فؤاد ایزدی: نگران وضعیت امروز بودیم

جوان آنلاین: هفته گذشته، فیلمی 3 دقیقه‌ای از یکی از جلسات کارشناسی مربوط به مفاد برجام در ایران منتشر شد که مربوط به 3 هفته پس از توافق ایران و 1+5 بر سر برنامه جامع اقدام مشترک است. در این فیلم کوتاه که مربوط به جلسه شورای راهبردی روابط خارجی با موضوع «تبیین برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و بررسی الزامات پیش‌رو» است، دکتر فواد ایزدی، از اساتید روابط بین‌الملل دانشگاه تهران از محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه درباره الزام حقوقی آمریکا به برجام  با توجه به اظهارات آن زمان جان کری مبنی بر اینکه برجام یک توافق الزام‌آور نیست، می‌پرسد و از ظریف می‌خواهد در این‌باره توضیح دهد. این استاد دانشگاه به اظهارات کاندیداهای ریاست‌جمهوری آمریکا و تاکید آنها بر پاره کردن برجام پس از پیروزی در انتخابات اشاره می‌کند و خواستار پاسخ ظریف در این‌باره می‌شود. محتوای سوال ایزدی نشان می‌دهد او نسبت به عدم پایبندی آمریکا به مفاد برجام توسط دولت آینده آمریکا نگرانی داشته است. وزیر امور خارجه اما در پاسخ این استاد دانشگاه می‌گوید آمریکا نمی‌تواند این کار را بکند. انتشار این فیلم کوتاه که زمان آن مربوط به 20 روز
پس از امضای برجام توسط ایران و 1+5 است، از این جهت مهم است که نشان می‌دهد وزیر امور خارجه که عامل اصلی این توافق بوده، به قدری به ساز و کار بین‌المللی و شورای امنیت مطمئن بوده که هیچ‌گاه تصور نمی‌کرده طرف آمریکایی بتواند از این توافق خارج شود یا اگر این اتفاق بیفتد، هیچ کشوری با آمریکا همراهی نخواهد کرد. «وطن‌امروز» برای بررسی اظهارات وزیر امور خارجه در این نشست، با دکتر فواد ایزدی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران گفت‌وگو کرده است.

آقای دکتر! در نشست شورای راهبردی روابط خارجی، شما یکی از اساتیدی بودید که از وزیر امور خارجه سؤال پرسیدید. درباره سؤال خودتان بگویید.
شورای روابط خارجی هر هفته جلسه دارد. یکی از این جلسات درباره برجام بود. این جلسه در زمانی بود که توافق صورت گرفته بود. در این جلسه فرصتی برای سوال و جواب در نظر گرفته شد. من از وزیر امور خارجه سوال کردم با توجه به اینکه آقای کری گفته برجام از نظر حقوقی برای آمریکا الزام‌آور نیست و در کمیسیون روابط خارجی هم، زمانی که از او پرسیدند آیا رئیس‌جمهور بعدی هم ملزم به اجرای برجام است اظهار داشت رئیس‌جمهور بعدی برای اجرای برجام الزامی ندارد و با توجه به اینکه برخی کاندیداهای ریاست‌جمهوری در آمریکا صحبت از پاره کردن برجام می‌کنند، سوال من این است: برجام چه الزام اجرایی در دولت بعدی آمریکا دارد؟ این سوال در همان موقعی بود که برخی به ما «دلواپس» می‌گفتند. اتفاقا ما دلواپس همین وضعیت امروز بودیم. یکی از موارد دلواپسی ما این بود که ایران به تعهداتش عمل کند و طرف مقابل با تغییر رئیس‌جمهور زیر میز بزند. این دلواپسی ما بود که متاسفانه همین اتفاق هم افتاد.
 و پاسخ آقای ظریف هم قابل تأمل بود!
