جوان آنلاین: بهروز افخمی تهیه‌کننده و کارگردان سینما گفت: ساختن برنامه‌های سرگرم‌کننده و پر کردن اوقات فراغت مردم هیچ‌گونه شرمندگی ندارد و حتی می‌توان گفت که ثواب هم دارد.
افخمی سه‌شنبه شب ۱۳ خردادماه در برنامه تلویزیونی جام‌جم، افزود: اینکه توقع داشته باشیم یا بخواهیم فیلم‌سازان را تبدیل کنیم به معلمان فرهنگی مردم، بدون اینکه کارشان سفارشی باشد، بی‌فایده است. نمی‌توان با زور کسی را به یک متفکر فرهنگی تبدیل کرد.
این کارگردان گفت: یکی از اشتباهات بزرگ در ۳۰ تا ۴۰ سال اخیر این بود که به برنامه‌سازان سرگرمی تلقین کردیم که کارشان بسیار جدی و مهم است، تا جایی که خودشان هم باورشان شد. در نتیجه، برخی از آنها در بزنگاه‌های سیاسی و اجتماعی حرکات خجالت‌آوری انجام دادند، چون احساس کرده بودند باید در این حوزه‌ها صاحب‌نظر باشند.
وی ادامه داد: بسیاری از نظراتی که از این توهم صاحب‌نظر بودن نشأت گرفت، باعث شد که حتی شأن سرگرمی‌ساز بودن‌شان را هم از دست بدهند و دیگر مورد توجه مردم قرار نگیرند. چرا که راه رفتن خودشان را کنار گذاشته بودند و تلاش داشتند به شکلی دیگر راه بروند.
این کارگردان تأکید کرد: سینما در همه‌جای دنیا با سرگرمی شروع شد. در آمریکا و فرانسه، سینما در گوشه‌ای از سیرک‌ها جای داشت؛ فیلمبردار‌ها از حرکت‌ها فیلم می‌گرفتند و مردم بین دیدن فیلم و نمایش‌های دیگر سیرک انتخاب می‌کردند. سینما با نمایش تصاویر متحرک و جلب توجه مخاطب آغاز شد.
وی افزود: اینکه اکنون سینمای آمریکا یا فرانسه هنوز همین مسیر را می‌روند یا نه، جای بحث دارد. آنها زمانی تصور می‌کردند که در حال تبلیغ و تحمیل یک سبک زندگی به جهان هستند؛ در حالی که در دهه ۵۰ میلادی، مردم آمریکا هنوز از عوارض نظام سرمایه‌داری بی‌خبر بودند و رویای آمریکایی برایشان زنده بود.
وی ادامه داد: جشنواره کن زمانی ممکن بود گسترش‌دهنده فرهنگ فرانسه باشد، اما دست‌کم در ۲۰ سال اخیر، اعتبارش را از دست داده است. درباره اسکار هم از حدود سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵، همین روند آغاز شد و رویکرد سیاسی، سفارشی و تبلیغاتی جای رویکرد هنری را گرفت.
افخمی گفت: جشنواره‌ها به جای توجه به ارزش‌های سینمایی، به محتوای دلخواه توجه می‌کنند؛ حتی اگر آن محتوا درباره انحرافات جنسی باشد. امروز دیگر جشنواره‌ها، از جمله کن، با فیلم‌هایی در این زمینه‌ها جایزه می‌دهند و این روند، ارزش سینمایی جشنواره‌ها را زیر سؤال برده است.
این کارگردان و تهیه‌کننده سینما و تلویزیون گفت: در دوران امام این افتخار را داشتم که به مدت دو سال مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک باشم. در آن دو سال، تقریباً تمام برنامه‌های سرگرم‌کننده تلویزیون را ما تولید می‌کردیم، چرا که شبکه دو اصلاً در این زمینه فعالیتی نداشت.
افخمی گفت: هر روز از بیت امام اخبار و نظراتی درباره برنامه‌ها می‌رسید و ما با نظر کارشناسی‌شده و حرفه‌ای مواجه بودیم؛ بنابراین من به‌خوبی می‌دانم چه چیز‌هایی از نظر امام مجاز بود و چه چیز‌هایی نه.
