جوان آنلاین: هر صبح که روزمان را شروع می‌کنیم، عزرائیل را به چشم می‌بینیم و نفس به نفس به آن نزدیک می‌شویم. شهر میان دود و غبار در حال خفه‌شدن است و ما، بی‌آنکه راهی داشته باشیم، مجبوریم در این نفس‌های آلوده، زندگی کنیم. هر قدمی که برمی‌داریم، ذرات ریز و بی‌صدا وارد ریه‌هایمان می‌شوند. در چنین شرایطی، ما فقط و فقط می‌توانیم نگاه کنیم و آه بکشیم!
آلودگی هوا شوخی نیست. خصوصاً آلودگی‌ای که این روز‌ها در عین ناباوری به چشم دیده می‌شود. درست مثل واقعیت تلخ آماری که مدتی است دست به دست می‌شود و حکایت از مرگ افراد به دلیل آلودگی هوا در سطح دنیا دارد؛ «هر ۱۳ دقیقه یک مرگ»! بی‌شک این وحشتناک‌ترین آماری است که می‌تواند ایجاد نگرانی کند. حتی وحشتناک‌تر از آمار جنگ! شاید، چون همه خوب می‌دانیم جنگ چقدر وحشیانه جان انسان‌ها را می‌گیرد. اما باورش ساده نیست که در دنیا هر ۱۳ دقیقه یک انسان جان خود را به دلیل هوای آلوده از دست می‌دهد، همان آلودگی که امروز، همه‌مان استشمام می‌کنیم و هیچ راه فراری نداریم.
در چنین شرایطی، قانون هوای پاک سال ۱۳۹۶ با بیش از ۳۰ ماده و چهار محور اصلی برای کنترل منابع ثابت و متحرک، ارتقای کیفیت سوخت و ایجاد نظام نظارتی بین دستگاه‌ها تصویب شد، اما با گذشت هشت سال از تصویب این قانون، متأسفانه بسیاری از دستگاه‌های مسئول هنوز به وظایف خود عمل نکرده‌اند و این ترک‌فعل‌ها، بار بحران را روی دوش مردم گذاشته است.
البته نمی‌توان تلاش‌هایی که برخی دستگاه‌ها برای کاهش آلودگی انجام دادند را نادیده گرفت. در تهران، نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و برقی کردن بخشی از آن قدم‌هایی بود در مسیر کاهش آلودگی هوا، اما متأسفانه، این اقدامات هنوز نتوانسته راه به جایی ببرند، چراکه پایتخت با کمبود منابع مالی و حمایت ناکافی دستگاه‌های ملی مواجه است و دو سوم بودجه نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی هنوز تأمین نشده‌است و پرواضح است که وقتی یک دست صدا ندارد، نتیجه مطلوبی هم از آن به دست نمی‌آید.
این واقعیتی تلخ است که در شهری که حتی نفس کشیدن می‌تواند خطرناک باشد، هر نفس کشیدن و هر روز زنده ماندن، یک موفقیت بزرگ است، اما موفقیتی که بدون همراهی و پاسخگویی نهاد‌های مسئول، هر روز سخت‌تر و آسیب‌پذیرتر می‌شود.
هشدار نارنجی و بحران نفس کشیدن
روز گذشته، میانگین کیفیت هوای پایتخت ۱۶۰ ثبت شد؛ یعنی ناسالم برای همه. از ابتدای سال تاکنون تنها ۱۲۲ روز هوا قابل‌قبول بوده‌است، در حالی که ۱۲ روز ناسالم برای همه و دو روز در وضعیت خطرناک گزارش شده‌اند. شاخص‌های جهانی نیز تهران را در صدر آلوده‌ترین شهر‌ها قرار می‌دهند، شهری که مردمش میان دود و غبار زندگی می‌کنند و گاهی فراموش می‌کنند که هوای پاک هم حق زندگی است.
