وعده و وعيد، توپ و تشر و حتي تهديدات مادر هم تأثيري ندارد و پايش را در يك كفش كرده كه دارو تلخ است و من نمي‌خورم. در نهايت مادر مجبور مي‌شود دارو را با مقدار زيادي آبميوه مخلوط كند و بدون اينكه حرفي از دارو به ميان بياورد، كودك را مجبور به خوردن دارو كند. هر چند مطمئن نيست كه آيا معجون دست‌ساخته‌اش كارايي لازم را در درمان فرزندش خواهد داشت يا خير؟! اين ماجرا و ماجراهايي از اين دست قصه پرغصه مادراني است علاوه بر تحمل رنج بيماري كودك دلبندشان، بايد با مشكل دارو دادن به فرزندشان نيز دست و پنجه نرم كنند. بيماري يكي از سخت‌ترين و ناخوشايند‌ترين فصول در كتاب زندگي افراد محسوب مي‌شود. اما وقتي اين فصل در زندگي كودكان آغاز مي‌شود مشكل چند برابر مي‌شود؛ چراكه از سويي والدين تاب ديدن صورت برافروخته يا تن تب‌دار جگر گوشه‌شان را ندارند و به همان اندازه رنج مي‌كشند؛ از سوي ديگر خوراندن دارو به كودك نيز خود يك معضل بزرگ به شمار مي‌رود.
در واقع بسياري از بچه‌ها به ويژه در سنين 3 تا 5سالگي مفهوم درستي از بيماري يا درمان ندارند و در مقابل تلخي دارو سرسختانه مقاومت مي‌كنند و از خوردن دارو سر باز مي‌زنند. هر چند مصرف دارو [حتي براي بزرگسالان] خوشايند نيست و كسي از خوردن دارو لذت نمي‌برد، ولي با توجه به اينكه كودك چيزي از مفهوم درمان يا ضرورت استعمال و مصرف دارو درك نمي‌كند، كار به مراتب سخت‌تر مي‌شود. البته اين داستان تنها مربوط به كودكان زير 5 سال نيست و اكثر كودكان حتي در سنين بالاتر هم هنگام خوردن دارو سرسختي و مقاومت مي‌كنند و همكاري از خود نشان نمي‌دهند و اين معضلي است كه اكثر خانواده‌ها در هنگام بيماري فرزندان‌شان، با آن مواجه هستند.
پيدا شدن قرص در پشت يخچال يا زير مبل و كاناپه هنگام جارو كردن منزل، دليل اين مدعاست كه كودكان بزرگ‌تر هم تمايل چنداني به خوردن دارو ندارند! در حقيقت متقاعد ساختن يك كودك در خوردن دارو كاري بسيار دشوار است و نياز به صبر و حوصله فراوان و يادگيري برخي مهارت‌هاي خلاقانه دارد.
قرص، شربت، آمپول، شياف، سرم و ساير داروهايي كه براي سلامت كودكان تجويز مي‌شود داراي ساختار و تركيبات مختلفي است كه نگهداري، حمل و نقل، طريقه و ميزان مصرف هر كدام از آنها به شرايط خاصي بستگي دارد و با هم تفاوت‌هاي اساسي دارند. داشتن آگاهي از موارد ذكر شده، از ضروري‌ترين نكاتي است كه والدين هنگام بيماري فرزندشان بايد از پزشك معالج سؤال كرده و در رعايت اين موارد كوتاهي نكنند. تركيب دارو با مواد غذايي، از ديگر نكات مهمي است كه حتماً بايد راجع به آن با پزشك معالج مشورت شود. به عنوان مثال هنگام مصرف آهن بايد از خوردن شير اجتناب شود، چراكه كلسيم موجود در شير، ميزان جذب آهن را كاهش مي‌دهد. در مورد شيرخواران اين نكته حائز اهميت است كه آهن در فواصل بين دو شيردهي به بچه داده شود. جذب برخي داروها در صورت مصرف با مواد غذايي خاصي سريع‌تر رخ مي‌دهد؛ مانند آهن كه اگر با مركبات، آبميوه يا سبزيجات مصرف شود جذب آن بهتر صورت مي‌‌گيرد. لزوم آگاهي از مصرف دارو با معده خالي يا نوشيدن آب و مايعات بعد از دارو و توجه به پاسخ سؤالات مشابه، در تسريع روند بهبودي بيمار مؤثر هستند.