افخمی با اشاره به واکنش‌ها به سریال «پاییز صحرا» در دهه ۶۰ گفت: این سریال خارج از گروه فیلم و سریال و توسط گروه اجتماعی ساخته شده بود، در حالی که جزو آثاری بود که طبیعتاً باید در گروه فیلم و سریال تصویب و تولید می‌شد. کارگردانی آن را آقای نیک‌نژاد بر عهده داشت و خانم شهلا میربختیار بازیگر آن بود.
وی افزود: پس از پخش سریال، موجی از اعتراض‌ها در قم، بازار و برخی محافل سنتی، نسبت به «تصاویر تحریک‌کننده» و «نما‌های درشت از صورت بازیگر زن با آرایش» به راه افتاد. این در حالی بود که امام خمینی (ره) نه تنها این برنامه را تأیید کردند، بلکه در نامه‌ای که در آن زمان نوشتند، نکات مثبتی از سریال را هم برشمردند و صرفاً توصیه کردند که گریم بازیگر زن باید توسط گریمور زن انجام شود.
افخمی ادامه داد: این تأکید امام نشان می‌داد که نه تنها برنامه را دقیق دیده‌اند بلکه گریم و حتی گریم سنگین را هم نفی نکرده‌اند. آنچه برای ایشان مهم بود رعایت چارچوب‌ها و جزئیاتی بود که به‌وضوح از دقت ایشان در خواندن تیتراژ و توجه به جزییات تولید حکایت داشت. در واقع، آن طرف ماجرا مهم‌تر بود؛ یعنی مقابل کسانی که اساساً با حضور تصویر زن در تلویزیون مخالفت داشتند و حتی معتقد بودند که زن‌ها نباید در اخبار هم ظاهر شوند.
وی گفت: همین حالا هم بعضی از همین افراد که به قول آقای طالبی، بچه آخوند هستند و نمی‌خواهند ظاهرشان ضدانقلابی باشد، در عمل به‌دنبال تضعیف جمهوری اسلامی‌اند. بسیاری از این افراد که به‌خاطر موقعیت آقازادگی در حال حاضر فعالیت سیاسی دارند، در شرایط بحران فوری موضعی کاملاً متفاوت اتخاذ خواهند کرد.
وی در ادامه با اشاره به خاطره‌ای از سریال «سربداران» گفت: در یکی از قسمت‌ها، تصویری از یک ساز پخش شده بود. صبح روز بعد، معاون بخش اداری گفت از بیت امام پیام رسیده که “ساز نشان داده‌اید، دیگر نشان ندهید. ” من پرسیدم یعنی موسیقی شنیده شود ولی ساز دیده نشود؟ گفت: بله، دقیقاً همین. ما هم فکر کردیم این حکم شرعی است.
افخمی گفت: بعد‌ها از طریق همان معاون که با مرحوم سید احمد خمینی در ارتباط بود، متوجه شدیم که موضوع اصلاً حکمی فقهی نبوده است؛ امام گفته بودند که ساز را نشان ندهید، چون ممکن است بعضی‌ها تحریک شوند یا برایتان پاپوش درست کنند. یعنی دغدغه‌ی ایشان جلوگیری از سوءبرداشت بود، نه حرمت شرعی خودِ ساز.
افخمی گفت: در جلسه‌ای با حضور امام، وقتی درباره برنامه‌های تلویزیون نظر می‌دادند، درباره اخبار دو ساعته گلایه کردند و گفتند مردم خسته می‌شوند. سپس گفتند برنامه‌های مبتذل اساسی‌ترند. همه گمان کردند منظور ایشان همان سریال ضعیف است، اما امام مصداق آوردند که «برنامه‌هایی که روی صحنه می‌پرند و با دست ادای باران درمی‌آورند.»
وی ادامه داد: ما متوجه شدیم منظور امام نمایش «خانات» از رضا صابری است؛ نمایشی فرمالیستی که بسیار هم مورد تأیید روشنفکران دینی بود. حتی مهندس موسوی از آن دفاع کرده بود. وقتی دیدند امام از آن به عنوان مبتذل یاد کرده، گفتند شاید نمی‌دانند این نمایش چقدر مورد تأیید روشنفکران است.
افخمی در ادامه گفت:، اما انگار خود امام متوجه نگاه ما شدند و گفتند که «می‌گویند این برنامه جایزه هم برده، اما شما باور نکنید. چیزی را که من نفهمم، مردم هم نمی‌فهمند.»
