محبوبه پوردوستار
كيانوش الطافي، برنامه‌ساز و تهيه‌كننده تلويزيون به تازگي توليد سري سوم مجموعه مستند «عكس‌هايي كه جهان را تكان مي‌دهد» (Pictures that shake the world) را در شبكه پرس تي وي آغاز كرده است. او از سال 86 همكاري خود را با اين شبكه شروع كرده و در زمينه‌هاي مختلفي مثل تصويربرداري، تدوين و... با شبكه پرس تي وي همكاري داشته است. گفت‌و‌گوي ما با كيانوش الطافي تهيه‌كننده و كارگردان مجموعه برنامه «عكس‌هايي كه جهان را تكان مي‌دهد» را مي‌خوانيد:
ايده برنامه «عكس‌هايي كه جهان را تكان مي‌دهد» كي و چگونه متولد شد؟
طرح اين برنامه حدود دو سال قبل شكل گرفت. زماني كه بسيار مجذوب و تحت تأثير عكس‌هاي كوين كارتر عكاس اهل آفريقاي جنوبي بودم. آن زمان عكس‌هاي او را جمع‌آوري و آلبوم مي‌كردم و در فيسبوك در موردشان مطلب مي‌گذاشتم. در همان زمان كه ساخت مستندي در حوزه گردشگري تقريباً رو به اتمام بود، تصميم گرفتم اقدام به توليد برنامه‌اي جديد كرده و برنامه‌سازي را به معناي واقعي كلمه تجربه كنم. از اين رو طرح را نوشتم اما اول راه خيلي سخت بود چون بايد ديگران را متقاعد مي‌كردم كه مي‌توان يك ربع در مورد يك فريم عكس حرف زد. اين كار خيلي جديد بود و مشابه آن در هيچ جاي دنيا تجربه نشده است؛ يعني به طور سريالي تجربه نشده است. فيلم مستند در مورد عكاسان و عكس‌هايشان يا در مورد عكسي خاص به‌طور يقين ساخته شده است، ولي اينكه سريالي وجود داشته باشد كه فارغ از هر جناح‌بندي و سياست رسانه‌اي فقط و فقط به روايت عكس‌ها بپردازد و هركدام را يك مستند كند، بايد بگويم نه، نيست. در ابتداي امر اين اطمينان را به مديران شبكه داديم كه مي‌توانيم چنين كاري را انجام دهيم و اكنون پس از توليد بيش از 30 قسمت ثابت كرده‌ايم كه ادعاي اشتباهي نكرده بوديم.
رسالت فرهنگي و رسانه‌اي اين برنامه چه بوده است؟
به نظر من مواد اوليه دنياي خبر و رسانه از طريق تصاوير منتقل مي‌شود و كپشن‌ها و نريشن‌ها در حاشيه عكس‌ها مي‌تواند تأثيرگذار باشد. از اين جهت عكاسان و تصويربرداران مهم‌ترين عوامل و عناصر خلق اين تأثير هستند. آنها با حوادث به صورت رو در رو مواجه مي‌شوند و برعكس ديگر اهالي رسانه كه به انعكاس وقايع مشغولند، از نزديك حوادث را لمس و ثبت مي‌كنند. در اين راستا تاريخ عكاسان و تصويربرداران بي‌شماري را ديده است كه در ميان حوادث آسيب ديده‌اند يا از بين رفته‌اند و شايسته است صاحبان رسانه‌ها به اين عوامل و عناصر بيشتر بها داده و توجه نمايند و سيستم جديدي براي ارزش‌گذاري فعاليت‌هاي آنها در نظر بگيرند.
برنامه «عكس‌هايي كه جهان را تكان مي‌دهد» عكس‌ها را بهانه مي‌كند تا عكاساني را كه در پس عكس‌ها ناشناس مانده‌اند معرفي كند. اين برنامه اداي ديني است به اصحاب رسانه كه دوربين به دست در متن حوادث حضور يافته و درگير اتفاقات مي‌شوند تا واقعيت‌ها را به عنوان اسناد براي آينده ثبت كنند. حاصل كار اين افراد اخبار را اعتبار و سنديت مي‌بخشد.
چند سري از اين مجموعه پيشنهاد و توليد شده است؟
دو مجموعه 13 قسمتي توليد و تحويل شبكه شده است و الان در حال توليد سري سوم اين مجموعه هستيم و توليد نيمي از سري سوم نيز به پايان رسيده است.
