اظهار نظر تأمل‌برانگيز مدير دفتر ثبت آثار و حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي در گفت‌وگو با «جوان»

اگر فهرست موقت ايران در يونسكو به‌روز مي‌شد چوگان ايراني مي‌ماند!

در برخي نقاط جغرافيايي جهان چون آسياي مركزي و جمهوري آذربايجان، هويت‌سازي و خلق پيشينه تاريخي از سياست دولتمردان شوروي سابق نشأت مي‌گيرد كه به تجهيز اتحاديه جماهير شوروي سوسياليستي بر پايه تاريخي خالص و شسته و رفته مبادرت ورزيدند و از اين حيث به سرقت فرهنگي نمادهاي فرهنگي دلخواهشان اقدام كردند؛ از بخت روزگار، ايران در همسايگي جمهوري آذربايجان، در دسترس‌ترين كشور براي دست‌اندازي‌هاي فرهنگي و مصادره مواريث تاريخي است كه مصادره فرهنگي بازي چوگان نمونه‌اي از آنها است اما اكنون قرار است فهرستي از مواريث قابل مصادره ايران تهيه و به يونسكو ارسال شود تا مواريث ايران از تيررس سرقت فرهنگي كشورهايي چون جمهوري آذربايجان در امان باشد.  به گفته مدير دفتر ثبت آثار و حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي چنانچه سازمان ميراث فرهنگي در سال‌هاي گذشته فهرست موقت ايران نزد يونسكو را به‌روز مي‌كرد شايد امروز چوگان توسط جمهوري آذربايجان مصادره نمي‌شد.  سياست هويت‌سازي كه ميراث شوروي سابق است در بحبوحه ايجاد مليتي مستقل و در راستاي بخشيدن هويتي تاريخي و مشروعي به كشورهاي تازه استقلال يافته پس از سرنگوني شوروي سابق انتقال پيدا كرده است. به همين خاطر نيز كشوري چون آذربايجان در شرح تاريخ خود به مواريث تاريخي ايران رجوع مي‌كند. چوگان بازي باستاني ايرانيان است؛ بازي كه از عشق باستاني ايرانيان به همزيستي با اسب‌ها نشأت گرفته است و اين علاقه حتي در اسامي باستاني ايرانيان و حتي در واژه اصفهان يا اسپهان نيز مشهود است. با اين حال جمهوري آذربايجان در اقدامي كه چندان هم‌تعجب برانگيز نيست پرونده ثبت جهاني چوگان را به نام خود تهيه و به يونسكو ارسال كرد. آذربايجاني‌ها از گذشته‌هاي دور به مصادره هويت ملي شاعران ايراني چشم دارند و به غير از چوگان، تار ايراني و فرش آذربايجان را كه جملگي مواريث ايران بوده است تصاحب و به نام خود ثبت كرده‌اند. با اين حال جاي تعجب دارد كه چرا مسئولان سازمان ميراث فرهنگي در دولت سابق از كنار اين چپاول‌هاي فرهنگي ساده گذشتند و حتي براي ممانعت از آن به ساده‌ترين اقدام پيشگيرانه كه به‌روزرساني فهرست موقت ايران نزد يونسكو بود مبادرت نورزيدند.  در اين بين مدير دفتر ثبت آثار و حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي درباره اين بي‌توجهي به «جوان» مي‌گويد: «آخرين باري كه فهرست موقت ايران به يونسكو ارائه شده است حدود پنج سال پيش و در سال 2008 ميلادي بود. اين فهرست در اين پنج سال به‌روز نشده است و چه بسا اگر اين فهرست به‌روز مي‌شد اكنون چوگان توسط جمهوري آذربايجان به يونسكو پيشنهاد نمي‌شد اين در حالي است كه ما پيشتر نظير چنين اقداماتي را از سوي آذربايجاني‌ها تجربه كرده بوديم.»
به گفته فرهاد نظري با وجود آنكه آذربايجاني‌ها پرونده تار در دو سال پيش و نيز موسيقي عاشقي و فرش آذربايجان را در سال‌هاي گذشته به نام خود مصادره كرده بودند و با وجود آنكه سازمان ميراث فرهنگي مي‌دانست كه آنها در فرآيندي دانه به دانه آثار تاريخي كشورمان را به نام خودشان ثبت مي‌كنند اما هيچگاه فهرست را به‌روز نكردند.  اكنون شناسايي آثاري كه ممكن است در آينده نزديك از سوي كشورهاي همسايه مصادره شود در اولويت كاري سازمان ميراث فرهنگي دولت يازدهم قرار گرفته است. البته به گفته مدير دفتر ثبت آثار و حفظ و احياي ميراث معنوي و طبيعي كشور ابتدا بايد پرونده‌هاي اين آثار آماده شده و سپس به ليست انتظار و موقت يونسكو ارسال گردد.  در عين حال نظري از اشاره به آثاري كه ممكن است در اين فهرست جاي بگيرند خودداري مي‌كند چراكه به اذعان او چنانچه مسئولي اعلام كند كه كدام اثر در خطر مصادره ديگر كشورها قرار دارد ممكن است ديگر كشورها با اطلاع از اين موضوع نسبت به مصادره آن اثر اقدام كنند.  نظري در ادامه به «جوان» مي‌گويد: «تهيه اين فهرست مي‌تواند جلوي مصادره مواريث ايران را بگيرد چراكه آثار در اقدامي پيشگيرانه با نام ايران به يونسكو پيشنهاد مي‌شوند و پس از آن كشورهاي ديگر مي‌توانند تنها پيشنهاد پيوستن به پرونده ايران را به يونسكو ارائه دهند اما پرونده اين آثار ديگر نمي‌تواند به نام اين كشورها و به شكلي جداگانه در يونسكو ثبت جهاني شود.
براي ايراني‌ها شايد ماه آذر با اخبار ناخوشايندي در حوزه ميراث فرهنگي همراه باشد؛ ماهي كه در آن پرونده چوگان در اجلاس سالانه يونسكو تعيين تكليف خواهد شد و به احتمال فراوان دست ايران از بازگرداندن اين پرونده به نفع خود كوتاه است. ايران در اجلاس پيش رو عضو كميته بين‌الدول نيست و از اين رو حق رأي ندارد. هر سال تنها 22 كشور عضو اين كميته هستند و شانس ايران براي جلوگيري از ثبت جهاني چوگان به نام آذربايجان كم است. اگرچه ايران مي‌تواند دو سال صبر كند و در چرخه بعدي اجلاس يونسكو تنها پيشنهاد پيوستن به اين پرونده را كه در رأس آن آذربايجان قرار دارد مطرح كند؛ اتفاقي كه دوستداران ميراث فرهنگي را هرگز راضي نمي‌كند. بر اساس اين گزارش هم‌اكنون ايران نامه‌اي اعتراض‌آميز با امضاي محمدعلي نجفي رئيس سازمان ميراث فرهنگي را به ايرينا بوكوا دبير كل يونسكو ارسال كرده و مستنداتي را به يونسكو ارائه كرده است تا اثبات كند كه چوگان تنها مختص آذربايجان نيست.