آقای ظریف در پاسخ گفت اطمینان می‌دهد چنین اتفاقی نمی‌افتد زیرا آمریکا چاره‌ای ندارد جز اینکه قطعنامه را اجرا کند. این اطمینانی که دوستان در دولت داشتند بیش از حد قابل قبول کارشناسی بود. اطمینان و اعتماد داشتند که اگر توافق شود آمریکایی‌ها آن را اجرا می‌کنند. این اظهارات درست در زمانی بود که آمریکایی‌ها به صراحت می‌گفتند معلوم نیست برجام را اجرا کنیم. بتازگی «جیک سالیوان» که در مذاکرات عمان حضور داشت و مذاکرات ابتدایی با او شروع شد، در جلسه موسسه کارنگی در پاسخ به این سوال که فکر نمی‌کردید سال 2016 انتخابات می‌شود و رئیس‌جمهور بعدی ممکن است برجام را اجرا نکند؟ جواب داد: ما چنین تصوری داشتیم و به ایرانی‌ها هم گفتیم که اجرای برجام برای ما الزام حقوقی ندارد. یعنی آقای کری این را علنا می‌گفت و سالیوان هم به گفته خودش در جلسه خصوصی با تیم مذاکره‌کننده ایران این مساله را گفته است. مشکلی که ما در ایران داشتیم این بود که از ماه‌ها قبل از توافق، نوعی ذوق‌زدگی نسبت به توافق وجود داشت. زمانی هم که صحبت می‌شد آیا توافق توسط رئیس‌جمهور آمریکا بعدی اجرا خواهد شد؟ براحتی به ما دلواپس می‌گفتند و تاکید می‌کردند بی‌جهت دلواپسید. آنان مدعی بودند این نگرانی‌ها جنبه داخلی دارد اما الان معلوم شده در داخل دولت هم باید دلواپس می‌بودند. اگر دلواپسی دولت در حد قابل قبولی بود، الان وضعیت بهتری پیدا می‌کردیم. الان ما به تعهدات‌مان عمل کرده‌ایم و آنها خرشان از پل گذشته و به ریش ما می‌خندند.
در پاسخ به سوال شما، آقای ظریف می‌گوید اینقدر که شما مطمئنید، من به کسی در آمریکا اطمینان ندارم.
سوال من این بود که برآورد کارشناسی این است که تا 18 ماه آینده که موعد انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکاست، اوباما به دلیل اینکه توافق در دولت خودش انجام شده به آن پایبند است و برجام مشکلی پیدا نمی‌کند. جواب آقای ظریف خیلی خوب است و می‌گوید: من به اندازه شما مطمئن نیستم اما در جمله بعدی، این جمله را خنثی می‌کند و می‌گوید: «طرف مقابل چاره‌ای جز اجرای برجام  ندارد». این تحلیل درستی نبود و معلوم شد چاره داشته و خارج شد. نظر ما هم همین بود زیرا همین دولت اوباما اعلام کرد از نظر حقوقی اجرای برجام الزام حقوقی ندارد. این دلواپسی ما بود ولی آقای ظریف می‌گفت او چاره‌ای جز اجرا ندارد و اطمینان می‌دهم این اتفاق که آمریکا زیر میز مذاکره بزند، نمی‌افتد. اما معلوم شد دولت اوباما با این ذهنیت وارد برجام شده که هر وقت بخواهد چه خودش و چه دولت بعدی زیر میز توافق بزند. آن تحلیل اشتباه بود. زمانی هم که بحث و سوال مطرح می‌شد، خیلی جدی گرفته نمی‌شد.
آقای ظریف در بخشی از پاسخ به شما می‌گوید آمریکا نیازمند قطعنامه شورای امنیت است و نمی‌تواند برجام را پاره کند زیرا مبنای مقبولیتش نابود می‌شود.
این حرف اعتماد بیش از حد به شورای امنیت را نشان می‌دهد. الان آمریکایی‌ها شورای امنیت را مدیریت می‌کنند. بعضی مواقع ممکن است از دست‌شان در برود ولی چون حق وتو دارند نگرانی از آن ندارند زیرا هر کاری بقیه بخواهند بکنند، آمریکا براحتی آن را وتو می‌کند.