از سوي ديگر والدين بايد در جريان باشند كه اين حق كودك است كه از شرايط بيماري و علت خوردن دارو مطلع شود. بنابراين والدين جهت جلب همكاري فرزند خود، بايد در حد توان و درك و فهم كودك راجع به اين موضوع با او صحبت كنند و از گول زدن و فريب دادن كودك خودداري كنند. كودكاني كه به آنها شخصيت داده مي‌شود و در تصميم‌گيري‌ها از آنها نظرخواهي مي‌شود در خوردن دارو همكاري بيشتري از خود نشان مي‌دهند. اين بدان معناست كه همواره بايد نوعي ارتباط بين والدين، فرزندان و پزشك وجود داشته باشد. گاهي اوقات وقتي پزشك نكته‌اي را به كودك گوشزد مي‌كند، تأثير آن بيشتر از توصيه‌هاي والدين است. به خاطر داشته باشيد كه دارو خوراندن به زور به كودكان شبيه يك جنگ است كه معمولاً پايان خوشي نخواهد داشت. نكته ديگري كه والدين بايد به آن توجه ويژه‌اي داشته باشند، بحث خود درماني يا تجويز دارو است. والدين به هيچ عنوان نبايد به دليل شباهت بيماري با بيماري قبلي از داروهاي داخل يخچال استفاده كنند؛ چراكه اولاً امكان تاريخ گذشته بودن دارو يا اتمام بهترين زمان مصرف دارو وجود دارد، ثانياً تجويز دارو بايد حتماً توسط پزشك بعد از معاينه بيمار صورت پذيرد. به علاوه مصرف خودسرانه برخي داروها باعث بروز عوارض خطرناكي مانند خواب آلودگي، ناراحتي‌هاي پوستي، كهير و تغيير در پوست صورت و ساير اندام‌هاي بدن، تشنج، تپش قلب و حتي در موارد حاد‌تر منجر به مرگ مي‌شود؛ بنابراين توصيه مي‌شود خانواده‌ها هنگام مواجهه با بيماري فرزندشان از تجويز دارو براي فرزندشان به شدت پرهيز كنند و در اولين فرصت فرزند خود را نزد پزشك ببرند يا به مراكز درماني مراجعه كنند.
داروگريزي در كودكان
همانطور كه اشاره شد، هيچكس از خوردن دارو لذت نمي‌برد و كودكان نيز از اين قاعده مستثنا نيستند. اما دلايل ديگري نيز وجود دارد كه باعث مي‌شود كودكان از خوردن دارو گريزان شوند. عمده دلايلي كه معمولاً باعث مي‌شود كودكان در زمان بيماري به راحتي دارو نخورند، عبارتند از:
الف) ترديد در مزاياي دارو: كودكان معمولاً نمي‌دانند چرا بايد دارو بخورند، به ويژه زماني كه يك كودك در خانه مريض است و ساير برادران و خواهران يا اطرافيان مريض نباشند.
ب) فشار‌هاي بيروني: بيشتر بچه‌ها تحت فشار خانواده يا ترس از پزشك تن به خوردن دارو مي‌دهند. اين نوع دارو دادن به بچه تحت فشار، باعث مي‌شود كه او هميشه خود را تحت كنترل احساس كند و استقلال خود را از دست رفته ببيند.
ج) ترس از قضاوت ديگران: ترس از قضاوت ديگران در مورد بيماري از دلايل عدم تمايل به مصرف دارو در كودكان است. اين مورد مختص كودكان بزرگ‌تر است، به‌ويژه اگر مجبور باشند دارويي را در مدرسه مصرف كنند.
د) فراموشي: برخي كودكان خوردن دارو را فراموش مي‌كنند و بايد حتماً به آنها تذكر داد. اين معضل بيشتر در مورد داروهايي كه بايد در مدرسه خورده شود، ديده مي‌شود.
