هيچ شكي نيست كه كاهش قيمت نفت در ماه‌هاي اخير به طور مستقيم بر اقتصاد روسيه تأثير مي‌گذارد. روسيه با توليد حدود 10/5 ميليون بشكه نفت در روز مقام اول را در ميان توليدكنندگان نفت دارد و همين موضوع هم باعث شده نيمي از درآمدهاي اين كشور وابسته به نفت باشد. روسيه با اين جايگاه و وابستگي به قيمت نفت اولين متضرر از كاهش قيمت نفت است و اين مسئله باعث شده است ذخاير ارزي اين كشور از 457 ميليارد دلار در ابتداي سال جاري ميلادي به رقم 370 ميليارد دلار برسد و ارزش روبل آن هم به 51 روبل در برابر هر دلار افت داشته باشد در حالي كه ابتداي سال جاري هر دلار امريكا 40 روبل بود. اين آمار نشان‌دهنده نماي كلي از ضرر سنگين بر اقتصاد روسيه در پي كاهش نفت است. اما مسئله مهم، سياست ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهور روسيه، در قبال اين موضوع حساس است كه او با كاهش قيمت نفت و ممانعت از ضرر به اقتصاد كشورش چه مي‌كند.
خونسردي سياسي
اين نكته‌اي عجيب است كه با وجود تمام نگراني‌ها درباره كاهش قيمت نفت، پوتين با خونسردي در مورد آن حرف مي‌زند. او 30 نوامبر گفت در مجموع از وضعيت موجود راضي است و هيچ چيز غيرعادي در آنچه رخ داده نمي‌بيند. او به اين دليل وضعيت را عادي مي‌بيند كه معتقد است با رسيدن فصل سرما، بازار دوباره به وضعيت عادي خود بازخواهد گشت و قيمت نفت هم متعادل خواهد شد. او حتي نسبت به تصميم اخير اوپك در مورد حفظ سقف توليد فعلي اعضا هم واكنش خونسردانه‌اي داشت و بعد از ديدار با پاتريك پويانه، مديرعامل شركت توتال فرانسه گفت اين تصميم اوپك قابل پيش‌بيني بود و تهديدي براي روسيه محسوب نمي‌شود. بنابراين، پوتين حداقل در ظاهر هم كه شده سعي دارد نشان دهد نه تنها از كاهش قيمت نفت واهمه‌اي ندارد بلكه انتظار آن را داشت و خود را براي اين اتفاق آماده كرده بود. اين خونسردي پوتين با واقعيت همخواني ندارد و بنابر قاعده او بايد يكي از كساني باشد كه از واقعيت موجود به شدت احساس نگراني كند چنانكه برخي از همكاران او تا اينقدر خونسرد نيستند و اظهارات آنها گواه نگراني‌هاي آنهاست. آلكسي اوليوكايف، وزير اقتصاد روسيه در جمع خبرنگاران از اصلاح بودجه براي سال آينده خبرداد، زيرا به گفته او، با وابستگي نيمي از بودجه روسيه به قيمت نفت، نمي‌توان بودجه را بر پايه 100 دلار در هر بشكه تنظيم كرد. اين اصلاحيه از آن جهت براي روسيه ضرورت دارد كه حتي در حال حاضر هم ضرر سالانه 100 ميليارد دلاري بر اقتصاد اين كشور وارد مي‌شود و برخي از مسئولان امر مثل ايگور سچين وضع را بدتر از اين مي‌بينند و پيش‌بيني كاهش بيشتر قيمت حتي تا زير 60 دلار در هر بشكه مي‌كنند.
خونسردي در برابر توطئه
شايد واكنش خونسردانه پوتين بيشتر سياسي باشد تا آنكه نشانه‌اي از برنامه عملي او براي مقابله با كاهش قيمت نفت. بايد توجه داشت كه او روند چند ماهه از كاهش قيمت را برنامه‌اي حساب شده از سوي غرب مي‌داند و حتي از اين برنامه به عنوان توطئه‌اي عليه روسيه ياد مي‌كند. او چندي پيش در مصاحبه‌اي با خبرگزاري ايتارتاس مسئله را به بحران اوكراين ربط داد و گفت كاهش قيمت نفت يك توطئه است، توطئه‌اي از سوي توليدكنندگان سنتي نفت به ويژه عربستان و امريكا با هدف ورشكستگي اقتصاد روسيه. اين اظهار نظر او نشان مي‌دهد كه كل داستان از ديد پوتين يك روند عادي از كاهش قيمت نيست بلكه بر اساس طرحي هدفدار اجرا مي‌شود تا با كاهش شديد درآمدهاي نفتي روسيه، مسكو مجبور شود در برابر غرب به زانو درآيد. بي‌جهت نيست كه رسانه‌هاي غربي در اين ماه‌ها مدام اخبار تأثير كاهش قيمت نفت را بر اقتصاد روسيه گزارش مي‌دهند و لحظه به لحظه از كاهش ارزش روبل صحبت مي‌كنند.
