نویسنده: دکتر یدالله جوانی
در نظام مردم‌سالار ديني ايران، انتخابات به عنوان اصلي‌ترين و مهم‌ترين صحنه حضور مردم براي تعيين سرنوشت و چگونگي اداره كشور شناخته مي‌شود. طبق قانون اساسي جمهوري اسلامي، اداره كشور ايران با اتكا به آراي عمومي از طريق انتخابات است. بنابراين شركت افراد واجد شرايط رأي در انتخابات براي رأي دادن به نامزدها، يعني ايفاي نقش آن افراد در تعيين مسئولان نظام براي اداره كشور طي يك دوره معين داراي اهميت راهبردي است. با توجه به اهميت حضور مردم پاي صندوق‌هاي رأي، در آستانه هر انتخاباتي موضوع حق بودن يا تكليف بودن شركت در انتخابات مطرح مي‌شود. به عبارت ديگر در آستانه هر انتخاباتي، اين سؤال مطرح مي‌شود كه آيا شركت در انتخابات، حق مردم است يا يك تكليف ديني و شرعي به حساب مي‌آيد. پاسخ به اين سؤال ضروري و داراي اهميت از حيث حضور يا عدم حضور پاي صندوق رأي و كيفيت رأي دادن است. در واقع با توجه به مفهوم حق و تكليف و وجود «اختيار» در اولي و «الزام» در دومي، پيامدهاي حق دانستن شركت در انتخابات و يا تكليف دانستن آن، بسيار متفاوت مي‌باشد. اگر انتخابات را حق مردم بدانيم، كساني ممكن است بگويند، از اين حق خود نمي‌خواهيم استفاده نماييم يا بگويند ما در انتخابات شركت مي‌كنيم، لكن يا رأي سفيد در صندوق مي‌اندازيم و يا بدون توجه به اسامي نامزدها، اسم فرد دلخواه‌مان را هر چند ميان نامزدها نباشد، روي برگ رأي نوشته و در صندوق مي‌اندازيم.
اما اگر شركت در انتخابات را يك تكليف بدانيم، اولاً شركت در انتخابات به عنوان يك تكليف و وظيفه ديني و شرعي، براي افراد واجد شرايط رأي دادن الزامي بوده و ثانياً اين افراد بايد در انجام تكليف نهايت دقت را براي صحيح انجام دادن تكليف داشته باشند. انجام صحيح تكليف در انتخابات، يعني با مطالعه و تحقيق از ميان نامزدها براساس معيارها و ملاك‌هاي معقول و ديني، بهترين‌ها را شناسايي كردن و رأي را به نام آنان در صندوق انداختن. با توجه به اهميت موضوع و آثار و نتايج متفاوت «حق دانستن» يا «تكليف دانستن» شركت در انتخابات سه ديدگاه و نظريه در اين خصوص وجود دارد:
1 ـ‌عده‌اي شركت در انتخابات را حق مردم دانسته و مي‌گويند مردم براي شركت كردن يا شركت نكردن در انتخابات، آزاد بوده و داراي اختيار مي‌باشند. صاحبان اين ديدگاه با نفي تكليف در انتخابات، بر اين نكته تأكيد دارند كه مردم براي شركت در انتخابات مختارند و در صورت شركت نكردن، ترك تكليف و وظيفه نكرده‌اند.
2 ـ ديدگاه ديگري شركت در انتخابات را يك تكليف و وظيفه ديني و ملي دانسته و مي‌گويد مردم واجد شرايط رأي دادن، بايد به اين تكليف خود به صورت صحيح عمل كنند.
3 ـ ديدگاه سوم، شركت در انتخابات را هم حق و هم تكليف مي‌داند. براساس اين ديدگاه، شركت در انتخابات براي افراد داراي شرايط رأي دادن هم حق تلقي مي‌شود و هم يك تكليف براي آنان به حساب مي‌آيد كه بايد اين تكليف را به صورت صحيح انجام دهند.
كدام ديدگاه صحيح مي‌باشد؟ براساس آيات، روايات و ديدگاه حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري، ديدگاه سوم، يك ديدگاه اسلامي و ديني است. اساساً در فقه اماميه، تعيين سرنوشت مردم به دست خويش، يك اصل مسلم و غيرقابل خدشه به حساب مي‌آيد. در واقع مردم مختارند خود براساس تشخيص مصالح و مفاسد، نظام سياسي و حاكمان خود را انتخاب نمايند. بر همين اساس بود كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي و فرو ريختن نظام فاسد ستم‌شاهي، حضرت امام خميني (ره) نوع نظام سياسي يعني جمهوري اسلامي را به رأي مردم گذاشت.
بر همين اساس است كه در قانون اساسي جمهوري اسلامي، اداره كشور بر عهده مردم گذاشته شده و مردم از طريق انتخابات، اين حق را اعمال مي‌نمايند. اما نكته مهم، آن است كه در يك نظام ديني كه مردم از روي اختيار آن را بر مي‌گزينند، حفظ اين نظام و تلاش براي استمرار آن به بهترين وجه يك تكليف ديني خواهد بود. مبتني بر چنين نگاهي بود كه پس از استقرار جمهوري اسلامي در ايران با رأي مردم، حضرت امام خميني (ره) به عنوان يك فقيه و مرجع تقليد و برخوردار از جايگاه ولايت فرمودند: «حفظ جمهوري اسلامي اوجب واجبات است». بدون ترديد، شركت در انتخابات با مشاركت حداكثري و انتخاب شايسته‌ترين افراد براي سپردن مسئوليت‌ها به آنان، از شروط لازم براي حفظ جمهوري اسلامي است. بنابراين شركت در انتخابات و درست انتخاب كردن، يك تكليف شرعي هم به حساب مي‌آيد.
حضرت امام خميني (ره) در اين خصوص مي‌فرمايند: «امروز شركت در انتخابات رياست جمهوري نه فقط يك وظيفه اجتماعي و ملي است، بلكه يك وظيفه شرعي و الهي است كه شكست در آن، شكست جمهوري اسلامي است، كه حفظ آن بر جميع مردم از بزرگ‌ترين واجبات و فرايض است و وسوسه در آن از شيطان، بلكه عمال شيطان بزرگ است.»
رهبر حكيم و فرزانه انقلاب اسلامي هم مانند رهبر كبير انقلاب اسلامي، بر ارتباط و تلازم حق و تكليف شركت در انتخابات تأكيد داشته و بارها اين موضوع را در آستانه هر انتخاباتي متذكر شده‌اند. معظم‌له در همين خصوص مي‌فرمايند: «هم حق است و هم تكليف مردم است كه بيايند و سرنوشت كشورشان را به دست خودشان معين كنند زيرا كه كشور متعلق به مردم است. مردم بايد بيايند و با انتخاب صحيح و آزادانه، قانونگذارشان را در قوه مقننه معين كنند؛ مجريان خودشان را با ترتيبي كه در قانون معين شده است، معين كنند. اين حق مردم است و متعلق به آنهاست؛ اما تكليف هم هست. اين طور نيست كه يكي بگويد من نمي‌خواهم از اين حقم استفاده كنم؛ نه، سرنوشت نظام به احقاق و استنفاذ اين حق است؛ اين تكليف است؛ بايد هم شركت كنند.»