از سختي‌هاي اين كار بگوييد؟
فرايند جلب نظر موافق ديگران براي توليد اين اثر بسيار سخت و زمان‌بر بود و ما بايد تمام تلاش خود را به كار مي‌برديم كه جمله «مي‌شود در مورد يك عكس ساعت‌ها حرف زد» باورپذير شود. از اين رو مجبور شديم براي جلب نظر و حمايت مديران شبكه به صورت پايلوت يك قسمت بسازيم و براي اين كار عكس «دختر و كركس» اثر كوين كارتر را انتخاب كرديم. اين عكس مارس سال 1993 در سودان ثبت شده و هنوز هم مهم‌ترين عكس مستند تاريخ است. اين عكس دختربچه سياهپوست رنجور و نحيفي را نشان مي‌دهد كه از فرط ضعف و گرسنگي از پاي درآمده و يك كركس در چند قدمي نظاره‌گر جان كندن اوست. براي ساخت اين قسمت از كار با مارينوويچ دوست صميمي آقاي كارتر تماس گرفتيم. اين اتفاق خودش به تنهايي خيلي هيجان‌انگيز بود. شايد بيشتر از يك ماه طول كشيد كه مصاحبه با ايشان تبديل به يك ويدئو شود. كلاً اين يك امر طبيعي است كه اولين كار هر مجموعه‌اي بيشترين هزينه‌ها و انرژي‌ها را مي‌برد تا نتيجه قابل دفاع شود. مثلاً فرايند تدوين همان كار اول يك ماه به طول انجاميد و براي ساخت اين قسمت هشت دقيقه‌اي از ابتداي نوشتن تا مرحله نهايي حدود پنج ماه وقت صرف شد. اما نتيجه كار بسيار شگفت‌انگيز بود؛ همه افرادي كه كار را مشاهده كردند متفق‌القول به تحسين آن پرداختند. در واقع آنها به اين باور رسيده بودند كه يك عكس خبري يا مستند مي‌تواند اين همه داستان در پشت خود داشته باشد.
انتخاب عكس‌ها طبق چه معيار و ملاك‌هايي صورت مي‌گيرد؟
پيدا كردن عكس‌هاي تأثيرگذار كار چندان سختي نيست. چندين سايت در اين زمينه فعاليت مي‌كنند و با يك سرچ اينترنتي مي‌توانيد تعداد زيادي از آنها را كه وجه اشتراكشان «تكان‌دهنده بودن عكس‌ها» است را پيدا كنيد. فقط يك مشكل وجود دارد كه بعضي عكس‌ها بسيار قديمي است و عكاس و داستان بسياري از آنها ناشناخته و مجهول است و اين مسئله كار را سخت مي‌كند. ما حدود 300 عكس در اختيار داريم و بناست 100 عكس را مورد بررسي قرار دهيم.
آيا خاطره‌اي خاص از مشاهده اين عكس‌ها در ذهن داريد كه براي خودتان جالب بوده باشد؟
براي من ديدن عكس‌هاي حلبچه اتفاق بسيار جالبي بود. يكي از اين عكس‌ها عكس معروف «عمر خاور و فرزندش» بود كه توسط دو عكاس ايراني احمد ناطقي و ساسان مؤيدي از دو زاويه مختلف ثبت شده است و در برنامه با حضور اين دو عكاس مورد بررسي قرار گرفت. اين تنها برنامه‌اي بود كه عكاس اثر در آن حضور داشت و به صورت رودررو با ايشان در مورد عكس صحبت كرديم. ساير برنامه‌ها با حضور كارشناس عكاسي توليد مي‌شود. چون اكثر عكس‌ها خارجي هستند و دسترسي صاحبان آثار كار تقريباً نشدني است.
از عکس‌های با موضوع حادثه چه عکسی را در خاطر دارید؟
عكس «مانكي» كه موضوع آن در مورد آموزش ميمون‌ها در سيرك‌هاي چين است. اين عكس بسيار تلخ و تأثيرگذار است و با اينكه در مورد جنگ، مسائل و درگيري‌هاي سياسي و حوادث غيرمترقبه مثل قحطي و سونامي نيست، اما تأثير بسيار عميقي دارد. به جرئت مي‌توان گفت اگر بيشتر از آنها ناراحت‌كننده نباشد كمتر هم نيست. فاجعه فرهنگي بسيار تلخي كه نتيجه‌اش برخورد نابهنجار و بدون قانون با حيوانات و كشتار وحشيانه و بي‌رحمانه آنها است.