ه) بيزاري از شكل يا مزه دارو: اين موضوع روي تمايل كودك جهت مصرف دارو تأثير منفي مي‌گذارد. هر چند در سال‌هاي اخير سعي داروسازان بر اين بوده كه شكل و مزه داروهاي مخصوص كودكان را تا حد ممكن تغيير دهند و در توليد آنها از مواد طعم‌دهنده استفاده كنند، ولي در هر صورت، دارو دارو است! در ضمن امكان تغيير طعم برخي داروها نظير كلاريتومايسين امكان ندارد و نمونه‌هاي خارجي آنها نيز تلخ است.
و) تجارب ناخوشايند: گاهي اوقات كودكان از بروز يا تكرار مجدد حوادث ناخوشايند هنگام خوردن دارو نظير سر و صداي والدين يا استفراغ بعد از مصرف دارو و. . . وحشت دارند و اين باعث مي‌شود در خوردن دارو همكاري نكنند.
ز) عوارض دارو: عوارض برخي داروها نظير خواب آلودگي، بيخوابي، تهوع، اسهال و. . . تمايل كودك را به مصرف دارو كاهش مي‌دهد.
ح) سختي يا دشواري در مصرف دارو: مصرف برخي دارو، نيز براي كودكان كاري سخت است. به عنوان مثال بلعيدن قرص از جمله كارهايي است كه گاهي اوقات بزرگ‌تر‌ها نيز در اجراي صحيح آن با مشكل مواجه مي‌شوند، چراكه برخي از قرص‌ها بايد حتماً بلعيده شوند و جويدن يا تركيب آنها با آب يا آبميوه امكان‌پذير نيست.
چگونه بچه‌ها را در مصرف دارو متقاعد كنيم؟
بدون شك نقش والدين هنگام بيماري كودك، نقشي كليدي و اساسي محسوب مي‌شود. اين خانواده است كه مي‌تواند با تصميمات منطقي و راهكار‌هاي دوستانه، كودك را در خوردن دارو ياري كند. بنابراين بهتر است والدين در ابتدا با زبان كودكي با كودك خود صحبت و شرايط به وجود آمده را براي او تشريح كنند. او نيز به‌طبع مشكلات و نگراني‌هاي خود را بيان مي‌كند و با همفكري يكديگر ميتوان تصميم واحدي گرفت. اين رويكرد به‌ويژه در كودكان بزرگ‌تر نتيجه مي‌دهد. در واقع كودك بايد فلسفه خوردن دارو و نياز به آن را درك كند. استفاده از عبارات تشويقي و حمايتي در جلب همكاري كودك بسيار مؤثر است. والدين به خاطر داشته باشند تنها مقوله‌اي كه در اين مورد كارساز نيست فشار، اجبار و تهديد كودك در مورد خوردن دارو مي‌باشد.
داروهاي تلخ، راهكار‌هاي شيرين
داروها عموماً تلخ هستند و خوردن آنها براي كودكان بسيار سخت است و در اكثر موارد، آن را از دهان خود خارج مي‌كنند. تركيب كردن داروهاي تلخ با كمي آبميوه يا مربا نيز از راهكار‌هاي خوراندن داروهاي تلخ به كودكان مي‌باشد. گاهي اوقات افزودن يك يا دو قطره رنگ خوراكي مجاز باعث خوشرنگ شدن دارو مي‌شود و كودك به خوردن دارو تمايل پيدا مي‌كند (البته بعد از مشورت با پزشك) خوراندن برخي از داروها با سرنگ نيز از راهكار‌هاي مناسب مي‌باشد، چراكه علاوه بر امكان اندازه‌گيري حجم دارو، ميتوان با كنترل و سرعت بيشتري به كودك دارو داد. فوت كردن در صورت نوزادان 9- 8 ماهه در هنگام دارو دادن، نيز از روش‌هايي است كه بلع را آسان‌تر مي‌كند. مصرف داروهاي تلخ با معده پر در كودكان توصيه نمي‌شود، چراكه در صورت استفراغ موادغذايي نيز از معده خارج مي‌شوند و علاوه بر مشكل دارو دادن مشكل تغذيه كودك نيز مطرح مي‌شود.
