حوريه ملکي
توسعه شهرنشینی و پیدایش مناطق کلان شهری در کشورهای جهان سوم با توسعه شهرنشینی در کشورهای جهان صنعتی غرب که از فردای انقلاب صنعتی در کشورهای مذکور آغاز گردید بسیار متفاوت است. هجوم سیل آسای روستاییان به شهرها به ویژه شهرهای بزرگ در کشورهای در حال توسعه را باید در از هم پاشیده شدن نظام های سنتی تولید روستایی از یک سو و وجود فرصت های شغلی مناسب از سوی دیگر جستجو کرد. مهاجران به محله های مهاجرنشینی هجوم می برند که در حاشیه شهرها مانند قارچ رشد می کنند و آنان در جایی که «حاشیه گندابی» یا «آپاندیس نواحی شهری» نامیده می شود سکنی می گزینند. بسیاری از آنها در شرایطی زندگی می کنند که از کمترین امکانات اولیه نیز بی بهره اند. بر همين اساس حاشیه‌نشینی در ارومیه چالشی جدی برای مدیران شهری، نهادهای فرهنگی و اجتماعی تلقی می‌شود و رشد روزافزون جمعیت در این مناطق تهدیدی بحران زا در سال‌های آینده است، هریک از سکونت گاه‌ها مسائل خاص خودش را دارد و مشکلاتی مانند کوچه‌های تنگ و باریک، خانه‌های بی دوام و کوچک و فقدان امکانات ورزشی و بهداشتی از بارزترین مشخصه‌های این محله‌های حاشیه نشین است.
***
همزمان با افزایش مکانهای آلونک نشین، شاهد گسترش بی رویه نابرابری های اجتماعی، فقر، بیکاری، بزهکاری، تفاوتهای فرهنگی و بیسوادی هستیم. حاشيه نشيني که در ابتدا به حلبی آبادها معروف بودند، نتیجه کاربری ارضی نابرابر بین بخش های مختلف شهری است که به صورت های مختلف زمین ها را در خارج از محدوده ها در اشغال خود دارند. حلبی ابادها بدون امکانات بازافرینی، از لحاظ اشتغال و دیگر منابع می توانند حتی ریشه در مناطق روستایی داشته باشند. بیشترین امید آنها به کار در شهر می باشد.
در حال حاضر نزديک به ۴۰ درصد از مردم ارومیه حاشیه نشین هستند و رفته‌رفته به میزان قابل توجهی به این آمار افزوده می‌شود، حاشیه نشینان ارومیه با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند و حل این مشکلات نیازمند برنامه ریزی منسجم و دقیق از سوی دولت و شهرداری است.
وقتي به حاشيه هاي آذربایجان غربی توجه مي شود، مشخص مي شود که بيش از 600 هزار نفر در بیش از 70 محله در مناطق حاشیه‌ای شهرهای اين استان زندگی می‌کنند که بیش از 200 هزار نفر از آنان در ارومیه و در مناطقی چون اسلام آباد، الواج، کشتارگاه، حاجی پیر لو، وکیل آباد، علی آباد، حسین آباد، شهرک پردیس و شهرک گلمان ساکن‌اند.
مهاجرت بی رویه از شهرهای گوناگون به ارومیه و روی آوردن هزاران روستایی خود شهرستان ارومیه به شهرنشینی منجر به ایجاد ده‌ها سکونت گاه غیر رسمی در اطراف این شهرستان شده است، ساخت خانه‌های ارزان قیمت در حاشیه شهر به سرعت انجام شده و فرصت مدیریت و بررسی را از مدیران شهری ربوده است.
* آمارهايي براي دل خوشي!