اداره کل هواشناسی استان تهران با صدور هشدار سطح نارنجی نسبت به افزایش محسوس غلظت ذرات معلق PM ۲/۵ و کاهش کیفیت هوا هشدار داد. بر اساس این پیش‌بینی، از بعدازظهر جمعه (۷ آذرماه) تا پایان صبح سه‌شنبه (۱۱ آذرماه)، به ویژه در نیمه جنوبی و مناطق مرکزی شهر، کیفیت هوا کاهش‌یافته و در برخی ساعات شاخص آلودگی هوا به حد ناسالم برای همه خواهد رسید. هشدار نارنجی، فراتر از هشدار زرد است و نشان‌دهنده آماده‌باش دستگاه‌های مسئول برای مقابله با پدیده‌ای خسارت‌زا است. هواشناسی توصیه کرده که شهروندان از تردد غیرضروری خودداری کنند، از ماسک استفاده و از فعالیت‌های سنگین در فضای باز پرهیز کنند. همچنین مدیریت منابع سوختی و کنترل آلاینده‌های صنعتی و آمادگی دستگاه‌های امدادرسان، از دیگر تدابیر ضروری اعلام شده‌است.
اما دیگر مسئله، فقط آمار و هشدار نیست، آلودگی هوا، بحران نفس کشیدن در شهری است که خودش دیگر نفس نمی‌کشد. متأسفانه هر روز و هر نفس، قربانیان خاموش این مرگ بی‌صدا افزایش می‌یابند و ما تنها می‌توانیم دعا کنیم که یک روز دیگر را سالم بمانیم و زندگی کنیم!
سیاهه جدید انتشار آلودگی در راه است
هشت سال پیش، قانون هوای پاک با بیش از ۳۰ ماده تصویب شد، اما هنوز نتوانسته نفس شهر را آرام کند. دلیلش هم روشن است: همه دستگاه‌های مسئول به وظایف خود عمل نکرده‌اند. مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران با صراحت می‌گوید: «قانون هوای پاک چارچوبی جامع برای مقابله با آلودگی هوا ارائه کرده، اما متأسفانه برخی دستگاه‌ها به وظایف قانونی خود عمل نکرده‌اند.»
این قانون چهار محور اصلی دارد؛ کنترل منابع ثابت مانند صنایع و نیروگاه‌ها، نظارت بر منابع متحرک، ارتقای کیفیت سوخت و استاندارد خودرو‌ها و ایجاد نظام هماهنگ نظارتی میان دستگاه‌ها. پیرهادی اظهار می‌دارد: «۲۳دستگاه در این قانون مسئولیت دارند، از جمله وزارتخانه‌های نفت، نیرو، کشور، راه و شهرسازی، اقتصاد، صمت، بهداشت، آموزش و پرورش، ارتباطات، شهرداری‌ها، سازمان حفاظت محیط‌زیست، پلیس راهور، نیروی انتظامی و صدا و سیما که متأسفانه بسیاری از این دستگاه‌ها وظایف قانونی خود را ترک کرده‌اند.»
او با اشاره به گزارش‌های کمیسیون اصل ۹۰، دیوان محاسبات و بازرسی کل کشور تصریح می‌کند: «ترک‌فعل‌های گسترده در اجرای قانون هوای پاک محرز است و قوه قضائیه باید با متخلفان برخورد قاطع کند. مردم هنوز احساس نکرده‌اند که با مدیران ناکارآمد برخورد شده‌باشد.»
پیرهادی با اشاره به وضعیت ناوگان فرسوده و سهم منابع آلاینده نیز می‌گوید: «طبق سیاهه انتشار سال ۱۳۹۶ بیش از ۶۱ درصد آلودگی تهران از منابع متحرک، ۱۲درصد از نیروگاه‌ها و ۱۸ درصد از صنایع ناشی می‌شود. با این حال، روند اسقاط ناوگان فرسوده بسیار کند است. در حوزه کامیون‌ها و خودرو‌های فرسوده با کندی شدید مواجهیم و در بخش موتورسیکلت‌ها عملاً اسقاطی انجام نمی‌شود.» او درباره نوسازی ناوگان شهری و لزوم همراهی دستگاه‌های ملی نیز اظهار می‌دارد: «یکی از سیاست‌های اصلی مدیریت شهری، نوسازی ناوگان فرسوده و برقی‌سازی اتوبوسرانی و تاکسیرانی است، اما این اقدامات باید با همراهی کامل دستگاه‌های ملی و تأمین بودجه کافی صورت گیرد. انتظار داریم همکاری بیشتری شود.»
