جوان آنلاین: استاد فرشچیان چه با معیار‌های هنری چه با قدر و اندازه معنوی (که سر بر آستان امامان شیعه داشت و برای ایشان ضریح می‌ساخت و از ایشان و به عشق ایشان نقاشی می‌کشید) و چه در قیاس با شهرت میان مردم (که چند تابلو او مشهورترین آثار نقاشی میان مردم ایران است) بی‌همتا بود. استاد به‌رغم برخی چالش‌ها که می‌توانست زندگی هر هنرمندی را متأثر کند در عشق و در آستان معشوق بود و زیست و باقی ماند و با آثارش قدر خود را بالاتر از قرون برد و تاریخ را به دنبال خود کشید تا نقش او در تاریخ بماند به یادگار. او یک قرن زیست و دیروز به نگارخانه آخرت سفر کرد.
استاد محمود فرشچیان، هنرمند مینیاتوریست و نگار گر ایرانی روز گذشته در سن ۹۵ سالگی به علت ابتلا به بیماری ذات‌الریه در یکی از بیمارستان‌های امریکا جان به جان آفرین تسلیم کرد. هنرمند چیره دست و کار کشته‌ای که با قلم‌مو و رنگ، سحر و عاشقی بر روی بوم و پارچه نقش می‌زد؛ او تابلو‌هایی از خودش به یادگار گذاشته که مرز‌های زمان و مکان را در می‌نوردند و پیوندی عمیق میان تاریخ، ادبیات و باور‌های دینی ایرانیان ایجاد کرده‌اند. نگارگری که در پاسخ به کسانی که می‌گفتند هنر‌های اصیل ایرانی باید در موزه نگهداری شوند، چون مجالی برای نوآوری ندارند، گفته بود: «من بر این باورم که در هر برهه‌ای می‌شود نوآوری کرد؛ چشم بینا و با انصاف می‌تواند نوآوری در هنر‌های اصیل ایرانی به ویژه نگارگری را به خوبی ببیند.» فرشچیان با تلاش زیاد این مسئله را ثابت کرد تا جایی که استوارت گالیورتز، رئیس آکادمی هنر فلورانس، استاد دانشگاه هاروارد و یکی از منتقدان برجسته هنر‌های تجسمی شرق را مجاب کرد تا مقدمه یکی از کتاب‌هایش را بنویسد.
فرشچیان در چهارم بهمن ۱۳۰۸ در اصفهان متولد شد. نام خانوادگی او به پیشه پدرش برمی‌گردد که نماینده فرش اصفهان بود. پدرش پس از پی بردن به استعداد هنری محمود، او را نزد استاد میرزا آقا امامی و بهادری فرستاد و او نخستین آموزه‌های هنری‌اش را نزد این استادان گذراند و سپس وارد مدرسه هنر‌های زیبای اصفهان شد. فرشچیان برای تکمیل تحقیقات خود در زمینه هنر به اروپا سفر کرد و روز‌های زیادی را در موزه‌های مختلف به مطالعه و تحقیق سپری کرد و برای ادامه فعالیت هنری‌اش به ایران برگشت. این مینیاتوریست و هنرمند ایرانی را بیشتر مردم با تابلو‌های معروفش می‌شناسند، تصاویری که امروز به یکی از نماد‌های هنر در خشان و معاصر ایرانی در دنیا تبدیل شده‌اند. آثار فرشچیان سبک‌های هنری را در نگارگری و مینیاتور یک پله بالاتر برد.
استاد محمود فرشچیان فرزند خانواده‌ای هنردوست بود؛ هنرمندی که نه تنها زنده با خلق تابلو‌های مسحور کننده مینیاتور بی‌نظیرش، هنری ایرانی را تداوم بخشید بلکه آن را به نمادی مانا در بین هنر‌های متنوع معاصر دنیا به ثبت رسانید. طراحی ضریح مبارک امام رئوف حضرت علی بن موسی الرضا (ع) و طراحی مضجع شریف و نورانی سید و سالار شهیدان حضرت حسین بن علی (ع) و بسیاری از بقاع متبرک معصومان و امامزادگان، از دیگر جلوه‌های همنشینی هنر و معرفت در اندیشه و دستان این استاد فقید هنر ایرانی است. از سوی دیگر فرشچیان تابلو‌هایی را از خودش به جای گذاشته که مرز‌های زمان و مکان را در می‌نوردند و پیوندی عمیق میان تاریخ، ادبیات و باور‌های دینی ایرانیان ایجاد کردند.