مورد نظر امام این بود که دوربین از روی ایشان برداشته شود
این کارگردان و تهیه‌کننده سینما، با اشاره به نگاه امام خمینی (ره) به رسانه‌ها گفت: مورد نظر امام این بود که دوربین از روی ایشان برداشته شود. او همواره بر توجه به مردم تأکید داشت و معتقد بود صاحبان اصلی انقلاب، مردم هستند.
وی افزود: وقتی امام می‌گفت از اینکه من را نشان بدهید بدم می‌آید، در واقع نگران این بود که یک ایده با افراط در بازنمایی و تبلیغ، خراب شود. به باور امام، ذات رسانه‌های امروزی میل به مبتذل کردن موضوعات دارد و بسیاری از مسائل دینی و اخلاقی اگر مستقیماً مطرح شوند، به مرور نخ‌نما و بی‌اثر می‌شوند.
افخمی تصریح کرد: هر چقدر یک موضوع اخلاقی تکرار شود، ممکن است تأثیر اولیه خود را از دست بدهد و حتی باعث دلزدگی شود. تکرار بیش از حد یک مفهوم، ولو مثبت، در رسانه می‌تواند آن را از ارزش تهی کند و حتی نفرت‌انگیز جلوه دهد.
وی ادامه داد: وقتی مدام از امام اسم برده می‌شود یا تصویرش را نشان می‌دهند، ممکن است مفهوم و فکری که ایشان عرضه کرده و مردم از آن استقبال کرده‌اند، زیر سوال برود. ایده‌ای، چون امکان تشکیل حکومت دینی و هدایت انقلاب به سمت یک نظام دینی، با این نوع پرداخت رسانه‌ای دچار آسیب می‌شود.
این کارگردان سینما با انتقاد از رویکرد‌های چاپلوسانه در رسانه‌ها گفت: تکرار بی‌جا و مبالغه‌آمیز درباره شخصیت‌هایی که به‌هرحال دچار کیش شخصیت یا خودشیفتگی می‌شوند، عملاً جنبه‌های منفی را به نمایش می‌گذارد. رسانه بی‌رحم و دقیق است و اشتباهات زبانی و رفتاری افراد را به‌روشنی نشان می‌دهد.
وی تأکید کرد: امام به‌عنوان مبلغی بزرگ و سخنرانی توانمند، به‌خوبی می‌دانست که ارتباط با مردم چگونه باید باشد. او با کلمات ساده و روشن با میلیون‌ها نفر ارتباط برقرار می‌کرد، نه با تبلیغ بی‌محتوا یا نمایش‌های تکراری. همین نگاه باعث می‌شد از رسانه توقع داشته باشد که ایده‌ها را خراب نکند.
افخمی در پایان خاطرنشان کرد: باید مراقب بود که رسانه‌ها به‌جای تبلیغ مفاهیم دینی به شکل تحمیلی، بیشتر به مردم و مسائل واقعی آنها بپردازند؛ چراکه مردم هرگز نخ‌نما نمی‌شوند، ولی پرداخت نادرست به مفاهیم و اشخاص، می‌تواند اصل پیام را از بین ببرد.
امام رسانه را غفلت‌زدا می‌دانستند، نه وسیله تخریب نفس
ابوالقاسم طالبی، کارگردان سینما در ادامه برنامه برنامه جام‌جم با موضوع «انتظار امام خمینی (ره) از صداوسیما چه بود؟» گفت: با تأکید بر اهمیت شناخت امام برای نسل جدید گفت: «می‌خواهیم به نسل جوان بگوییم چرا این‌قدر عاشق امامیم؛ چرا جوانی پس از ۳۰ سال تفحص، هنوز عکسی از امام را در جیبش دارد؟ چرا خودش را فدای راه امام کرده و به زندگی و جوانی‌اش توجه نکرده؟
وی افزود: ما به پیری رسیدیم که پیرِ امام بود و امام چیزی را در خشت خام می‌دید که دیگران در آینه نمی‌دیدند. ۷۰ سال پیش، حضرت امام مسائل رسانه و سینما را می‌دیدند. بحث ایشان فقط حلال و حرام نبود؛ نگاه ایشان به رسانه، نگاه تهذیبی و انسانی بود.