در بررسي هايي که از حاشيه شهرها به دست آمده مشخص شده که در اين مناطق میتوان متغیرها و عوامل زیادی را برشمرد که هر یک به نوعی بر چگونگی زیست شهری تاثیرگذار هستند. مناطق حاشیه نشین اروميه از جمله پدیده هایی است که تاثیرات منفی بسیاری را بر مرکز استان، محیط زیست و امور سیاسی و اقتصادی بر جای می گذارد. شرایط فیزیکی - کالبدی این خانه ها عبارت است از تراکم بالای جمعیت، فقدان تسهیلات مناسب زندگی، کمبود خدمات اولیه زیربنایی، محیط زیست الوده و غیربهداشتی. همچنین در این محل ها درصد بالایی از بیسوادی، بیکاری، جنایت و ناهنجاری های روانی مشاهده می گردد.
در همين رابطه فرماندار ارومیه تعداد سکونتگاههای غیر رسمی ارومیه را 26 منطقه و محله عنوان می‌کند و می‌گوید: 250 هزار نفر از مردم ارومیه در سکونتگاههای غیر رسمی زندگی می‌کنند که 31 درصد جمعیت ارومیه را تشکیل می‌دهند و وسعت سکونتگاههای غیر رسمی ارومیه در حدود 471 هکتار است که 4.5 درصد از مساحت کل این شهر است.
علیرضا ملامحمدی زاده می‌افزاید: اجرای پروژه‌های متعدد برق رسانی، مخابرات و ایجاد شبکه آب‌رسانی روستایی و گسترش ضریب نفوذ گاز طبیعی در مناطق روستایی احداث فرهنگسراها و خانه محلات، ایجاد مراکز خدمات رسانی از قبیل مراکز جامع سلامت شهری و پایگاه‌های بهداشت توسط مرکز بهداشت از نمونه اقدامات دولت در مناطق حاشیه نشین ارومیه است.
ملامحمدی زاده توجه به توسعه زیرساخت‌ها و امکانات در مناطق روستایی را مؤثرترین راهکار برای جلوگیری از مهاجرت روستا به شهر عنوان می‌کند و تصریح می کند: بهره مندی آسان از خدمات دولتی و ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای از جمله مواردی است که می‌تواند در صورت فراهم‌سازی در مناطق روستایی مانع از مهاجرت روستاییان به شهر و گسترش پدیده حاشیه نشینی شود.
وی بیان می‌کند: با هدف شناسایی و بهره برداری از ظرفیت‌های مناطق حاشیه‌نشین، جلوگیری از تقلیل سرمایه‌های اجتماعی در این مناطق و ارائه خدمات بهتر به ساکنان حاشیه نشین 9 دفتر تسهیلگری در ارومیه فعال شده است.
* فروش زمين ها توسط افراد سودجو
اسلام‌آباد، کشتارگاه، الواج و دیگر محلات حاشیه نشین ارومیه، بعضاً برگ برنده برخی از کاندیداها در دوران انتخابات هستند، مسئولین در ایام انتخابات و گاهی چند ماه قبل‌تر به میان این مردم رفته و به آنها وعده‌هایی می‌دهند تا سبد رأیشان را پر کنند ولی تا به امروز هیچ کدام از آن وعده‌ها تحقق نیافته است.
افزايش حاشيه هاي اروميه در حالي رخ مي دهد که از چندين سال قبل تا کنون هشدارهاي زيادي در مورد اين معضل داده مي شد. 5 سال پيش يعني شهريور ماه سال 1393 بود که مدير كل امور اجتماعي و فرهنگي وقت استانداري آذربايجان غربي گفت: براي جلوگيري از گسترش مناطق حاشيه نشين نسبت به ساماندهي و مقاوم سازي اين مناطق اقدام شده است.
هوشنگ عطا پور افزود: براي مقاوم سازي خانه ها در حاشيه شهرها بايد مالكان اين مناطق با دستگاههای اجرایی همكاري هاي لازم را داشته باشند.
