جوان آنلاین: «غنی‌سازی» واژه‌ای است که این روز‌ها زیاد شنیده می‌شود، اما غنی‌سازی چیست و چرا تا این حد محل بحث قرار گرفته؟ اگر بخواهیم یک تعریف اجمالی ارائه دهیم، به جداسازی اورانیوم ۲۳۵ و ۲۳۸ ایزوتوپ از یکدیگر، غنی‌سازی گفته می‌شود. هرچه خلوص اورانیوم ۲۳۵بیشتر باشد، یعنی غنی‌سازی با درصد بالاتری انجام گرفته است. اورانیوم ۲۳۵که خاصیت شکافت هسته‌ای دارد، مزایای اقتصادی بی‌شماری برای صنعت یک کشور دارد. اگر بخواهیم به تعدادی از کاربرد‌های این امر اشاره کنیم، این موارد قابل ذکر است:
۱. انرژی هسته‌ای و تولید برق:
از اولین و مهم‌ترین فواید انرژی هسته‌ای، تولید سوخت پاک و برق است. هزینه تأمین سوخت در نیروگاه هسته‌ای، ۱۰ درصد هزینه تأمین سوخت در یک نیروگاه فسیلی با توان مشابه است زیرا برخلاف سوخت فسیلی، از مقدار کمی اورانیوم، انرژی زیادی حاصل می‌شود. درواقع با یک بررسی درمی‌یابیم در بلندمدت، هزینه ترازشده برق- که شاخص مهمی در صنعت برای برآورد کردن هزینه‌هاست و هزینه متوسط تولید هر کیلووات ساعت برق را با توجه به مخارج ساخت، بهره‌برداری، نگهداری و... نشان می‌دهد- در نیروگاه‌های اتمی بسیار کمتر از نیروگاه‌های سوخت فسیلی است.
علاوه بر آن، نیروگاه‌های هسته‌ای ضریب ظرفیت بالایی با تولید مداوم و پایدار ۹۳درصد در سال دارند. ضریب ظرفیت یا Capacity Factor عبارت است از مدت زمانی از سال که یک نیروگاه می‌تواند با توان نامی خود در شبکه توزیع فعال باشد؛ یعنی نیروگاه‌های هسته‌ای ۹۳درصد از سال را می‌توانند؛ به صورت مداوم به فعالیت بپردازند. همچنین آنها صرفه‌جویی چشمگیری برای کشور درپی دارند. برای مثال نیروگاه اتمی بوشهر در ۱۱سال فعالیت خود، ۷۲میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده؛ در صورتی که اگر همین برق را می‌خواستیم با نیروگاه سوخت فسیلی تولید کنیم، نیاز به ۱۱۰میلیون بشکه نفت داشتیم که این خود حدود ۸میلیارد دلار برای ایران آب می‌خورد!
برخی اظهار می‌کنند، سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های هسته‌ای، بسیار هزینه‌بر است؛ درست است که این کار سرمایه اولیه بالایی نیاز دارد، اما پس از ساخت واحد‌های اولیه، هزینه‌های ثابت به تدریج سرشکن شده و در بلندمدت کاهش می‌یابد. مثلاً در ترکیه و امارات، هزینه هر واحد نیروگاه اتمی بعدی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد کاهش یافته است. جالب اینجاست امریکا- که تلاش می‌کند فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را در دنیا تهدیدآمیز جلوه دهد- خود بزرگ‌ترین تولیدکننده برق هسته‌ای در جهان بوده و چیزی حدود ۲/۲۹ درصد از کل برق هسته‌ای تولیدشده دنیا در سال ۲۰۲۴را تولید کرده است! این در صورتی است که این رقم برای ایران متأسفانه فقط ۳/۰ درصد است!
نکته قابل توجه این است کمبود تولید برق در کشور را نمی‌توان فقط با انرژی‌های تجدیدپذیر، چون انرژی خورشیدی و بادی تأمین کرد؛ چراکه هم این انرژی‌ها همیشه در دسترس نیستند و هم بازدهی نیروگاه‌های تجدیدپذیر بسیار کمتر از نیروگاه‌های هسته‌ای است. یک نیروگاه هزارمگاواتی هسته‌ای، تقریباً معادل سه‌نیروگاه بادی یا چهارنیروگاه خورشیدی با توان مشابه در طول یک سال برق تولید می‌کند. از مزیت‌های دیگر انرژی هسته‌ای این است که امکان ۹۶درصدی بازیافت سوخت هسته‌ای به معنای بازگرداندن مواد قابل استفاده از سوخت مصرف‌شده به چرخه تولید سوخت است. این امر باعث می‌شود؛ پسماند‌های پرتوزای سطح بالا به میزان قابل توجهی کاهش یافته و مدیریت آنها آسان‌تر شود. این کار باعث افزایش کارایی نیروگاه‌های هسته‌ای و کاهش هزینه‌های سوخت می‌شود.