طالبی با اشاره به اینکه برخی با طرح دوگانه‌ای کاذب، به تخریب نگاه امام پرداختند، گفت: هیچ‌گاه ندیدم امام با سینما یا هنرمند مشکل داشته باشد؛ بلکه معتقد بود رسانه باید رشد بدهد، اطلاع بدهد، غفلت‌زدا باشد. سرگرمی، اگر موجب تخریب نفس نشود، ایرادی ندارد.
وی ادامه داد: بعضی‌ها با تکرار یک دوگانه‌سازی مصنوعی، قصد داشتند فضا را طوری جلوه دهند که گویا حاکمیت با سینما مخالف است؛ در حالی که امام فرمودند کلید پیشرفت کشور، سینماست. رسانه باید با مردم ارتباط برقرار کند و آنها را رشد دهد.
طالبی تأکید کرد: این دوگانه‌سازی‌ها برای آن است که رسانه ملی را مقابل BBC و ماهواره‌ها ضعیف جلوه دهند؛ در حالی که رسانه ملی اقتدار دارد و می‌تواند مردم را متأثر کند. امام نگفت همه فیلم‌ها باید کلاس اخلاق باشند، ولی گفتند علیه اسلام نباشند. امام رسانه را وسیله تهذیب نفس و ارتباط با مردم می‌دانست؛ نه وسیله ابتذال یا بی‌هویتی.
وی افزود: جشنواره‌ها نیز دیگر هنری نیستند، چنان‌که خود وزیر خارجه اذعان کرد که برخی جوایز به دلایل سیاسی اعطا می‌شود. باور کنید آن طلا‌هایی که پرت می‌کنند برای فیلم‌ها، واقعاً ارزش ندارد. بعضی‌ها حرف‌هایی می‌زنند که مبتذل است، مثلاً اینکه «این فیلم آخرین میخ بر تابوت جمهوری اسلامی است»؛ صرفاً، چون در آن فیلم سیاه‌نمایی گسترده‌ای شده و بعد جایزه طلا هم می‌دهند.
طالبی گفت: این دوگانه جعلی که برخی می‌خواهند القا کنند، باعث شده بعضی‌ها حتی انتظار داشته باشند تلویزیون هم همان فیلم‌های سیاه را پخش کند. اینها دروغ است و اسلام با دروغ مخالف است.
وی افزود: بله، تلویزیون در موضوع حجاب یک مسأله فقهی دارد که بر آن تأکید شده؛ اما غیر از آن، چیزی برای سیاه‌نمایی وجود ندارد. شبکه‌های ماهواره‌ای فقط ظاهر برهنه دارند، اما همان‌ها هم در فیلم‌ها و حتی در فوتبال، پیام‌هایی منتقل می‌کنند.
وی ادامه داد: هیچ سرگرمی‌ای بدون پیام نیست؛ حتی آگهی‌هایشان هم حساب‌شده است. ولی برخی با ساختن دوگانه کاذب می‌خواهند رسانه ملی را بکوبند؛ کسانی که نه به دانشگاه اعتقاد دارند، نه به وطن.
طالبی گفت: همان‌گونه که امام خمینی (ره) فرمودند، رسانه ملی باید دانشگاه باشد؛ البته رسانه فقط صداوسیما نیست، همه رسانه‌ها، از منبر و مطبوعات گرفته تا شعر، باید نقش دانشگاه را ایفا کنند و انسان را آگاه کنند، نه اینکه او را به خواب و فراموشی ببرند.
وی گفت: رسانه نباید انسان را به هبوط بکشاند، بلکه باید موجب تعالی انسان‌ها شود؛ این همان خواسته‌ای است که امام از رسانه‌ها داشت.
این تهیه‌کننده و کارگردان گفت: امام خمینی (ره) می‌فرمودند رسانه باید در خدمت اعتلای انسان باشد. اما نفرمودند اگر رسانه‌ای در این مسیر نباشد، باید درِ آن را بست. یک وقت رسانه‌ای آگاهانه اطلاع نمی‌دهد یا حرفی خلاف می‌زند؛ باید دید نیت چیست.