تمجید رهبر انقلاب از تابلوی عصر عاشورا
مرحوم فرشچیان، نگین تمجید از زبان حکیمی عالی‌قدر همچون رهبر معظم انقلاب را دارد؛ آنجا که در وصف هنر و تابلوی ماندگار ظهر عاشورای او فرمودند: «من هر وقت تابلوی آقای فرشچیان را که خود ایشان چند سال قبل به من داده نگاه کرده‌ام، گریه کرده‌ام. با اینکه من سینه‌ام پر است از روضه‌های صبح عاشورا و عصر عاشورا. چه کسی بیشتر از ما‌ها می‌داند که در این‌باره چه نوشته‌اند و چه خوانده‌اند و چه گفته‌اند؟ می‌گویند آدم‌هایی که اهل این چیز‌ها هستند، خودشان گریه نمی‌کنند؛ ولی ما درعین‌حال که این همه روضه بلدیم، آقای فرشچیان دارد روضه‌ای می‌خواند که ما‌ها را می‌گریاند. این چه هنر پرفایده و پرمغز و پرمعنایی است که یک‌نفر هنرمند می‌تواند این حالت را به وجود بیاورد» (دهم شهریورماه ۱۳۷۲).
اگر قرار باشد دو تا از بهترین و عالی‌ترین آثار این استاد فقید مینیاتور را از بین آثار ماندگارش انتخاب کنیم، قطعاً نام چندین اثر وی مانند تابلوی «ضامن آهو» ۱ و ۲، «شمس و مولانا»، «پنجمین روز آفرینش»، «ابراهیم نبی (ع)»، «عصر عاشورا» و «پناه» (با موضوع یتیم‌نوازی امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام) در ذهن نقش می‌بندد. اما واقعیت این است که دو اثر «عصر عاشورا» و «پناه» در بین دیگر آثار این هنرمند فقید درخشش بیشتری دارند و تصویر آنها در ذهن تاریخی مردم نقش بسته است. تابلوی ماندگار عصر عاشورای استاد فرشچیان، مشهورترین اثر تجسمی درباره واقعه عاشورا است. این اثر که در روز عاشورای ۱۳۵۵ (۱۱دی) خلق شده به دلیل قوت هنری و غنای اثر، در کنار مضمون عاشورایی، یکی از آثار الهام‌بخش و محبوب برای شیعیان است.
تابلوی «پناه» یکی دیگر از نفیس‌ترین آثار استاد فرشچیان است که در گنجینه قرآن و نفایس موزه آستان قدس رضوی به نمایش گذاشته شده است. این تابلو در ۲۱ رمضان ۱۳۵۷ به دست استاد ترسیم شده است و به سبک نگارگری و تکنیک اکرلیک روی مقوای ماکت و در ابعاد ۷۳ در ۵۰ سانتی متر طراحی شده است. مرحوم فرشچیان در این تابلو به دلیل قداست حضرت ایشان را از پشت سر ترسیم نموده و سر مبارک حضرت را با دستار و پارچه‌ای پوشانیده است. فرشچیان در این تابلو اغلب از خطوط خمیده و ملایمی استفاده کرده‌اند که با این کار اوج دلسوزی و شفقت امام علی (ع) را نسبت به ایشان نشان می‌دهد.
پیوند هنر و معنویت
فرشچیان بدون اغراق از بزرگ‌ترین مینیاتوریست‌های معاصر ایران است که در آثارش، سنت نقاشی ایرانی را با تکنیک‌های نوین آمیخت. تابلو‌های فرشچیان نمونه‌ای از نقاشی ایرانی به همراه تکنیک‌های جدید است. او در کارهایش از ادبیات و شعر استفاده فراوان کرد و از مضامین مذهبی و شخصیت‌های تاریخی برای نقاشی‌هایش بهره گرفت و آنها را به تصویر کشید. طرح‌های او سرشار از خلاقیت، نقوش محرک، خلقت فضای‌های گرد، خطوط نرم و قدرتمند و رنگ‌های مواج است. بدون هیچ تعصبی آثار استاد فرشچیان، جلوه‌ای ناب از هنر مینیاتور ایرانی و یادآور تاریخ و معنویت عمیق ملت ماست.
سجاد محمدیارزاده، نماینده تام الاختیار مرحوم فرشچیان در ایران درباره مراسم تشییع پیکر این هنرمند گفت: طبق آخرین وصیتی که استاد فرشچیان داشتند، قرار است که پیکر ایشان پس از تشییع از مقابل هنرستان هنر‌های زیبای اصفهان که استاد فراگیری هنری‌شان را از آنجا شروع کردند، کنار مقبره صائب تبریزی در اصفهان به خاک سپرده شود.