مصرف قرص
همانگونه كه اشاره شد، يكي از مشكلات اصلي كودكان بلعيدن قرص است. البته اين امكان وجود دارد كه برخي از قرص‌ها را با آب تركيب كرد ولي بسياري از قرص‌ها بايد بدون جويده شدن يا حل شدن در آب بلعيده شوند و اين كار براي كودك دشوار است. آموزش اين عمل علاوه بر تمرين، نياز به حوصله فراوان نيز دارد. براي آموزش بلعيدن قرص ميتوان در ابتدا از تكه‌هاي كوچك و گرد خمير نان يا شكلات‌هاي خرد شده كوچك استفاده كرد. استفاده از آبميوه براي علاقه‌مند كردن كودك نيز از روش‌هاي خلاقانه است. برخي كودكان نيز معتقدند بلعيدن قرص با مايعات سفت‌تر نظير دوغ يا شيرموز نيز آسان است.
نكات خلاقانه در مورد دادن دارو به كودكان
سعي نكنيد هنگام خستگي يا عصباني بودن خود و فرزندتان به او دارو بدهيد. در مورد ساعت مصرف دارو با پزشك مشورت كنيد. تا با آرامش خيال به كودك دارو دهيد.
در مورد نوزادان توصيه مي‌شود دارو را در سرنگ يا قطره‌چكان بريزيد و در حالي كه او را بغل كرده‌ايد يا روي يك سطح مطمئن قرار داده‌ايد، آرام دهان او را باز كرده و دارو را در قسمت عقب دهان خالي كنيد.
سعي كنيد روند دادن دارو را به شيرخواران سريع انجام دهيد تا شيرخوار اذيت نشده و خوردن دارو به تجربه‌ا‌ي آزاردهنده براي او تبديل نشود. البته از عجله زياد هم بايد در اين امر پرهيز كرد.
هنگام خوردن دارو با كودك صحبت كنيد و سعي كنيد فضايي شاد برايش فراهم كنيد و از توپ و تشر و تهديد خودداري كنيد. براي اينكه كودك راحت‌تر دارو را بخورد، ميتوان با يك نمايش ساختگي مقداري از دارو را به عروسك محبوب كودك داد تا دريابد خوردن دارو كار عجيبي نيست. در صورتي كه كودك شما به اندازه‌اي بزرگ است كه مي‌تواند خودش دارو را بخورد اجازه دهيد با نظارت شما اين كار را انجام دهد.
بلافاصله بعد از خوردن دارو، سراغ جمع كردن بساط داروها نرويد و از كودك خود تشكر و ابراز خوشحالي كنيد.
سخن پاياني
ذكر اين نكته ضروري است كه قطع خودسرانه يا تغيير ميزان دارو( دوز) به هيچ عنوان منطقي نيست. اگر به مدت طولاني به كودك‌تان دارو داده‌ايد، ولي اثري از بهبودي مشاهده نمي‌كنيد، حتماً با پزشك مشورت كنيد. در ضمن بسته دارو اسباب‌بازي نيست. دارو را حتماً در بسته‌بندي خودش نگهداري و از كندن برچسب يا مخدوش كردن دستور پزشك خودداري كنيد، چراكه در صورت اشتباه در دادن دارو يا ميزان آن ممكن است فرزند شما با مشكل جدي مواجه شود. خانواده‌ها بايد اين موضوع را نيز در نظر داشته باشند كه تجويز خودسرانه دارو (به‌ويژه براي كودكان) به هيچ عنوان توصيه نمي‌شود و همواره مراجعه به پزشك هنگام مواجهه با بيماري بايد اولين گزينه باشد. در ضمن هيچ‌گاه نبايد از دارو به عنوان اسلحه يا حربه‌اي براي تهديد استفاده كرد يا نقطه مقابل هيچ‌گاه نبايد دارو را به عنوان شكلات به خورد كودك داد. داروها همواره بايد دور از دست كودكان در جعبه يا كشوي مخصوص دارو كه قفل داشته باشد نگهداري شوند.