وی افزود: مثلاً یکی درباره حضرت زهرا (س) سؤال کرده بود که الگوی شما کیست، او گفته بود اوشینه! این همان حرفی بود که کسروی می‌زد. اگر این فرد دانسته به حضرت زهرا (س) اهانت کرده باشد، باید طبق حکم ائمه اطهار با او برخورد کرد؛ چون اهانت به معصوم، حکم شرعی دارد.
طالبی گفت: امام کسی بود که در اوج فشار‌های اقتصادی و نظامی، نامه به گورباچف نوشت و دعوت به اسلام کرد. همان امامی که وقتی سلمان رشدی به پیامبر (ص) توهین کرد، حکم قتلش را صادر کرد. چون کتاب هم رسانه است؛ رسانه‌ای که اثر دارد و جامعه را منحرف می‌کند.
وی افزود: امام (ره) با دروغ مخالف بود، چون دروغ انسان را تقدیر نمی‌کند، بلکه سقوط می‌دهد. چه دروغ در قالب خبر، چه سریال، چه کتاب، چه پرسش خبرنگار؛ همه گناه کبیره‌اند اگر با نیت فریب باشد.
او گفت: امروز برخی از افراطیون، دروغ را دستمایه سریال می‌کنند، مردم را تحریک می‌کنند، و بعد در نقش پلیس یا کارشناس ظاهر می‌شوند تا بگویند «این قصه است!»، اما اینها قصه نیست، برنامه است؛ برنامه برای انحراف جامعه.
طالبی افزود: همه امکانات جمهوری اسلامی در اختیارشان هست، اما به تلویزیون حمله می‌کنند، می‌خواهند آن را زیر سؤال ببرند. جایزه می‌گیرند، وطن را می‌فروشند، فقط برای لایک بیشتر. این رسانه نیست، این بازی با اعتقاد و آینده مردم است.
ابوالقاسم طالبی گفت: امام خمینی (ره) نسبت به خودشان هیچ‌گاه حساسیتی در مقام بزرگ‌نمایی نداشتند. فارغ از اینکه بار‌ها درباره مسائل رسانه‌ای تذکر می‌دادند، امام نه خودشیفته بود، نه خودخواه. او خدایی زندگی می‌کرد و هرگز چیزی را برای خودش نمی‌خواست.
وی افزود: رئیس کل بانک مرکزی چندین بار نامه نوشت و خواست تصویر امام را روی اسکناس‌ها بگذارند، اما امام اجازه نداد. گفت این پول متعلق به مردم است، به جهادگران و رزمندگان تعلق دارد. تا زمانی که زنده بود، نگذاشت تصویری از او روی اسکناس‌ها بیفتد.
طالبی گفت: برخلاف شاه یا سران بسیاری از کشور‌ها که تصویرشان بر همه‌چیز نقش بسته، امام واقعاً می‌گفت «ما کسی نیستیم». این جمله‌اش تعارف نبود، بلکه باور قلبی‌اش بود.
وی با اشاره به تاریخچه رسانه در دوران انقلاب اظهار داشت: صدا و سیما از همان ابتدا محل حضور همه‌جور آدمی بود؛ از انقلابی گرفته تا ضدانقلاب. کسانی بودند که سعی داشتند با هوشمندی امام مقابله کنند و ضربه بزنند.
وی تأکید کرد: امام خمینی (ره) هرگز نگفت در رسانه تصویر من را نشان بدهید، بلکه خودسازی و اخلاص را توصیه می‌کرد. اما امروز می‌بینیم که حتی بعد از رحلت ایشان، بعضی‌ها در رسانه‌ها راه افراطی‌گری یا سوءاستفاده از روشنفکری را در پیش گرفته‌اند.
او گفت: در تلویزیون جریان‌های مختلفی بودند؛ از چپ‌های کمونیست گرفته تا غرب‌زده‌ها. این جریان‌ها هیچ‌وقت عوض نشدند؛ فقط مدتی با انقلاب همراه شدند، و حالا که در جایگاهی قرار گرفته‌اند، به دنبال ضربه‌زدن هستند.
طالبی خاطرنشان کرد: رسانه باید مروج اخلاص و بصیرت باشد، نه تریبون خودخواهی و شیفتگی به بیگانه. اگر امام امروز در میان ما بود، قطعاً همین را از رسانه انتظار داشت.
برنامه تلویزیونی جام‌جم، سه‌شنبه شب‌ها ساعت ۲۳، از شبکه یک سیما پخش می‌شود.
