، رسول صدرعاملی، امیر اثباتی، مرتضی رزاقکریمی و مهرزاد دانش به همراه رائد فریدزاده بود.
در خبر روابط عمومی سازمان سینمایی درباره انتخاب مستند «در جستوجوی فریده» به حضور ۱۰ عنوان فیلم در فهرست اولیه انتخاب اشاره شده است. فیلمهای مغزهای کوچک زنگ زده (هومن سیدی)، بمب، یک عاشقانه (پیمان معادی)، سرو زیر آب (محمدعلی باشه آهنگر)، آشغالهای دوست داشتنی (محسن امیریوسفی)، قصر شیرین (رضا میرکریمی)، در جستوجوی فریده (آزاده موسوی و کوروش عطایی)، عرق سرد (سهیل بیرقی)، متری ششونیم (سعید روستایی)، سرخپوست (نیما جاویدی) و شبی که ماه کامل شد (نرگس آبیار) فهرست اولیه هیئت انتخاب برای معرفی نماینده سینمای ایران به اسکار را تشکیل داده بودند.
با حذف هفت فیلم در نهایت هیئت داوران از میان فیلمهای «قصر شیرین»، «متری شیش و نیم» و «در جستوجوی فریده»، گزینه سوم را انتخاب کردند.
حذف آثاری، چون «سرخپوست» و «شبی که ماه کامل شد» با وجود داشتن پتانسیل خوب برای حضور بینالمللی، یکی از نکات ابهامی است که هنوز علت آن مشخص نشده است. در عوض رائد فریدزاده سخنگوی هیئت معرفی فیلم ایرانی در مصاحبهای با دفاع از انتخاب یک مستند برای حضور در اسکار میگوید: «معتقدم وقتی چنین هیئتی این انتخاب را انجام میدهد، نشان از یک بالندگی دارد که کلیت سینمای ایران در این بخش مورد توجه قرار گرفته است و خود را محصور سینمای داستانی یا سینمای بدنه نمیکنند.»
واکنشها به انتخاب یک مستند
ایران میتوانست تا هشتم مهر ماه نماینده خود را برای اسکار معرفی کند، اما بسیار زودتر از فرصتی که آکادمی اسکار در نظر گرفته و در حداقل جلسات ممکن انتخاب انجام شده است. این موضوع بیش از همه عوامل فیلم «متری شیش و نیم» را عصبانی کرده است. نوید محمدزاده بازیگر فیلم متری شیش و نیم مینویسد: «هر سال اواخر شهریور نماینده سینمای ایران به اسکار اعلام میشد، علت این عجله در انتخاب چی بود؟ «در جست وجوی فریده» نماینده سینمای ایران در اسکار؟ فیلم خوبیه درست، ولی بر اساس کدوم موفقیت بینالمللی؟ نمیتونستین تا بعد از جشنواره ونیز صبر کنین؟»
حامد بهداد بازیگر فیلم «قصر شیرین» نیز با تبریک به انتخاب مستند در جستوجوی فریده، به شکل غیرمعمول و خلاف روال سالهای گذشته انتخاب نماینده ایران برای اسکار اشاره کرده و خواستار شفافسازی درباره چنین انتخابی شده است، اما سعید روستایی کارگردانی «متری شیش و نیم» تندترین واکنش را نشان داده و نوشته است: «انتخاب زودهنگام فیلم سینمایی «در جستوجوی فریده» به عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار، یک ماه زودتر، ساعتی پس از نیمه شب بدتر از کودتا! عجیب نیست واقعاً؟»
با انتخاب یک مستند برای حضور در اسکار عملاً همه جوایز شبههانگیز فیلم «قصر شیرین» در جشنواره شانگهای و شانس جایزه متری شیش و نیم در ونیز بیتاثیر شد، حتی فیلمی مانند «شبی که ماه کامل شد» که تلاش کرده است با نزدیک شدن به نگاهی بیشتر عرفی از جریانهای تکفیری برای جشنوارههای خارجی نیز جذاب باشد هم کاملاً از گردونه رقابت بیرون رفت، البته این را هم باید در نظر گرفت که نمایندگان ایران در اسکار تنها دو بار موفق به کسب جایزه شدند که به ویژه جایزه دوم با شبهه مسائل سیاسی همراه بوده است. به غیر از آن همه گزینههای اعلامی از ایران در همان مرحله اول انتخاب آکادمی اسکار حذف شدهاند، البته در این میان قوت قصهگویی در سینمای فرهادی را نباید در جلب توجه اعضای آکادمی اسکار بیتاثیر دانست؛ نقطه قوتی که در اغلب آثار سینمای ایران یک نقطه ضعف بزرگ محسوب میشود. انتخاب یک مستند برای معرفی به اسکار میتواند نوعی تحقیر سینمای داستانی ایران هم محسوب شود.