پوتين با آگاهي از اين موضوع باز بر سر موضع خود ايستاد و با تأكيد بر اينكه كشورش مثل سابق در مقابل اقدامات غرب سكوت نخواهد كرد، گفت: «روسيه در اوكراين منافعي دارد و اين حق روسيه است كه از منافع خود و مردمي كه در آنجا هدف حملات تروريست‌ها قرار گرفته‌اند، دفاع كند». اين حرف حداقل عدم تأثير جنگ نفتي و به گفته پوتين، توطئه غرب بر اراده او بر سر مسئله اوكراين را ثابت مي‌كند اما او در مقابل اين توطئه جز واكنش خونسردانه چه مي‌تواند بكند.
جنگ گازي
شايد پوتين منتظر فصل سرما و افزايش تقاضا در بازارهاي غربي است تا با اين افزايش، روند سقوط قيمت نفت هم معكوس شود و به وضعيت متعادل برسد. اين انتظار پوتين تا چه اندازه‌اي با واقعيت همخواني دارد و فصل سرما تا چه ميزان تقاضا را در بازارهاي غربي افزايش خواهد داد، چيزي كه تا حالا معلوم شده، سود همين بازارها از كاهش قيمت نفت است. واشنگتن پست در گزارش اخير خود تحليلي از وضعيت بازار در كشورهاي امريكا، اروپا، ژاپن و چين ارائه داده كه بر مبناي آن، كاهش قيمت نفت موجب شده صدها ميليارد دلار از جيب توليدكنندگان به جيب اقتصاد اين كشورها و به خصوص مصرف‌كنندگان امريكايي وارد شود. يك وجه قضيه به هزينه انرژي خانوارها مربوط مي‌شود كه كاهش قيمت نفت باعث شده اين هزينه هم به مقدار قابل توجهي كاهش يابد تا آن حد كه پس‌انداز 630 ميليون دلاري در هر روز را براي آنها تأمين كرده است. بنابر اين تحليل، اگر قيمت‌ها طي يك سال آينده در همين سطح هم باقي بماند، 230 ميليارد دلار سود نصيب آنها مي‌شود. بايد توجه داشت كه كاهش هزينه خانوار به معناي رونق خريد و فروش و در نتيجه حركت چرخش اقتصادي در بازارهاي غربي است و به همين دليل هم بايد گفت اين بازارها حتي در فصل سرما چندان علاقه‌اي به افزايش تقاضا براي نفت نخواهند داشت تا آن كه با افزايش قيمت نفت، سود حاصل از گرمي فصل خريد و فروش را از دست بدهند.
هفته‌هاي اوليه فصل سرما معلوم مي‌كند انتظار پوتين تا چه اندازه‌اي درست از آب درآمده ولي اگر انتظار او برآورده نشد و وضعيت قيمت به حالت تعادل بازنگشت، او چه گزينه‌اي در دست دارد تا بر بازار و تغيير مسير قيمت نفت تأثير بگذارد. يك گزينه او جنگ گازي با اروپاست تا اروپا در فصل سرما و براي تأمين انرژي خود چاره‌اي جز رو آوردن به محصولات نفتي نداشته باشد. اين به معناي افزايش واقعي تقاضاست كه مي‌تواند روند قيمت نفت را معكوس كند. طولاني‌مدت يا كوتاه‌مدت اين عامل جاي بحث دارد اما نكته مهم‌تر از همه اين است كه پوتين حاضر به راه انداختن جنگ گازي در برابر جنگ قيمت نفت است، به خصوص با توجه به اين واقعيت كه او جنگ قيمت را توطئه غرب عليه اقتصاد كشورش مي‌داند. بعيد نيست كه او سناريويي در اين زمينه داشته باشد و نشانه‌هايي از اين موضوع هم ديده شده است. براي مثال، او 16 اكتبر هشدار داد در صورت استفاده اوكراين از گاز ارسالي روسيه به اروپا، تكرار بحران گازي 2008 هيچ بعيد نيست. هر چند كه اصل موضوع به بدهي‌هاي گازي اوكراين به روسيه مربوط مي‌شد اما اين لحن تهديدي پوتين خبر از سناريوي محتمل او براي تكرار آن بحران دارد كه بيش از اوكراين، اروپا را تهديد مي‌كند. لحن انتقادي اخير پوتين در مورد خط لوله گازي جنوب در برابر مخالفت‌هاي اتحاديه اروپا و رفتار بلغارستان هم مي‌تواند نشانه‌اي ديگر از سناريوي جنگ گازي او باشد كه با استفاده از موضوعاتي از اين دست جنگ گازي خود را براي ايجاد تعادل در قيمت نفت اجرا كند. در هر صورت، پوتين در برابر روند كاهش قيمت نفت و آسيب‌هاي سنگين آن بر اقتصاد روسيه چندان دست خالي نيست و با پاسخ گازي مي‌تواند جريان جنگ قيمت نفت را معكوس كرده و نه تنها آسيب‌هاي آن را عليه خود برطرف كند بلكه طرف غربي را مجبور به مصالحه‌اي با او كند.
