سرویس ایران جوان آنلاین: هر سال ۲ میلیون تن از خاک کشور به دنبال فرسایش از دست میرود. در کنار این معضل که روز به روز از وسعت عرصههای مناسب کشاورزی میکاهد، سودجویانی هم هستند که خاک حاصلخیز و ارزشمند ایران را به بهانه صادرات گل و سیمان از کشور خارج میکنند. خاکی که در بیرون از ایران بقای فعالیتهای کشاورزی کشورهای عربی را تضمین میکند و در مناطقی همچون امارات و قطر برای ساخت جزایر مصنوعی و خشک کردن دریا به کار میرود. مادهای ارزشمند که وجود آن برای ادامه حیات حیاتی است و مسئولان برای جلوگیری از فرسایش و خروج آن باید با تمام توان وارد میدان شوند.
فرسایش خاک در ایران ۳ برابر متوسط جهانی اعلام میشود. این به این معناست که سالانه بیش از ۲ میلیون تن از خاک کشور دستخوش تغییر شده و دیگر قدرت حاصلخیزی ندارد. ماده ارزشمندی که به گفته کارشناسان ۷۰۰ سال زمان میبرد تا یک سانتیمتر آن تولید شود. با این حال در ایران دو معضل یکی فعالیت قاچاقچیان و دیگری فرسایش خاک مقدار این ماده ارزشمند را در کشور روز به روز کم و کمتر میکند.
صادرات رسمی و غیر رسمی خاک
در حال حاضر در استانهای جنوبی همچون فارس و هرمزگان بیشترین قاچاق خاک صورت میگیرد. سودجویان حاصلخیزترین خاک ایران را در قالب صادرات گل گلدانی و سیمان از کشور خارج میکنند و مزارع کشورهای اطراف را غنی میکنند و بخشی را هم برای ساخت جزایر مصنوعی امارات و خشک کردن دریا قطر اختصاص میدهند. در راستای صادرات خاک عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات خاک و آب میگوید: «امیدواریم مسئولان موضوع قاچاق خاک را جدی بگیرند، چون خاک یک منبع تجدیدناپذیر یا دیرتجدیدپذیر است.» حسین بشارتی با اشاره به اینکه صادرات خاک همچنان انجام میشود میافزاید: «این موضوع برای کشور یک فاجعه است، شاید در کوتاه مدت اثرات این اتفاق خود را نشان ندهد، اما نسل آینده به راحتی از کنار این موضوع نخواهد گذشت و ما را نخواهد بخشید.» در این خصوص مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیطزیست نیز با تأیید این موضوع که قاچاق خاک همچنان ادامه دارد، بیان میکند: «این اتفاق تلخ از دهه ۸۰ شروع شده و همچنان ادامهدار است.» علی مریدی به صراحت تأکید میکند که قاچاق خاکهای مراتع و مزارع بیشتر از استانهای جنوبی از جمله استان فارس صورت میگیرد. وی با اشاره به اینکه فقط خاک زراعی نیست که صادر میشود، ادامه میدهد: «خاکهای معدنی هم که برای تولید فولاد، آهن و مس استفاده میشود و ارزش اقتصادی بالایی دارد، در قالب صادرات و از مبادی رسمی از کشور خارج میشوند که با توجه به ارزش بالای این نوع خاک، صادرات آن هم به محیطزیست و هم به اقتصاد کشور ضربه میزند.» لازم به ذکر است که بر اساس گزارشهای سالهای گذشته روزنامه «جوان» در خصوص صادرات خاک، این اولین باری نیست که این موضوع از سوی مسئولان جدی گرفته نمیشود و پیش از این هم ایران با معضل صادرات خاک سرخ جزیره هرمز که کاربرد فراوانی در صنایعی همچون ضدزنگ و لوازم آرایشی دارد، مواجه بوده است.
خاک حاصلخیز کشور در معرض فرسایش
حالا با این شرایط که هنوز معضل قاچاق خاک و صادرات رسمی این ماده ارزشمند برطرف نشده است، رئیس انجمن خاک کشور از کاهش شدید سطح خاک حاصلخیز کشور پرده بر میدارد و میگوید: «در کشور ۱۶۵ میلیون هکتار خاک وجود دارد که ۱۸ میلیون هکتار آن قابل استفاده و حدود یک و سه دهم میلیون هکتار آن حاصلخیز است.» منوچهر گرجی با اشاره به خطراتی که پس از فرسایش خاک، استانهای ایران را تهدید میکند، میافزاید: «فرسایش خاک سبب کاهش تولید محصول کشاورزی، هدررفت آب و آلودگی خاک میشود و در نتیجه آلودگی هوا را در پی دارد.» وی به صراحت تأکید میکند: «تهدیدهای خاک کمتر از آب نیست و ما تصمیم داریم با برگزاری سمینارها و کارگاههای آموزشی با حضور استادان و محققان خاک که در عرصههای جهانی فعالیت میکنند، سطح دانش استادان کشور را ارتقا دهیم و از طرف دیگر حساسیت محققان و مسئولان کشور را نسبت به حفاظت از خاک بیشتر کنیم.» اکبری با اشاره به اینکه در کشور از تنوع خاکی زیادی برخورداریم و نمیتوان الگوی واحدی را برای حفاظت خاک ارائه داد، ادامه میدهد: «فرسایش و آلودگی خاک و تغییر کاربری از مهمترین تهدیدهای پیش روی خاک در کشور است. » در حال حاضر گفته میشود که استان زنجان رتبه نخست فرسایش خاک را در بین تمام استانهای کشور به خود اختصاص داده است. در این خصوص رئیس انجمن علوم خاک ایران میگوید: «زنجان یکی از استانهای نیمه خشک و متمایل به خشک است که به دلیل کمبود بارندگی و بالا بودن شدت تبخیر، سرعت تشکیل خاک در آن بسیار کند است و نابودی سریع خاک و به تبع آن نابودی گیاه و جانداران را دارد.»
علیرضا واعظی میافزاید: «بر اساس برآوردهای انجام شده سالانه در هر هکتار نیم تن خاک تشکیل میشود در حالیکه روند تخریب خاک به ۱۰ تن در این استان میرسد.» رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان هم در این خصوص تأکید میکند: «این استان حدود ۸۴۵ هزار هکتار زمین برای کشاورزی دارد که از این میزان ۱۰ درصد خاک با ۸۵ هزار هکتار درجه یک است.» حسین جعفری ادامه میدهد: «خاک استان زنجان به شوری، آلودگی، فرسایش و محدودیت تولید خاک نزدیک شده و زمینها برای کاشت و تولید فقیرتر میشوند.»
با این شرایط یکی از اقداماتی که میتوان با آن جلوی فرسایش خاک را گرفت، به گفته کارشناسان اجرایی کردن طرحهایی همچون طرح جنگلانه است که با اصلاح و احیای مراتع تخریب شده، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از هدررفت آب، نگهداری و ذخیره نزولات آسمانی، تلطیف هوا و ایجاد محیط تفرجگاهی، ایجاد اشتغال، جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و کمک به توسعه پایدار همراه است. بنابر این در کنار اجرایی کردن چنین طرحهای حیاتی برای حفاظت از منابع طبیعی خاک کشور جلوی قاچاقچیان هم به بهترین نحو گرفته شود و این مهم محقق نمیشود مگر اینکه مسئولان دست از انکار این معضلات بردارند.