خبر امیدوارکننده پیرهادی این است که سیاهه انتشار جدید آلودگی هوا در راه است: «سیاهه انتشار جدید که با همکاری دانشگاه علم و صنعت و تحت نظارت دانشگاه تهران در حال تهیه است، در ماه‌های آینده منتشر خواهد شد. این سند می‌تواند مبنای اصلی تصمیم‌گیری دستگاه‌های اجرایی در مدیریت آلودگی هوا باشد.»
کمبود منابع ملی، مانع نوسازی حمل‌ونقل عمومی
پایتخت میان دود و آلاینده‌ها گرفتار است. بخش زیادی از این معضل، حاصل فرسودگی وسایل نقلیه است. محمدصابر باغخانی‌پور، مدیر کل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران در این رابطه معتقد است: «شهرداری تهران پیشروترین نهاد در اجرای قانون هوای پاک است و با تمرکز بر نوسازی و برقی‌سازی ناوگان شهری وارد عمل شده‌است.»
او وضعیت ناوگان حمل‌ونقل را این‌گونه تشریح می‌کند: «حدود ۵۰ درصد آلودگی هوای پایتخت ناشی از فرسودگی وسایل نقلیه موتوری است. نزدیک به ۹۰درصد موتورسیکلت‌ها، بخش عمده ناوگان دیزلی و حدود ۲۱ درصد خودرو‌های سواری فرسوده‌اند و این موضوع سهم قابل‌توجهی در تشدید آلایندگی دارد.»
باغخانی‌پور بر ضرورت انتخاب راهکار‌های مؤثر متناسب با منشأ آلودگی تأکید می‌کند: «در دوره اخیر مدیریت شهری، هزار و ۸۱۹ دستگاه اتوبوس جدید به ناوگان حمل‌ونقل عمومی اضافه شده که ۳۹۰ دستگاه آن برقی است و هم‌اکنون در سطح شهر فعالیت می‌کنند.»
او همچنین به وضعیت مراکز معاینه فنی اشاره می‌کند: «سالانه ظرفیت مراکز معاینه فنی شهر تهران برای ۵/ ۳ میلیون خودرو است، اما تنها ۲ /۱ میلیون خودرو به این مراکز مراجعه می‌کنند. سهولت دریافت معاینه فنی در برخی مراکز خارج از تهران علت اصلی این موضوع است.» باغخانی‌پور ضعف بهره‌برداری کامل از دوربین‌های ثبت تخلفات را نیز یادآور می‌شود: «از میان ۳ /۱ میلیون استعلام ثبت‌شده توسط دوربین‌های شهرداری، تنها حدود ۲۰۰ هزار مورد به مرحله صدور جریمه می‌رسد و بخشی از زیرساخت‌های مرتبط در دستگاه‌های دیگر کامل نیست.»
او درباره کمبود ناوگان و نیاز به همراهی دستگاه‌های ملی هشدار می‌دهد: «تهران به ۱۰ هزار دستگاه اتوبوس نیاز دارد؛ در حالی‌که اکنون فقط ۳هزارو۲۰۰ دستگاه فعال است. بخش عمده ناوگان جدید طی دوره اخیر مدیریت شهری تأمین شده، اما دو سوم منابع مالی نوسازی به عهده وزارت کشور بوده و تاکنون تأمین نشده‌است.»
معضل آلودگی هوا، آیینه ناکارآمدی نهاد‌هایی است که باید حافظ نفس مردم باشند، اما نیستند. هر روز که می‌گذرد، هر نفسی که می‌کشیم، یادآور می‌شود که هوای پاک هنوز حقی پایمال‌شده‌است، حقی که باید بازگردانده شود. پرواضح است تا وقتی همه نهاد‌ها همگام و هماهنگ نباشند، حتی بهترین اقدامات پراکنده هم نمی‌توانند شهری را که نفسش به شماره افتاده، از بحران رهایی دهند.
