جوان آنلاین: پرونده "باجِ باجه"؛ بخش ۲۳۰ ــ ونزوئلا، با یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان، در دهه‌های اخیر به نمونه‌ای نمادین از فروپاشی سیاست پولی و مالی بدل شده است. کشوری که در دهه ۱۹۷۰ در زمره ثروتمندترین کشور‌های آمریکای لاتین بود، امروز یکی از بالاترین نرخ‌های ابرتورم قرن بیست‌ویکم را تجربه کرده است. تجربه ونزوئلا نه در اثر جنگ، قحطی یا تحریم کامل، بلکه محصول ترکیب عوام‌گرایی، چاپ بی‌رویه پول، تضعیف نهاد بانک مرکزی، و ناکارآمدی در اداره منابع ارزی است.
ونزوئلا را بهتر بشناسیم
ونزوئلا، کشوری در شمال آمریکای جنوبی، با جمعیتی حدود ۲۹ میلیون نفر و مساحتی نزدیک به ۹۱۶ هزار کیلومتر مربع، یکی از غنی‌ترین کشور‌های جهان از نظر منابع طبیعی به‌ویژه نفت خام است. این کشور با داشتن بزرگ‌ترین ذخایر اثبات‌شده نفت جهان ــ حتی فراتر از عربستان سعودی ــ مدت‌ها به‌عنوان «اعجوبه انرژی» شناخته می‌شد. پایتخت آن، «کاراکاس»، مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور است.
اقتصاد ونزوئلا، برای دهه‌ها، به‌شدت به صادرات نفت وابسته بوده و نفت، بیش از ۹۵ درصد درآمد ارزی کشور را تأمین می‌کند. این وابستگی یک‌سویه، در دوران رونق نفت، ظاهراً مزیت تلقی می‌شد، اما در شرایط سقوط قیمت جهانی نفت، به بزرگ‌ترین آسیب‌پذیری اقتصاد این کشور بدل شد. با تکیه صرف بر درآمد‌های نفتی، سایر بخش‌های مولد اقتصادی مانند کشاورزی، صنعت و فناوری به حاشیه رانده شدند.
نقطه عطف بحران‌های ونزوئلا، پس از کاهش شدید بهای نفت در میانه دهه ۲۰۱۰ رقم خورد. سیاست‌های مالی انبساطی، سرکوب نرخ ارز، یارانه‌های بی‌پایان، و تأمین بودجه از طریق چاپ بی‌رویه پول، کشور را وارد چرخه‌ای ویرانگر از ابرتورم کرد. تنها در سال ۲۰۱۸، نرخ تورم به بیش از ۱۳۰ ٬ ۰۰۰ درصد رسید. ارزش بولیوار، پول ملی کشور، چنان سقوط کرد که برای خرید یک قرص نان، کیسه‌ای اسکناس لازم بود.
در واکنش به این بحران، دولت ونزوئلا در سال‌های ۲۰۰۸ و سپس ۲۰۱۸، اقدام به حذف صفر از پول ملی کرد. ابتدا سه صفر، و سپس پنج صفر از بولیوار حذف شد و واحد‌های جدید با اسامی نمادین ــ "بولیوار فوئرتِه" (قوی) و "بولیوار سوبِرانو" (حاکمیتی) ــ معرفی شدند. اما سیاست‌های تورم‌زای پیشین، فساد ساختاری، و بی‌اعتمادی مردم به اسکناس‌هایی بود که مدام نام عوض می‌کردند، تغییری نکرد.