۲. انرژی هسته‌ای در علم پزشکی:
افرادی که بیماری‌های سرطانی را با گوشت و پوست و خون‌شان لمس کرده‌اند و تا مدت‌ها درگیرآن بوده‌اند، احتمالاً از کاربرد انرژی هسته‌ای در درمان سرطان بی‌اطلاع نیستند. در پزشکی هسته‌ای از رادیوایزوتوپ‌ها برای تصویربرداری از اندام‌ها و بافت‌های بدن استفاده می‌شود. این روش، اطلاعاتی از متابولیسم و فعالیت‌های درون‌سلولی ارائه می‌دهد که با روش‌های تصویربرداری مانند MRI و CT قابل دسترسی نیست. همچنین بیماری‌هایی مثل کم‌خونی، مشکلات وریدی و تومور‌های مغزی با این روش به سهولت تشخیص داده می‌شوند. رادیوایزوتوپ‌ها در درمان بیماری‌هایی، چون پرکاری‌تیروئید و سرطان تیروئید کاربرد گسترده‌ای دارند؛ برای مثال رادیوایمونوتراپی ترکیبی از پرتودرمانی و ایمنی‌درمانی است که در درمان سرطان‌سیستم‌لنفاوی و برخی تومور‌های خاص کاربرد دارد. همچنین برخی اختلالات خونی و سرطان‌ها با مواد رادیواکتیو فسفر- ۳۲درمان می‌شود. با انرژی هسته‌ای، استریل‌سازی تجهیزات پزشکی و میکروب‌زدایی صورت می‌گیرد که این خود ایمنی مراکز درمانی را افزایش می‌دهد. از دیگر نقش‌های فناوری هسته‌ای، تولید کیت‌های رادیودارو برای تشخیص و درمان است که این مهم در زمان تحریم‌ها علیه ایران، اهمیت ویژه‌تری پیدا می‌کند.
۳. انرژی هسته‌ای در صنعت کشاورزی و دامپزشکی:
در کشاورزی با استفاده از پرتو‌های گاما، جهش‌های ژنتیکی کنترل‌شده در بذر گیاهان ایجاد می‌شود. این جهش‌ها باعث تولید گونه‌های مقاوم به بیماری‌ها، سرما، کم‌آبی و... می‌شود. برای مثال، با پرتودهی به خرما، ادویه‌جات و گوشت، می‌توان عمر نگهداری آنها را افزایش داد بدون آنکه ارزش غذایی آنها کاهش یابد. در برخی کشور‌ها جهش‌زایی باعث افزایش ۲۰درصدی محصولاتی مانند برنج و گندم شده است. این امر برای رسیدن به خودکفایی و بعد صادرات در برخی از این محصولات، مخصوصاً با توجه به خشکسالی که در مناطق وسیعی از ایران وجود دارد، اهمیت بسزایی پیدا می‌کند.
از دیگر مزیت‌های فناوری هسته‌ای، کنترل آفات و حشرات مضر کشاورزی است که در این صورت دیگر نیازی به استفاده از سموم شیمیایی- که خاک و آب را آلوده می‌کنند و به محیط‌زیست آسیب می‌رسانند- نیست. پرتودهی، موجب افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی شده و زمان رسیدن محصولات را به تعویق می‌اندازد. این خود تأثیر زیادی در افزایش امنیت غذایی، کاهش اسراف و حفظ کیفیت غذا دارد. انرژی هسته‌ای حتی در تولید واکسن‌های مؤثر و ایمن برای حیوانات نیز نقش مهمی دارد که منجر به بهبود سلامت دام‌ها و افزایش تولیدات دامی می‌شود. با فناوری هسته‌ای، امکان اصلاح‌نژاد دام و افزایش تولیدمثل در حیوانات وجود دارد. همچنین می‌توان با پرتو‌های رادیواکتیو وضعیت سلامت و رشد جنین حیوانات را به طور دقیق بررسی و مدیریت کرد.
۴. انرژی هسته‌ای در تحقیقات علمی و پژوهش:
رآکتور‌های تحقیقاتی به دانشمندان امکان این را می‌دهد که ساختار و رفتار مواد را در شرایط پرتودهی مشاهده کنند، مقاومت مواد را در برابر تشعشع بسنجند و فناوری‌های هسته‌ای را توسعه دهند. این تحقیقات به تولید مواد مقاوم‌تر و پیشرفته‌تر کمک می‌کند. این مواد در تحقیقات باستانی و تاریخ‌گذاری و اکتشافات زمینی هم کاربرد ویژه‌ای دارد. استفاده از ایزوتوپ‌هایی مانند کربن- ۱۴ و اورانیوم- سرب در تعیین قدمت سنگ‌ها، فسیل‌ها و آثار باستانی کمک شایسته‌ای کرده است. تکنولوژی‌های هسته‌ای در اکتشاف منابع طبیعی و مطالعه ساختار زمین نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
۵. انرژی هسته‌ای در صنعت:
از انرژی هسته‌ای برای آزمایش‌های غیرمخرب (NDT) استفاده می‌شود. در این روش با استفاده از پرتو‌های گاما، عیوب قطعات صنعتی مانند لوله‌ها و بدنه‌های فلزی شناسایی می‌شود که این خود در صنایع خودروسازی، هوافضا و... بسیار اهمیت پیدا می‌کند. همچنین در تولید کاغذ یا فلزات نازک از رادیواکتیو برای تنظیم دقیق ضخامت استفاده می‌شود. کاربرد انرژی هسته‌ای در برخی فرایند‌های صنعتی مانند پلیمریزاسیون و گوگردزدایی نفت خام نیز حائز اهمیت است. با نگاهی اجمالی به کاربرد‌های فراوان انرژی هسته‌ای در حوزه‌های مختلف از تولید سوخت پاک تا کاربردهایش در پزشکی و کشاورزی، می‌توان دریافت چرا امریکا در مسیر استفاده ایران از فناوری هسته‌ای مانع ایجاد کرده و تولید بمب هسته‌ای در ایران را که توهمی بیش نیست بهانه می‌کند؛ هر انسان آزاده و حق‌طلبی این را تأیید می‌کند که استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای حق ما و برای «ایران قوی» یک امر ضروری و انکارناپذیر است.
*دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد نظری دانشگاه‌الزهرا