برای آینده چه باید بکنیم؟
در مباحث کارشناسی باید دقت شود. آقای ظریف گفتند اعتمادی به هیچ آمریکایی ندارم. این خوب است، منتها هم به آمریکایی‌ها نباید خوشبین بود، هم به نهادهایی مثل سازمان ملل و هم به این تحلیل که آمریکا از برجام خارج نخواهد شد. این تحلیل روز آن زمان دوستان در وزارت امور خارجه بود. در شرایط فعلی اصلاح کردن درک و تحلیل‌مان از آمریکا خیلی مهم است. تجربیاتی که ما با برجام داشتیم نشان می‌دهد باید نگاه‌مان را نسبت به آمریکا و نهادهای بین‌المللی اصلاح کنیم. اینها درس اول است که چطور طرف مقابل را ببینیم و او را چطور بشناسیم. زمانی که با این ذهنیت صحیح حرکت کنیم، ادبیات‌مان اصلاح می‌شود. در همان جلسه‌ای که ما داشتیم، طرف غربی براحتی می‌توانست به این نتیجه برسد که تیم ایرانی پای میز مذاکره است و بعد متن برجام و کارهای دیگرش را براساس ذهنیت تیم ایرانی تعریف کرد. چرا آمریکا از توافق خارج شد؟ زیرا آقای روحانی به آمریکا این اطمینان را داد که طرف ایرانی با خروج آمریکا، از برجام خارج نمی‌شود. روز بعد از آن ترامپ از برجام خارج شد. گزینه مطلوب آمریکا این بود که در برجام نباشد و همه تحریم‌ها و فشارها بازگردد و ایران همچنان در این توافق باشد. آمریکا توافق بهتر را می‌خواهد. یعنی برجام باشد و امتیازاتی در حوزه‌‌های دیگر گرفته شود. ما نشان دادیم این امکانپذیر است و او هم گزینه خروج را انتخاب کرد. ما باید درک و ادبیات بهتری داشته باشیم و تبعات این را در ذهن طرف آمریکایی ببینیم. من احساس می‌کنم بحث‌‌های سیاسی داخلی و جناحی وارد ادبیات سیاست خارجی ما شده و آقای روحانی برجام را برای خودش تبدیل به مساله حیثیتی کرده و نمی‌تواند نقدی نسبت به برجام ارائه بدهد. در عمل زمانی که برجام مشکل پیدا می‌کند، آن را رفع و رجوع می‌کند و می‌گوید آمریکا مزاحم بود و ما با اروپا ادامه می‌دهیم. این اظهارنظر جنبه پاسخگویی به افکار عمومی داخلی را دارد و برای ما سم است. معنای این سخن این است که ما با وجود تحریم‌ها، محدودیت‌ها و فشارها همچنان به برجام ادامه می‌دهیم و هم چوب و هم پیاز را می‌خوریم. این مباحث جناحی در راستای منافع ملی نیست.
دولت برجام را تبدیل به موضوعی جناحی و محفلی کرد و همین باعث شد پاسخ هر نقدی، اظهارات توهین‌آمیز رئیس‌جمهور باشد. این موضوع تبعات بسیاری را برای کشور به همراه داشت و امروز ماحصل این نگاه جناحی به برجام را مشاهده می‌کنیم. آیا این نگرانی برای مذاکرات با اروپا درباره تضمین‌ها نیز وجود خواهد داشت؟
بله! زیرا بحث «سیاسی/ داخلی» شده و به همین علت اقداماتی که باید ایران به عنوان یک کشور در مقابل طرف آمریکایی داشته باشد، بدرستی انجام نمی‌شود. کاری که رئیس‌جمهور باید بکند این است که بگوید ما طرحی داشتیم و اجرا کردیم ولی با مشکلاتی مواجه شد. مشکلات هم تقصیر طرف مقابل بود. مردم این را می‌فهمند. مقام معظم رهبری نیز فرمودند با مردم روراست باشید و واقعیت‌‌های برجام را بگویید و اشتباهاتش را اذعان کنید و بگویید درس گرفتیم. مردم هم متوجه هستند که دوستان زحمت کشیدند و تلاش کردند و ضعف‌‌‌هایی هم داشتند. بعد این ضعف‌ها را اصلاح کنند تا یک اجماع کشوری ایجاد و اختلافات کنار گذاشته شود. ما باید واقعیت‌ها را آنگونه که هست، ببینیم و در مقابل آمریکا موضع‌گیری کنیم، نه در مقابل جناح کناری خودمان.