تغییرات پول ملی ونزوئلا دقیقاً چه بود؟
در سال ۲۰۰۸، دولت هوگو چاوز اقدام به حذف سه صفر از پول ملی کرد. واحد پولی جدید با نام بولیوار فوئرتِه (Bolívar Fuerte)، جایگزین بولیوار قدیم شد؛ هر یک بولیوار فوئرتِه معادل ۱۰۰۰ بولیوار سابق. در سال ۲۰۱۸، به‌دنبال ابرتورم کم‌سابقه، دولت نیکلاس مادورو مجبور شد پنج صفر دیگر از بولیوار فوئرتِه حذف کند. واحد جدیدی با نام بولیوار سوبِرانو (Bolívar Soberano) معرفی شد که هر واحد آن معادل ۱۰۰ ٬ ۰۰۰ بولیوار فوئرتِه (یا ۱۰۰ میلیون بولیوار قدیم) بود.
چرا این اصلاحات ضروری شد؟
تورم افسارگسیخته و ابرتورم چندصدهزار درصدی؛ سقوط قیمت جهانی نفت، منبع اصلی درآمد ارزی ونزوئلا؛ استقراض بی‌ضابطه دولت از بانک مرکزی و چاپ پول بی‌پشتوانه؛ سقوط اعتماد عمومی به بولیوار، و جایگزینی تدریجی آن با دلار در معاملات واقعی؛ نیاز به بازسازی اسمی نظام پولی که دیگر قابلیت شمارش و ذخیره ارزش نداشت.
آثار مثبت و منفی چه بود؟
این تغییرات بصورت موقت اثراتی برجای گذاشت که شامل مواردی همچون ساده‌سازی عملیات حسابداری و برچیدن اسکناس‌های نجومی؛ امکان بازچاپ اسکناس با اعداد قابل‌خواندن؛ بهبود ظاهری نظم پولی و بازطراحی اسکناس‌ها بود.
درعین‌حال، تبعات منفی عمیق و پایداری مانند فروپاشی مجدد ارزش پول ملی، به‌دلیل فقدان اصلاحات ساختاری همزمان؛ تداوم تورم، اکنون با اسکناس‌هایی زیبا، اما بی‌ارزش؛ تشدید فرار سرمایه و دلاریزاسیون غیررسمی اقتصاد؛ و سقوط کامل اعتماد عمومی به دولت، بانک مرکزی و سیاست‌گذاران مالی نیز گریبانگیر اقتصاد این کشور شد.
جمع‌بندی
اگر تجربه ونزوئلا را بدون حب‌وبغض و در پرتو داده‌های پولی، نهادی و سیاستی بررسی کنیم، به تصویری نگران‌کننده خواهیم رسید. کشوری با ظرفیت‌های عظیم منابع طبیعی، که در غیاب حکمرانی شفاف، مسیر سقوط را آن‌قدر سریع پیمود که واحد پولی‌اش، ظرف دو دهه، به یکی از بی‌ارزش‌ترین پول‌های جهان تبدیل شد. در سال ۲۰۰۸، بولیوار فوئرتِه آمد تا قدرت از دست‌رفته پول ملی را بازیابد؛ اما ظرف یک دهه، خود نیز به به نمادی از مشکلات پیشین تبدیل شد. در سال ۲۰۱۸، با بولیوار سوبِرانو، پنج صفر دیگر کنار گذاشته شد.
ونزوئلا امروز نیز در شرایطی به‌سر می‌برد که دلاریزاسیون خزنده در سطح جامعه انجام شده، و اعتماد به بولیوار تقریباً از بین رفته است. اصلاحات ساختاری هرگز با حذف صفر انجام نشد. هیچ تحول در بودجه، در استقلال بانک مرکزی، یا در کاهش وابستگی ارزی رخ نداد. به همین دلیل، با وجود حذف صفر‌های مکرر، هنوز مشکلات برجای خود باقی است. حذف صفر از پول ملی، باید بازتابی از تغییر در جوهره اقتصاد باشد. اگر این جوهره اصلاح نشود، هیچ طراحی نو و نام تازه‌ای برای پول، نمی‌تواند حافظ ارزش، حافظ اعتماد، و حافظ آینده یک ملت باشد. ونزوئلا آینه‌ای پیش‌روی ماست که در آستانه حذف صفر از پول ملی قرار داریم.