وی با بيان اينكه براي جلوگيري از گسترش حاشيه نشيني بايد از مهاجرت بی رویه مردم به اين مناطق خودداري كرد افزود: براي اجرايي شدن چنين برنامه اي بايد از فروش اراضي توسط زمين خواران به قيمت هاي كم جلوگيري شود تا شهروندان به مناطق حاشيه اي شهر به دليل ارزان بودن اراضي در اين مناطق روي نياورند.
وي تصريح كرد: بيشترين آمار مهاجرت به سکونتگاههای غیر مجاز از روستاها مي باشد كه مي توان با رونق دادن زندگي روستايي و تقويت كردن اقتصاد روستاييان از مهاجرات آنها به شهرها و زندگي در مناطق حاشيه اي جلوگيري كرد.
عطاپور با اشاره به اينكه وجود افراد سودجو براي فروش زمين هاي اين مناطق نيز به نوبه خود ايجاد مشكل مي كند افزود: هيچ گونه اطلاعاتي در رابطه با برخورد نهاد هاي ذي ربط با اين دست افراد متخلف نداريم. حاشيه نشيني يك آسيب اجتماعي است كه در صورت عدم رسيدگي به آن زمينه ساز مشكلات فرهنگي و اجتماعي زيادي مي شود.
مدير كل امور اجتماعي و فرهنگي استانداري آذربايجان غربي خاطرنشان كرد: نهادهاي مربوطه نيز براي جلوگيري از زمين خواري اقداماتي انجام نداده و نظارتي نيز نمي كنند كه اين امر خود باعث سوء استفاده افراد سود جو و افزايش حاشيه نشيني مي شود.
عطاپور گفت: شهرستان هاي اروميه، مياندوآب، خوي، مهاباد و بوكان به ترتيب بيشترين حاشيه نشيني ها را به خود اختصاص داده اند.
وي تصريح كرد: وجود سكونت گاه هاي غير رسمي، مناطق بي دفاع شهري و وجود بافت هاي فرسوده جزءمناطق حاشيه نشين يا مناطق ويژه اجتماعي هستند كه بايد به آن ها رسيدگي شود. در اروميه حدود 40 منطقه حاشيه نشين وجود دارد كه رسيدگي به اين تعداد مناطق حاشيه نشين بسيار سخت مي باشد.
حالا مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آمار حاشیه‌نشینان این شهرستان را کمی متفاوت‌تر از فرماندار ارومیه ارائه می‌کند و می‌گوید: 340 هزار نفر حاشیه نشین در ارومیه شناسایی شده که 37 درصد جمعیت این شهرستان است.
سید هادی طباطبایی می‌افزاید: این مسئله آسیب‌ها و مسائل بسیاری را در خود دارد که موجب شده تا کمیته مهاجرت معکوس در استان و شهرستان تشکیل شود.
در همين رابطه رئیس شورای اسلامی شهر ارومیه نيز می‌گوید: مشکلات اقتصادی و بالا رفتن نرخ بیکاری و سخت شدن زندگی یکی از عامل‌های اصلی افزایش حاشیه‌نشینی در ارومیه است.
محمدرضا علیزاده امامزاده می‌افزاید: حاشیه‌نشینی محصول توزیع ناعادلانه زیرساخت‌ها و سرمایه در مقیاس فضای مناطق شهری و روستایی است و سبب افزایش مشکلات درون‌شهری متعددی می‌شود.
وی بیان می‌کند: در ارومیه پس از طرح جامع سال 85 با برنامه ریزی‌هایی که دراین ارتباط صورت گرفت پروژه‌های بزرگی انجام شد و این عامل سبب شد تا کسانی که در شهرهای دیگر بیکار هستند برای پیدا کردن کار به ارومیه مهاجرت کنند.
علیزاده تصریح می‌کند: افزایش مهاجرت به ارومیه سبب شد تا مشکلات اقتصادی در این شهر افزایش‌یافته و به‌طور ناهماهنگ منطقه حاشیه‌نشینی در اطراف شهر گسترش یابد ولی این شهر ظرفیت پذیرش حجم بالایی از مهاجر و افراد بیکار را ندارد.
